نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیبه گزارش ایرنا، جشن‌های بومی در سراسر کشور و بین اقوام مختلف پیشینه‌ای طولانی دارند. برخی از این مناسبت‌ها و جشن‌های آیینی به فراموشی سپرده شده‌اند و برخی دیگر هنوز زنده هستند. تیرماسیزه‌شو در مازندران یکی از همین آیین‌های بومی است که چراغ آن هرچند کم‌سو و اندک، اما همچنان در برخی مناطق کوهستانی و روستایی این استان روشن است.
این آیین بومی و زیبای مازندرانی‌ها چند سال است که با تلاش برخی دغدغه‌مندان و اهالی فرهنگ و هنر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. «تیرماسیزه‌شو» یا «لالِ‌شو» هر سال در ۱۲ آبان ماه مصادف با ۱۳ تیر ماه تبری همراه با مراسم خاص لال‌بازی توسط جوانان برگزار می‌شود.
شب‌نشینی و تهیه خوراکی‌های بومی مانند نان محلی، بشت‌زیک، بادونه، حلوا، دشو و یک شیرینی ویژه این شب که «پیسِّه گِندِه» نام دارد، بخشی از سنت‌های این شب سنتی مازندرانی‌ها است. شبی که به بیان خاطرات و خوانش قصه برای کودکان می‌گذشت و در برخی مناطق استان نیز فال گردو و فال انار به برنامه‌های دورهمی‌ها پیوست می‌شد. فال ساده‌ای که بیشتر جنبه سرگرمی داشت؛ اگر گردو و انار سالم باشند خوش‌شانسی در پیش است.
اما مهمترین بخش این مراسم سنتی، حضور شخصی به نام «لال» در خانه اهالی روستاها بود که با چند همراه و یک ترکه انار به منزل هم‌محلی‌هایش می‌رفت. همراهانش شعر ویژه این شب را می‌خواندند و «لال» هم تَرکه‌ای از درخت انار یا درخت توت که به آن «شیش» گفته می‌شود را به آرامی به سر اعضای خانواده می‌زد تا بلا از آنها دور شود.
این جشن و آیین آن‌قدر بین مازندرانی‌ها پررنگ و برجسته بود که مانند مناسبت‌های ملی همچون نوروز برنامه‌های جنبی متعددی برای آن تدارک دیده می‌شودو برای نمونه تازه‌دامادها در این شب برای خانواده نوعروس‌ها هدیه می‌بردند و چشم‌روشنی می‌دادند.
وجه اشتراک تیرماسیزه‌شو با تیرگان
کارشناس و پژوهشگر فرهنگ بومی نیز جشن تیره ماه سیزده‌شو، را یکی از جشن‌های مهم مازندران بیان می‌کند و می‌گوید: برخی تاریخ‌نویسان این جشن را به حماسه آرش کمانگیر نسبت می‌دهند که بر اساس تقویم رسمی در ۱۳ تیر خورشیدی برگزار می‌شود. آنها در نگاه اسطوره‌شناسی به این جشن نگاه می‌کنند و آن را به درآمدن تیشتر یا طلوع ستاره نسبت می‌دهند
وی می‌افزاید: یکی از مهمترین منابعی که در آنها از جشن تیرگان یاد شده مربوط به ابوریحان بیرونی است که در کتاب‌های «التفهیم» و «عناصرالباقیه» از این جشن تعریف حماسی دارد. این جشن نقاط مشترک زیادی با جشن تیرگان دارد در سیزدهمین روز از ماه تیر خورشیدی برای ستایش ۲ ایزد آب جشن برپا می‌شد.
این شاعر و نویسنده با اشاره به ویژگی‌های این جشن در مازندران اظهار می‌کند: این جشن بیشتر در نقاط کوهستانی آمل، سوادکوه، کوهستان‌های رامسر، تنکابن و چهاردانگه ساری برگزار می‌شد. کلیت جشن در این مناطق یکسان است، اما خرده‌تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. مثلا مردم کوهستان‌های تنکابن بر این باورند که باید ۱۳ خوراکی در سفره دور همی این شب وجود داشته باشد.
