ظهور مرجعیت دینی امام باقر(ع) برای گسترش معارف تشیع

حجت‌الاسلام اسماعیل چراغی کوتیانی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در خصوص اینکه چرا دوره امام باقر را آغاز مرجعیت دینی شیعیان می‌دانند، اظهار کرد: برای پاسخ به این امر باید شرایط خاص اجتماعی و سیاسی امامان معصوم(ع) را مورد بررسی قرار داد، زمانیکه به شرایط پیشوایان دینی پیش و پس از امام باقر(ع) نگاه می‌کنیم، با نوعی چندگانگی شرایط روبرو هستیم.

وی ادامه داد: دوره پیش از امام باقر(ع) دوره‌ای است که برای ائمه معصومین(ع) موقعیت مناسب جهت طرح بحث‌های علمی نبود، زیرا جامعه اسلامی درگیر با تنازع قدرت سیاسی است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: به عنوان مثال در دوره حضرت علی(ع)، ایشان 25 سال خانه‌نشین است و زمینه برای ایفای نقش در کسوت امامِ مسقر در جامعه را نداشتند، بعد از حاکمیت سیاسی نیز تمام نیروی امام و جامعه صرف مبارزه با نفاق و عهدشکنان و اندیشه منحرف اموی است.

وی گفت: دوره امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نیز وضعیت همین‌گونه است و فرصتی برای گسترش علمی و دینی ایجاد نمی‌شود؛ دوره امام سجاد(ع) تا حدودی شرایط آرام‌تر شده بود و امام از این فرصت برای ساخت یک جامعه اخلاقی در قالب دعا همت گماشتند.

گسترش اندیشه‌های فقهی و کلامی شیعی در دوره امام باقر(ع)

وی گفت: در دوره امام باقر(ع) یکی از دگرگونی‌هایی که در نظام سیاسی جهان اسلام اتفاق افتاد، شکل‌گیری شاخه مروانی‌ها در حکومت بنی‌امیه بود، در این دوره نیز به جهت حضور برخی حاکمان مانند عمربن عبدالعزیر که فشار را تا حدی از روی اهل بیت(ع) برداشتند و همچنین جهت تنازع قدرت بین مروانی‌ها و فشار بر مردم که پیآمد آن ضعف حکومت بود، شرایط برای امام باقر(ع) فراهم آمد تا بتوانند اندیشه ناب دینی را به جامعه منتقل کند.

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: جامعه آن روز نیز به جهت گسترش سرزمین‌های اسلامی و مواجهه با اندیشه‌هایی که در داخل یا خارج جامعه اسلامی بوجود آمده بود؛ تشنه معارف ناب اهل بیت(ع) بودند.

چراغی کوتیانی ادامه داد: امام باقر(ع) از این فرصت استفاده کرده و به جریان‌سازی و جنبش علمی دامن‌گستری پرداختند که بعدها توسط فرزند برومندشان امام صادق(ع) به اوج خود رسید.

وی بیان کرد: در این دوره است که اندیشه‌های فقهی، اخلاقی، تفسیری و کلامی شیعه که تا پیش از این فرصت بروز و ظهور نیافته بود، تا اقصی نقاط جامعه اسلامی آن روز گسترش یافت؛ همچنین امام باقر(ع) مرجعیت دینی یافته و بسیاری از افراد در پهنه گسترده جهان اسلام خود را نیازمند به این دریای علم و اندیشه ناب ایشان می‌بینند.

استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: بنابراین دوره ایشان آغازی جدی و بنیادین برای ساخت دانشگاه بزرگ اسلامی است که در آن دانشمندانی از فرقه‌های گوناگون از معارف واقعی وحیانی بهره مند می‌شوند؛ در واقع در این دوره است که مرجعیت علمی و دینی که بعد از پیامبر بزرگوار اسلام(ص)، از اهل بیت او ستانده شده بود، به آنان بازمی‌گردد.

مرزبندی جدی شیعه با سایر گروه‌‌های انحرافی

وی در خصوص اقدامات ایشان برای تحول شیعه و نحوه تعامل با سایر گروه‌ها، افزود: همان‌گونه که شرایط دوره امام باقر(ع) زمینه را برای فعالیت علمی ایشان آماده ساخته بود، همین فرصت برای گروه‌های دیگر و از جمله گروه‌های انحرافی نیز مهیا شد، آنان نیز در فضایی آزاد و بی‌دغدغه و گاه بهره‌مند از ساختار قدرت اموی به ترویج اندیشه‌های خود می‌پرداختند.

چراغی کوتیانی ادامه داد: همچنین در این دوره مسیحیت با جدیت به نشر افکار خود پرداخت و مسلک‌های فقهی، کلامی و تفسیری که خود را منتسب به جهان و تفکر اسلام می‌دانستند نیز فعال شدند، در این دوران گروه‌هایی مانند خوارج، مرجئه، کیسانیه و غالیان نیز در ترویج عقاید خود همت گماشتند.

