درمان ناباروری‌ها، زمینه ساز جوانی جمعیت در بوشهر

ه گزارش ایرنا، رشد جمعیت در استان بوشهر از دهه ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۵ نوسانات زیادی داشته است، براساس گزارش اداره کل ثبت احوال استان بوشهر روند ولادت در ۱۰سال گذشته (۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ ) به غیر از سال ۱۳۹۵ سیر نزولی داشته است، طوریکه در این مدت میزان ولادت در این استان کاهش ۳۴.۲ درصدی نشان می دهد و اگر این روند ادامه یابد، ممکن است در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ زاد و ولد و افزایش پیری جمعیت مواجه شویم.
ناباروری به نداشتن توانایی در باردار شدن پس از یکسال ازدواج بدون استفاده از روش‌های پیشگیری گفته می‌شود، هم اکنون در کشور ۲۰ درصد زوجین از ناباروری رنج می‌برند که در این میان ۴۰ درصد عامل بروز ناباروری در زنان، ۴۰ درصد در مردان و ۲۰ درصد در هر دو زوج است.

عوامل متعددی در ناباروری مردان دخیل هستند که وابسته به مشکلات تولید اسپرم و یا انتقال آن است که تولید اسپرم ممکن است تحت تاثیر علل هورمونی، بیماری‌های مزمن، جراحی قبلی، بیماری‌های دوران کودکی و فاکتورهای محیطی و شیوه خاص زندگی قرار گیرد و روش‌های درمانی مختلفی برای هر کدام از این علل وجود دارد اما علت های مهمتر در ارتباط با ناباروری مردانه شامل انسداد مسیر اسپرم، عفونت‌های منتقله از راه جنسی، بیماری‌های مزمن، اختلال در نعوذ و تولید اسپرم، تماس با مواد مخرب و آسیب‌رسان نظیر مس، کادمیوم و جیوه، اکسید اتیلن، کلرید وینیل، مواد رادیو اکتیو و اشعه، عدم نزول بیضه‌ها، ضربه به ناحیه تناسلی، آسیب به علت سرطان و درمان‌های آن رادیوتراپی و شیمی‌ درمانی، واریکوسل، برخی از داروها و استعمال دخانیات و الکل یه میزان زیاد است.

اما در زنان لیست طولانی از این علل وجود دارد که به صورت خلاصه شامل اختلالات تخمک‌گذاری (سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، فعالیت‌های ورزشی شدید، دیابت، کاهش وزن شدید، چاقی، استرس‌های روحی)، انسداد لوله‌های رحمی به علت انجام اعمال جراحی روی لگن و لوله‌ها، بیماری‌های التهابی لگن و آندومتریوز، ناهنجاری‌های مادرزادی شامل اختلالات سیستم تناسلی، سن بالای ۳۵ سال (کاهش تعداد فولیکول‌های تخمدان، کاهش کیفیت تخمک‌ها، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌ها در سنین بالاتر، افزایش احتمال سقط)، اختلالات هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، آدرنال و تیروئید، و یائسگی زودرس است که از میان این عوامل مشکلات تخمک‌گذاری شایع‌ترین عامل بروز ناباروری در زنان شناخته شده است.

میزان بالاتر ناباروری استان بوشهر از میانگین کشور

استان بوشهر، در جنوب ایران، در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در حوزه سلامت مواجه شده است که افزایش ناباروری در بین زوج ها به مشکلات اساسی این منطقه تبدیل شده‌اند، طوریکه براساس گزارش مرکز تحقیقات باروری دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، نرخ ناباروری در این استان در سال ۱۴۰۲حدود ۲۵ درصد برآورد شده که بالاتر از میانگین کشوری (۲۰ درصد) است. این بدان معناست که از هر ۱۰۰ زوج، حدود ۲۵ زوج در استان بوشهر با مشکلات ناباروری مواجه هستند.

براساس این گزارش ۱۵ درصد ناباروری زنان در استان بوشهر اولیه (در آرزوی نخستین فرزند) و ۱۰ درصد ناباروری ثانویه (در آرزوی فرزند دوم به بعد) است.

طبق آخرین آمار رسمی شیوع ناباروری در زوج های ایرانی ۲۰درصد است، این درحالی است که این میزان در جهان ۱۰تا ۱۵ درصد برآورد می شود.

عوامل جانبی مؤثر بر ناباروری در استان بوشهر

به گفته کارشناسان و متخصصان بهداشت و سلامت آلودگی‌های زیست محیطی و آب و هوا ناشی از فعالیت صنایع و افزایش سن ازدواج و فرزندآوری و سبک زندگی نامناسب و چاقی از عوامل موثر بر ناباروری زوج ها در استان بوشهر به شمار می رود.

استان بوشهر بویژه منطقه عسلویه، یکی از قطب‌های اصلی صنایع پتروشیمی و نفت و گاز در کشور است براساس تحقیقات انجام شده انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های این صنایع، باعث افزایش تماس مردم با ترکیبات شیمیایی مضر شده است.

