روسیه و اروپا در بن بست انرژی

به گزارش روز دوشنبه ایرنا به نقل از خبرگزاری رویترز، چنانچه «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه تهدید خود مبنی بر قطع عرضه گاز به کشورهای اروپایی را که او «غیر دوست» خوانده، عملی کند، هر دو طرف غربی و روس، متحمل زیان های بسیاری خواهند شد.

در پی جنگ در اوکراین و تشدید تحریم های غرب علیه روسیه، مسکو اعلام کرده است که کشورهای طرف قرارداد باید پول گاز را به روبل پرداخت کنند در غیر این صورت عرضه آن قطع خواهد شد.

تهدیدها میان دو طرف به اندازه ای شدت گرفته که حتی در اوج جنگ سرد، مسکو هرگز گاز اروپا را قطع نکرد. این تهدیدها از سوی کرملین برای قطع گاز اروپا  از روز پنجشنبه هفته گذشته رنگ جدی تری به خود گرفت و براساس فرمانی که پوتین به امضا رساند، خریداران گاز روسیه از روز نخست آوریل (۱۱ فروردین) باید پول گاز را به جای یورو به روبل پرداخت کنند.  

رویترز در ادامه نوشت: اگرچه تهدید به قطع گاز از سوی روسیه در پی عبور از زمستان و اوج تقاضا برای انرژی صورت گرفته، اما اروپا هنوز چیزهای زیادی برای از دست دادن دارد، زیرا کسب‌وکارها و جوامع اروپایی در حال حاضر از قیمت‌های بی‌سابقه انرژی رنج می‌برند.

روسیه سال گذشته نزدیک به ۱۵۵ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر کرد که چیزی بیش از یک سوم گاز مورد نیاز این قاره بشمار می رود. از طرفی در صورت قطع گاز از سوی روسیه، اروپا باید گاز را حدود ۵۰۰ درصد بالاتر از قیمت سال گذشته خریداری کند.

آلمان و اتریش از جمله کشورهای اروپایی بشمار می روند که به شدت به گاز روسیه وابسته هستند و در پی تشدید تهدیدهای روسیه برنامه های اضطراری را فعال کرده اند که در صورت لزوم جیره بندی را نیز شامل می شود و سایر کشورهای اروپایی نیز برنامه هایی در دست اجرا دارند.

«دمیتری پولیوی» یک کارشناس بازار انرژی مستقر در مسکو در خصوص وضعیت کنونی گفت: عدم تمایل خریداران به تبعیت از دستور پوتین خطر تعلیق عرضه گاز را به همراه دارد؛ موضوعی که برای طرف های اروپایی و “گازپروم” (شرکت دولتی نفت و گاز روسی) زیان هایی در پی دارد.

از طرفی به باور بسیاری از ناظران، آمریکا در حال حاضر به عنوان برنده بزرگ بحران عرضه گاز در اروپا بشمار می رود ضمن آنکه نروژ به عنوان یکی از کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت و گاز در اروپا هم از این وضعیت سود برده است.

هفته گذشته، آمریکا اعلام کرد برای تامین ۱۵ میلیارد متر مکعب گاز به اتحادیه اروپا وارد عمل می شود، هرچند این میزان گاز جایگزین آنچه که روسیه از طریق خطوط لوله به اروپا ارسال می کند، نخواهد شد.

در این میان، برخی کشورهای اروپایی هم اعلام کرده اند باید از زغال سنگ بیشتری استفاده کنند، عمر نیروگاه های هسته ای را افزایش دهند و تولید انرژی های تجدید پذیر را افزایش دهند.

«کاترینا فیلیپنکو» تحلیلگر ارشد “شرکت مشاوره وودمکنزی” در این خصوص گفت: گاز موجود در انبارهای اروپا ممکن است برای بهار و تابستان کافی باشد، اما اروپا برای زمستان سال آینده تنها نزدیک به ۱۰ درصد گاز ذخیره شده دارد که تنها جوابگوی نیاز این قاره تا ماه اکتبر (مهرماه) است.

وی همچنین با اشاره به افزایش بهای گاز افزود: بالارفتن نرخ گاز به مصرف کنندگان و صنایع آسیب می رساند و این در حالی است که دولت ها در پی همه گیری کووید-۱۹ و زیان های حاصل از آن میلیاردها یورو را صرف اقداماتی برای حمایت از آنها کرده اند.

