اربعین تجلی حیات سیاسی و اجتماعی برگرفته از مکتب عاشورا باشد

اربعین ابعاد مختلفی دارد که شامل زیارت اربعین، پیاده‌روی اربعین و مناسک مرتبط با آن می‌شود. امروزه پیاده‌روی اربعین آنقدر گسترده شده است که همه ابعاد را تحت تاثیر قرار داده است.

خبرنگار ایکنا با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصفر جبرئیلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره زیارت و پیاده‌روی اربعین و کارکرد اجتماعی آن گفت‌وگو کرده است که در ادامه آن را می‌خوانیم؛

ایکنا ـ جایگاه اربعین و زیارت این روز در نصوص دینی چگونه است؟  

درباره اربعین امام حسین(ع) باید به چند نکته توجه داشته باشیم؛ به تعبیر دیگر نگاه به اربعین از 5 محور قابل توجه و بررسی است؛ اول بحث تاریخ و برگشت خاندان امام حسین(ع) به کربلاست که صرفا امری تاریخی است و مطمئن هستیم که خاندان اهل بیت(ع) و حضرت سجاد(ع) و حضرت زینب(س) به کربلا برگشتند و اینکه اربعین اول یا دوم و سال دیگری بوده است محل اختلاف است ولی در اصل قضیه اختلافی نداریم. 

محور دوم زیارت امام حسین(ع) است که امام صادق(ع) فرمودند روز اربعین بعد از شهادت امام حسین(ع) و عاشورا به کربلا بروید و متن این زیارت را بخوانید. در مجموع هم اربعین و زیارت آن به صورت‌ها و عناوین مختلف مورد توجه و فراتر از توجه مورد تاکید ائمه(ع) بوده است و در موارد زیادی هم شاهد تاکید ائمه به خصوص از دوران امام صادق(ع) تا امام هادی(ع) هستیم و به خصوص  دوران امام صادق(ع) که مصادف با دورن ضعف بنی‌امیه و انتقال حکومت به بنی‌عباس بود. در مناسبات عرفه، شب قدر و … هم بر قرائت زیارت اربعین تاکید شده است و حتی زیارت مطلق هم داریم یعنی هر جا دلتان هوای کربلا کرد سه بار رو به قبله بایستید و سلام به امام(ع) بدهید. بنابراین این بحث جای تردید ندارد و مشکلی در این زمینه وجود ندارد که بخواهیم دنبال روایات آن بگردیم.

نکته سوم پیاده‌روی بر ای زیارت اربعین است که در سطح متعارف و ملی از قدیم وجود داشته است و افراد ماشیه و پیاده از نقاط مختلف عراق و حتی ایران به زیارت می‌رفتند؛ از قدیم طریق العلما هم رواج داشته است و عکس‌هایی از آن دوران هم ثبت و ضبط شده است و در اصل این هم حرفی وجود ندارد و مشی در این مسیر مورد تاکید هم هست؛ در قرآن کریم خطاب به حضرت موسی(ع) بیان شده است: انک بالواد المقدس… باید نعلین خود را در بیاوری و پیاده بروی زیرا اینجا سرزمین مقدس است لذا پیاده‌ روی اربعین ذاتا ممدوح و پسندیده است و مورد تایید و حتی شاید بتوان برای آن استحبابی هم قائل شویم. 

نکته دیگر پیاده‌روی میلیونی و برنامه‌ریزی شده و فراتر از سطح ملی بلکه بین‌المللی است و قطعا این بخش هم مورد نهی نمی‌تواند باشد بلکه باید بر انجام آن تاکید کنیم زیرا ابزار و وسیله و راهی برای ابراز قدرت و اظهار اقتدار شیعه و کلیت اندیشه مقاومت است. مقاومت هم به معنای عام است که موارد مقاومت خاص را هم در بر می‌گیرد. 

ایکنا ـ نتایج و آثار سنت پیاده‌روی اربعین را چگونه می‌توان تبیین کرد؟ 

برای اینکه مورد سوم و چهارم را بتوانیم تبیین کنیم لازم است این نکته را ذکر کنیم که با استناد به خود زیارت اربعین و بیاناتی که بزرگان دارند اربعین اولین میعادگاه عاشورائیان است و باید آن را پاس بداریم و بر همین اساس، اربعین در فرهنگ شیعه جایگاه خاصی دارد و باید تا روز موعود برقرار باشد و پررنگ هم شود؛ ما دو کنگره جهانی اسلامی داریم که یکی حج است و دیگری هم اربعین که کنگره‌ای جهانی در سرزمین کربلاست. 

نکته بعدی اینکه اربعین پناهگاه مؤمنان است و بنده قصد دارم مقداری بر این بحث تاکید کنم. براساس آیات قرآن ما دو نوع امام داریم؛ امام ضلالت و امام هدایت و به تعبیری ائمه هدی و ائمه کفر؛ در آیه 24 سوره مبارکه سجده آمده است: وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا ۖ وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ؛ اینها امامان هدایت بودند و بر انجام رسالت خود صبر کردند و در عین حال یقین هم داشتند که فراتر از ایمان است. دسته دیگر ائمه‌ای هستند که یدعون الی النار هستند و مردم را به سمت آتش و بدبختی و گمراهی دعوت می‌کنند؛ امام حسین(ع) در استمرار نبوت انبیاء و پیامبر اسلام و امامت امیر مؤمنان(ع) و برادر بزرگوارشان امام هدایت بودند.

امام هادی حداقل دو کار انجام می‌دهد؛ یکی اینکه جامعه را به سوی احکام خدا و شریعت نبوی فرامی‌خواند و دوم اینکه زمینه رشد و هدایت افراد و جامعه را فراهم و موانع را برطرف می‌کند؛ این دو وظیفه اصلی امام است و این رسالت حتی تا فدای جان باید پیش برود. بنابراین همه کارهای بعد از عاشورا باید جنبه هدایتی داشته باشد؛ در زیارت و پیاده‌روی اربعین این دو نکته باید مورد توجه باشد. 

در زیارت اربعین می‌خوانیم امام حسین(ع) به عنوان حجت خدا هیچ عذری برای مردم باقی نگذاشت و در خیرخواهی برای بشر از هیچ امری فروگذار نکرد؛ بذل مهتجه فیک لیستنقذ عبادک. امام به عنوان حجت، جان خود را هم فدا کرد و امام حسین(ع) ستون و رکن جامعه و پناهگاه جامعه مؤمنان است؛ اشهد انک من دعائم الدین و ارکان المسلمین و معقل المؤمنین. 

امیدواریم مراسم اربعین در راستای اهداف و رسالتی که امام حسین(ع) داشته و امام صادق(ع) هم فرمودند پیش برود و مورد توجه باشد که انشاء‌الله هم اکنون هم این گونه هست.  

ایکنا ـ در چه صورت مناسک اربعینی علاوه بر کارکرد معنوی و مذهبی، می‌تواند کارکرد اجتماعی مطلوب هم داشته باشد؟ 

انتهای پیام