وی بیان کرد: امام در کنار حرکت‌های ایجابی و تبیین دیدگاه‌های درست دین و نشر آن و ایجاد تحول علمی بر پایه اندیشه‌های وحیانی، باید به نقد و رد اندیشه‌های انحرافی نیز می‌پرداختند زیرا دنیای اسلام با طیف وسیعی از این اندیشه‌های منحرفانه و جاهلانه مواجه بود.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: گاه تبلیغ گروه‌ها به گونه‌ای بود که نگرش برخی افراد حتی شیعیان را به خودشان جلب و زمینه انحراف در جامعه اسلامی را مهیا می‌کردند، در خصوص رویکردهای غیر اسلامی، امام باقر(ع) به مواجهه علمی جدی با اندیشه‌های یهود و ته نشین‌های فکری یهودیان به ظاهر مسلمان که در آن دوره به گسترش اندبشه‌های خود همت می‌گماشتند و همچنین به نقد سنت مسیحی با استفاده از قالب‌هایی علمی همچون مناظره می‌پرداختند.

وی اضافه کرد: امام باقر(ع) در خصوص گروه‌های داخل در فکر اسلامی نیز در عین اتخاذ رویکردی تقریبی و انسجام‌آفرین در جهان اسلام، به تلاش برای مواجهه و به مرزبندی معرفتی و رفتاری با آنها می‌پرداختند، بنابراین مشاهده می‌کنیم که بزرگان اهل سنت از امام باقر(ع) به بزرگی و ادب یاد می‌کنند.

وی ادامه داد: نوع مواجه ایشان با گروه‌های انحرافی جهان اسلام نیز به‌گونه‌ای است که ضمن پاسخ به شبهه‌های معرفتی آنان به مرزبندی جدی شیعه با آنها می‌پردازند، گروهای خوارج؛ مرجئه، غالیان و مهدی‌گرایان نیز از این دسته‌اند که امام با هر کدام به وجه خاصی مواجهه می‌کردند.

استاد حوزه و دانشگاه در خصوص سیره قرآنی امام باقر(ع) افزود: در اندیشه ما، امام تفسیر کننده قرآن و قرآن گویاست و بیش از هر کسی معنای قرآن را می داند، افزون بر این که امام، ابتدا عمل کننده به قرآن است و سبک زندگی او سبک زندگی قرآنی است و زندگانی آنها قرآن مجسم است، زندگی حضرت باقرالعلوم(ع)نیز به عنوان امام، ظهور قرآن به معنای واقعی در زندگی است.

تلاش در عین زهد سبک زندگی قرآنی امام باقر(ع) بود

وی بیان کرد: یکی از مؤلفه ‌ای سبک زندگی قرآنی ایشان که بسیار برجسته و نیاز امروز جامعه ما نیز است، مسئله اهمیت ایشان به کار و تلاش در عین زهد و قناعت می باشد، اهمیت این مساله از آن جهت است که گاه برخی از افراد به بهانه آخرت‌گرایی، کار و تلاش را رها کرده و هیچ کوششی برای بهبود اقتصادی خود و کشور خود نمی‌کنند، از سوی دیگر برخی به بهانه اهمیت کار و تلاش و توسعه اقتصادی به معنویت و تاثیر آن در زندگی بی‌توجهی می‌کنند، اما سیره امام باقر(ع) در این خصوص یک الگوی کامل است.

چراغی کوتیانی ادامه داد: امام باقر(ع) در عین توجه به عبادت و بندگی و تلاش برای گسترش علم و دانش و هدایت انسان‌ها به سوی خداوند، هیچ گاه از تلاش اقتصادی و کوشش برای تأمین معیشت خود و خانواده غفلت نکردند.

وی بیان کرد: معروف است که شخصی زاهد مسلک ایشان را در تابستانی گرم عرق‌ریزان در حال کار و تلاش دید، خواست امام را به گمان خویش موعظه کند که چرا در این میانه گرم روز دنبال کار دنیا هستی؟ امام به او فرمودند که به خدا سوگند، اگر در چنین حالتی مرگ به سراغم آید، در حالت اطاعت از خداوند، به سراغم آمده است، این تلاش من، خود، اطاعت از خداست؛ زیرا با همین کارهاست که خود را از تو و دیگر مردم، بی‌نیاز می‌سازم. من زمانی از خدا بیمناک هستم که هنگام گناه و نافرمانی خدا، مرگم فرا رسد.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: ایشان کار و تلاش اقتصادی را نه تنها امری دور از عبادت خدا نمی‌دیدند بلکه آن را عین عبادت و بندگی می‌دیدند، این درس بزرگی است که اگر کسی بخواهد در اقتصاد خرد خانوادگی خود و با اقتصاد کلان کشور پیشرفت کند باید در عین توجه به معنویت در مسیر کار و تلاش نیز کوشش کند و تلاش اقتصادی را نه تنها امری دنیایی نبیند که با نیت توسعه اقتصادی خانواده و کشورش آن را عبادت بداند.

انتهای پیام