از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان تهدید روسیه علیه اروپا برای قطع گاز را نوعی “خودزنی” ارزیابی کرده اند. به عقیده ناظران این اقدام به از دست دادن درآمدی چشمگیر برای روسیه منجر می شود.

آخرین داده های بدست آمده از گازپروم در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۱ نشان می دهد  که درآمد روسیه از فروش گاز به اروپا، ترکیه و چین، ۲.۵ تریلیون روبل (۳۱ میلیارد دلار) از صادرات ۱۷۶ میلیارد متر مکعب گاز در بازه زمانی ژانویه تا سپتامبر (دی تا شهریور) بوده است.

تحلیلگران شرکت تحقیقات انرژی SEB Research نیز می‌گویند: تصمیم مسکو برای محدود کردن عرضه گاز به اروپا همچون شلیک به پای خود است. به عقیده ناظران چنانچه مکانیسم پرداخت پول گاز وارداتی به اروپا براساس روبل با هدف تقویت واحد ارزی روسیه طراحی شده باشد، این امر اثراتی کوتاه مدت دارد.

مشاوران مرکز تحقیقات انرژی Fitch Solutions مستقر در لندن نیز در این خصوص می گویند: تهدیدات کرملین، آن را از منبع حیاتی ارز خارجی در برهه ای که تحریم ها دسترسی بانک مرکزی روسیه به ذخایر ارزی را به شدت محدود کرده است، محروم می کند.

خریداران اروپایی نیز بارها در واکنش به خواست پوتین مبنی بر پرداخت پول گاز به روبل گفته اند که این اقدام نقض قرارداد است. بنابراین به نظر می رسد در نتیجه فرمان پوتین، گازپروم در معرض یک دعوی حقوقی قرار بگیرد و ممکن است در آینده مجبور به پرداخت جریمه های کلان شود.

سوال دیگری که در این شرایط پیش می آید این است که روسیه با گازی که دیگر نمی خواهد به اروپا بدهد چه خواهد کرد؟ «والنتینا ماتوینکو» رئیس مجلس علیای روسیه هفته گذشته گفت که مسکو می‌تواند گاز تولیدی را به سمت بازارهای آسیایی هدایت کند.

با این حال، علیرغم گفته های این مقام روسی، هیچ خط لوله ای وجود ندارد که به روسیه امکان صادرات گاز را به آسیا بدهد. اگرچه یک خط لوله از روسیه به چین وجود دارد که گاز را از میادین دیگری می فرستد، اما امکان تغییر مسیر این جریان و صادرات گاز به کشورهای دیگر از این خط لوله وجود ندارد.  

هرچند موضوع دیگر در این میان عدم تمایل خریداران آسیایی برای خرید گاز روسیه است. یک کارشناس مرکز تحقیقات انرژی SEB Research در این خصوص توضیح داد که روسیه به عنوان یک تامین کننده گاز خود را به فروشنده ای غیر ممکن بدل کرده است. به عنوان مثال، اگر روسیه به وضوح نشان دهد که از گاز به عنوان اهرمی علیه واردکنندگان آن استفاده می کند، چقدر احتمال دارد که کشورهای وارد کننده عمده ای همچون هند به آن اعتماد کنند.

لذا ممکن است روسیه مجبور شود گاز را به سمت سایت‌های ذخیره‌سازی پمپاژ کند.

تحلیلگران از سوی دیگر تاکید کرده اند سایت های ذخیره سازی روسیه ظرف سه تا چهار ماه کامل می شود و همین امر سبب توقف تولید شده و به رشد در بلندمدت آسیب می رساند.

از زمان حمله روسیه به اوکراین در تاریخ ۲۴ فوریه (۵ اسفند) کشورهای غربی با هدف فشار بر مسکو دست به تحریم های اقتصادی گسترده ای زده اند و همین امر کرملین را بر آن داشته است با هدف کاهش تاثیر تحریم ها و جلوگیری از ارزش سقوط روبل از دولت های غربی بخواهد پول گاز را به روبل پرداخت کنند. موضوعی که با مخالفت کشورهای اروپایی روبرو شده و آنها را به تکاپو برای پیداکردن جایگزینی برای گاز روسیه انداخته است.