وقتی تولستوی به بررسی هنر می‌پردازد

به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، کتاب «هنر چیست؟» از دو ویژگی جالب توجه برخوردار است: نخست اینکه مقوله‌ای مهم و بحث‌انگیز مانند «هنر» را تحت عنوان «هنر چیست؟» به گونه‌ای اساسی و بنیادی، در پی شرح و بسط، تجزیه و تحلیل و پاسخگویی برآمده است: البته در این زمینه هنوز جای سخن بسیار است، به حدی که می‌توان گفت اساسا زمینه چنین بحثی در جامعه ما تا کنون همچنان بکر باقیمانده و علی‌رغم همه آنچه صاحبان اندیشه‌ها و دیدگاه‌های گوناگون مطرح کرده اند، در این مورد نیاز به کندوکاو هرچه بیشتر احساس می‌شود.

دیگر آنکه در این کتاب، کسی به بررسی مقوله فوق‌الذکر پرداخته است که خود از هنرمندان شهیر و صاحب‌نظران بزرگ تاریخ معاصر به شمار می‌رود. به عبارت دیگر اگر این کتاب، موضوعا هم چندان با اهمیت تلقی نشود، حداقل از نقطه نظر انتساب به یک هنرمند و نویسنده معروف و موثر در تاریخ ادبیات ملت روس می‌تواند دارای اهمیت به‌سزایی باشد.

تولستوی این اثر را طی ۱۵ سال تفکر و تحقیق و مطالعه و بررسی تئوری‌های هنری نوشته است. این کتابِ تولستوی که نگاهی ادیبانه و هنرمندانه از سوی یکی از بزرگترین هنرمندان و ادیبان جهان در قرن ۱۹ است، در مقام اثبات صورتی دیگر از تفکر نفسانی است که شان جمعی پیدا کرده است.

کتاب «هنر چیست؟» با جمله‌ای از رومن رولان شروع می‌شود: «تولستوی در این کتاب همه بساط و امانت دنیای کهن را بدور می‌ریزد.»

این کتاب با عنوان ?What Is Art در ۲۴۰ صفحه توسط انتشارات پنگوئن در سال ۱۹۹۶ منتشر شد.

درباره نویسنده

لئو تولستوی با نام کامل لی‌یف نیکولاویچ تالستوی رمان‌نویس و فعال سیاسی اجتماعی متولد ۱۸۸۲ در روسیه است. آثار هیچ نویسنده‌ دیگری به اندازه‌ تولستوی در فهرست کتاب‌هایی که باید پیش از مرگ خواند قرار ندارد. این نویسنده نه تنها در ایران بلکه در همه جای دنیا مشهور است. آثار او جز شاهکارهای ادبی است که مترجمان زیادی در سراسر دنیا به سراغ ترجمه‌ آن‌ها رفته‌اند.

هرچند تولستوی در سبک نگارش بسیار متاثر از ژان ژاک روسو بود، اما بدون شک بیش‌تر نویسندگان بعد از تولستوی، به نحوی متاثر از سبک نویسندگی او هستند. او هنر را برای هنر نمی‌خواست. بلکه معتقد بود ادبیات و رمان‌نویسی ابزاری برای بیان مفاهیم اخلاقی و اجتماعی هستند. از نظر تولستوی داستان‌ها فقط برای سرگرمی مخاطب‌ها نوشته نمی‌شوند، بلکه آن‌ها می‌خواهند از قضاوت‌های بی‌رحم و بی‌ملاحظه‌ی انسان‌ها کم کنند و کمکی برای گسترش مهربانی، خوش‌ذوقی اخلاقی و سلامت عاطفی باشند.

تقریبا تمام آثار این نویسنده‌ بزرگ شاهکار ادبی محسوب می‌شوند و بدون شک ارزش خواندن را دارند. تعدادی از آثار مشهور این نویسنده عبارت‌اند از: شیطان، پدر سگی، سعادت زناشویی، ارباب و بنده، سه پرسش، مرگ ایوان ایلیچ، جنگ و صلح، آنا کارنینا، اعتراف، تمشک و رستاخیز.

قسمتی از متن کتاب

هنرما، که به سبب گران بودن از دسترس اکثریت افراد طبقه زحمتکش به دور است، از لحاظ مضامین نیز برای آن‌ها بیگانه است؛ زیرا احساسات مردمی را انتقال می‌دهد که از شرایط زندگی توام با کار و زحمت به دورند و احساسات ایشان برای اکثریت بشریت شگفت‌آور است.

آنچه برای فرد طبقۀ دولتمند ایجاد لذت می‌کند، برای مرد زحمتکش -به عنوان لذت- قابل درک نیست، احساسی را در او بر نمی‌انگیزد، اگر احساساتی را هم در او بیدار کند، درست عکس آن‌هاست که در آدمی بی‌نیاز و تن‌پرور به‌وجود می‌آورد. مثلا احساسات افتخار و شرف و میهن‌پرستی و شیفتگی که مضامین اصلی هنر نو را تشکیل می‌دهد، در مرد کارگر جز حیرت و گیجی و تحقیر، و یا ، خشم و رنجش و نفرت، چیزی بر نمی‌انگیزد.

حتی اگر به هنگام فراغت از کار نیز، به اکثریت کارگران فرصت دیدن تالارهای نقاشی و شنیدن کنسرت‌های عمومی و خواندن کتاب‌ها و به عبارت دیگر، آنچه را که گل سرسبد هنر نو به شمار است، ارزانی می‌داشتند – غنیمتی که تا اندازه‌ای در شهرها به دست می‌آید -کارگران- تا آن زمان که کارگرند و تا حدودی پا به طبقۀ تباه‌شدگان تن‌پرور ننهاده‌اند- از هنر صافی و بی‌غش ما چیزی نمی‌فهمند و هر آینه از آن چیزی ادراک می‌کردند، نه تنها بیشتر آنچه را که فهمیده بودند سبب اعتلاء ارواح ایشان نمی‌گشت، بلکه موجب فساد و تباهی آنان نیز می‌شد. (صفحه ۱۱۳و ۱۱۴)

کتاب هنر چیست نوشته لئو تولستوی حواشی، توضیحات و ترجمه کاوه دهگان در ۳۲۰ صفحه، در قطع رقعی، با شمارگان ۳۵۰ نسخه، در سال ۱۴۰۲ به چاپ هفدهم رسید. این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۸۳ در ایران منتشر شد.