حسن‌نژاد مهمترین بخش «تیرماه‌سیزه‌شو» را آیین «لال شیش» بیان می‌کند و می‌گوید: «لال شیش» چوب نازک از درخت تیر یا توت است که لال وقتی به خانه‌ها می‌رود به عنوان تبرک آرام به مردم می‌زند. به دختر دم بخت تا بختش باز شود یا به درخت نابارور تا باردهی داشته باشد.
او با بیان این‌که این چوب نماد تیر آرش است، تصریح می‌کند: کسی که نقش لال را بازی می‌کند به یاد آرش که برای انجام آن کار مهم و تعیین مرز روزه سکوت گرفته بود ساکت می‌شود. به اصطلاح لال می‌شود. بنابراین می‌توانیم عنصر اصلی نمایش را با موضوع روزه سکوت آرش تطبیق دهیم. «لال» با پوشاندن و سیاه کردن چهره خود با شعرهایی که فردی به نام «لالِ مار» -مادرِ لال- می‌خواند در حالی که کیسه‌ای در دست دارد به در خانه‌ها می‌رود و صاحبخانه نیز به آنها هدیه می‌دهد.
سرپرست گروه آیینی زندگی مازندران با اشاره به رسوم این جشن اظهار می‌کند: در هر نقطه از مازندران متناسب با نوع مواد اولیه خوراکی‌هایی برای این شب تهیه می‌کنند. از جمله گندم برشته، بادونه، بشت‌زیک، ماکِلمه، انواع میوه و تنقلات. اما مهمترین خوراکی‌های این شب پیسّه گِنده، بادونه، بشت‌زیک و کماج است.
حسن‌نژاد درباره فال‌هایی که در این شب مرسوم است، می‌افزاید: در غرب مازندران یک ظرف مسی را با آب چشمه‌های مختلف پر می‌کردند و داخل آن انگشتر و سنجاق می‌انداختند و به نام هر کسی از داخل ظرف مسی شیئی بیرون می‌آورند. یا فال سکه در پلو، فال حافظ و فال گردو. این شب‌نشینی‌ها همراه با موسیقی محلی، خاطره‌گویی، قصه‌گویی و امیری‌خوانی و لَلِـه‌وانوازی بود.
این کارشناس و پژوهشگر فرهنگ بومی، جشن تیرماه‌سیزه‌شو را یک رسم مهم فرهنگی چندهزارساله در مازندران توصیف می‌کند و می‌گوید: جشن تیرِماه سیزه‌شو به عنوان جشن ملی و جشن محلی مردم مازندران همچنان در برخی مناطق برگزار می‌شود. خوشبختانه برخی بچه‌های نسل جدید هم با این‌که در فضای مدرنیته قرار دارند همچنان این جشن را گرامی می‌دارند. اگر چه تغییراتی شکل گرفت که این موضوع طبیعی است، ولی این بهانه چندین هزار ساله باقی ماند و لازم است که بیشتر برای احیا و ترویج این بهانه‌های فرهنگی و مناسب و اصیل شادمانی گام برداشته شود.
به گزارش ایرنا، مازندرانی‌ها در گذشته جشن‌های مختلفی داشتند که هر کدام به بهانه‌های گوناگون و با شیوه‌ها و اجزایی منحصربه‌فرد در نقاط مختلف این استان برگزار می‌شد. عید مردگان، ۲۶ عید ماه، جشن خرمن و چله‌شو تعدادی از این مناسبت‌ها و بهانه‌های دور هم بودن مازندرانی‌ها بود که در این میان تیرماسیزه‌شو اعتبار و جایگاه برجسته‌تری داشت.
در سال‌های اخیر و به ویژه یک دهه گذشته که برنامه‌هایی برای گرامیداشت روز و هفته مازندران در آبان تدارک دیده می‌شود، اهمیت به این جشن بیشتر از گذشته به چشم می‌آید و در برخی روستاها نیز برپایی این سنت اجتماعی بومی احیا شده است.
منبع