طبق گزارش سازمان محیط‌زیست استان بوشهر در سال ۱۴۰۱، میزان دی‌اکسید گوگرد (SO₂) و ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در برخی مناطق ابن استان ۲ تا ۳ برابر حد مجاز سازمان بهداشت جهانی (WHO) است که می‌تواند بر سلامت باروری تأثیر منفی بگذارد.

همچنین براساس گزارش اداره کل ثبت احوال استان بوشهر میانگین سن ازدواج در این استان از ۲۶ سال در سال ۱۳۹۰ به ۳۰ سال در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است که این تأخیر در ازدواج، کاهش شانس باروری را به دنبال دارد.
طبق بررسی مرکز بهداشت بوشهر در سال ۱۴۰۲ نیز ۳۸ درصد زنان در این استان دارای شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۳۰ هستند که در محدوده چاقی قرار دارد و این عامل یکی از مهم‌ترین دلایل ناباروری محسوب می‌شود.

معاون توسعه مدیریت و منابع دانشگاه علوم پزشکی بوشهر گفت: آلاینده‌های صنعتی در جنوب استان یکی از مخاطرات جدی سلامت زنان و کودکان است.
دکتر اکرم فرهادی اظهار کرد: با استناد به مطالعات اخیر انجام گرفته توسط جمعی از نخبگان دانشگاهی مقادیر بالاتری از آلاینده‌های زیست‌محیطی از جمله هیدروکربن‌های پلی آروماتیک به‌عنوان مواد سمی در بند ناف جنین، سرم خون مادر باردار و شیر مادر در ساکنان عسلویه به نسبت سایر مناطق غیر صنعتی دیده شده که این مواجهه مادر با آلاینده‌های زیست‌محیطی از زمان لقاح تا انتهای دوران شیردهی یکی از عوامل اصلی در مواجهه پیش و پس از تولد نوزادان است.

وی تصریح کرد: این مواجهه ها بیشتر با آلاینده‌های سمی می‌تواند مخاطرات برای سلامتی از دوران جنینی تا بزرگ‌سالی را به دنبال داشته باشد.

فرهادی اضافه کرد: نظارت هر چه بیشتر بر الزام به داشتن پیوست سلامت برایهمه پروژه‌های صنعتی در حال فعالیت و یا در دست ساخت می‌تواند بر پیشگیری از بروز بیشتر اثرات منفی آلاینده‌های صنعتی بر سلامت نقش داشته باشد.

معاون توسعه مدیریت و منابع دانشگاه علوم پزشکی بوشهر اظهارکرد: آنچه مسلم به نظر می رسد این است که توسعه پایدار بدون توجه به انسان سالم امکان‌پذیر نیست و برای پایداری صنعت و توسعه هر چه بیشتر آن رعایت همه‌جانبه حقوق ساکنان منطقه در ابعاد مختلف سلامت جسمی، روانی و اجتماعی الزامی است.

فرهادی گفت: ما مفتخریم به اینکه استان بوشهر سالهاست با داشتن صنایع بزرگ نفت و گاز سهم قابل‌ملاحظه‌ای را در رشد اقتصادی کشور داشته است، اما این صنایع در ایفای مسئولیت اجتماعی باید نگاه پیشگیرانه داشته باشند و به‌طور همزمان شناسایی و درمان بموقع بیماری‌های مرتبط با این آلاینده‌ها در همه ساکنان این مناطق به‌طور خاص زنان باردار، نوزادان و کودکان که از گروه‌های آسیب‌پذیر هستند را بطور جدی و مستمر انجام دهند.

وی افزود: از سال گذشته پروژه‌ای ملی با همت جمعی از نخبگان درون و برون استانی با هدف تعیین نقش آلاینده‌های صنعتی بر ناباروری زوج ها در استان بوشهر در دست اجراست.

امکانات موجود درمان ناباروری و طرح‌های در دست اجرا

مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری بوشهر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از برنامه‌ریزی‌های گسترده برای حمایت از زوجین نابارور و توسعه خدمات درمانی در این حوزه خبر داد و بر فعال‌سازی مراکز درمان ناباروری سطح ۳ تأکید کرد.

وی با اشاره به افزایش نرخ ناباروری در شهرستان‌های مختلف استان بوشهر گفت: در حال حاضر دو مرکز ناباروری سطح ۲ در استان بوشهر فعال هستند، یکی در شهرستان دشتستان و دیگری در بوشهر، که بیشتر در زمینه تشخیص و ارجاع بیماران به مراکز درمانی سطح ۳ فعالیت دارند.

رقیه زنگنه نژاد افزود: این دو شهرستان به عنوان نقاط هدف در حوزه جوانی جمعیت و درمان ناباروری تعیین شده‌اند.

مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری بوشهر بیان کرد: برای کاهش هزینه‌های درمان و تسهیل دسترسی زوج ها به خدمات ناباروری، طرح‌های مختلفی ارائه شده است که امیدواریم با حمایت معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و وزارت بهداشت، بتوان در چهار شهرستان هدف، از طریق مراکز ناباروری سطح ۲، غربالگری زنان متأهل در سنین باروری را انجام داد.

وی افزود: این غربالگری بویژه برای زنانی که به دلیل ناآگاهی و اقدام دیرهنگام فرصت طلایی درمان را از دست می‌دهند، بسیار ضروری است، چراکه تأخیر در درمان می‌تواند هزینه‌ها و مداخلات تهاجمی را افزایش دهد.

زنگنه نژاد تأکید کرد: اولویت نخست در سیاست‌گذاری این حوزه، آگاهی‌بخشی و غربالگری زنان متأهل نسبت به ناباروری اولیه و ثانویه است.

وی گفت: این آگاهی شامل عوامل مؤثر بر ناباروری، فاصله بین ازدواج تا فرزند اول و همچنین فواصل بین فرزندان می‌شود که همگی در ناباروری ثانویه تأثیر دارند.

زنگنه نژاد از حمایت ستاد خانواده و جوانی جمعیت از یک پروژه تحقیقاتی بنیاد ملی نخبگان خبر داد و بیان‌کرد: در این پژوهش، تأثیر ریزگردهای موجود در هوا و آلودگی‌های ناشی از دخانیات بر ناباروری بررسی می‌شود.

او گفت: در زمان حاضر، جامعه آماری یکهزار نفری از زنان متأهل استان تحت مطالعه قرار دارند تا عوامل مؤثر شناسایی و راهکارهای لازم ارائه می شود.

وی تأکید کرد: همکاری مجموعه‌های علمی، پژوهشی و اجرایی در این حوزه می‌تواند نقشی مهم در شناسایی و کاهش مشکلات ناباروری داشته باشد و امیدواریم که با اقدامات انجام‌شده، شرایط مناسبی برای فرزندآوری زوج ها در استان بوشهر فراهم شود.

ضرورت حمایت، ارتقاو توسعه مراکز درمان ناباروری در استان بوشهر

مرکز درمان ناباروری بوشهر، وابسته به دانشگاه علوم پزشکی این استان یکی از مراکز فعال در حوزه درمان مشکلات ناباروری در جنوب کشور است و این مرکز خدمات متعددی از جمله انجام آزمایش‌های تشخیصی برای مردان و زنان، روش‌های درمانی نظیر IVF، IUI و ICSI، بررسی مشکلات تخمک‌گذاری و اسپرم، مشاوره‌های تخصصی برای زوج ها، درمان مشکلات هورمونی و بیماری‌های مؤثر بر ناباروری را انجام می‌دهد.

این مرکز به دلیل قرارگیری در منطقه‌ای با مشکلات محیطی و سبک زندگی خاص، نقشی مهم در ارائه خدمات به زوج های نابارور ایفا می‌کند، معاون رئیس جمهور درامور زنان و خانواده که در سفر استانی رئیس جمهور به بوشهر از این مرکز بازدید کرد گفت: این بیمارستان و مرکز ناباروری نمادی از امید، زندگی و توجه ویژه به سلامت بانوان، کودکان و زوج های نابارور است.

زهرا بهروزآذر یادآورشد: ما مصمم هستیم تا با توسعه زیرساخت‌های بهداشتی، محیطی امن و مطمئن برای رشد و پرورش نسل آینده و تحقق آرزوی فرزندآوری برای خانواده ها فراهم کنیم.

رئیس مرکز آموزشی درمانی شهدای خلیج‌فارس بوشهر با بیان اینکه بازدید معاون رئیس‌جمهور از مرکز درمان ناباروری رویش در بیمارستان شهدای خلیج‌فارس بوشهر تلاشی برای تقویت زیرساخت‌ها و حمایت از خانواده‌ها است اظهارکرد: با توجه به اینکه این مرکز تنها مرکز تخصصی و فوق تخصصی تابعه دانشگاه علوم پزشکی محسوب می شود، انتظار می‌رود اقدامات لازم برای تقویت زیرساخت‌های تشخیصی و درمانی در حوزه‌های مختلف از تأمین نیروی انسانی متخصص و فوق تخصص تا تأمین تجهیزات پزشکی و توسعه فیزیکی بخش‌های درمانی مدنظر قرار گیرد.

دکتر زهرا سادات جلالیان اضافه کرد: حمایت و تأمین اعتبار لازم در مصوبات سفر رئیس جمهور برای تسریع در تکمیل بیمارستان مادر و کودک جایگزین بیمارستان تخریبی فاطمه الزهرا (س) بوشهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

وی افزود: به رغم هزینه یکهزارو ۵۰۰ میلیارد ریالی سه سال گذشته برای تقویت زیرساخت‌ها، همچنان این مرکز با مشکلاتی در پرداخت مطالبات کادر درمان و تأمین منابع مالی روبه‌رو است.

جلالیان تأکید کرد: حل مشکلات منابع انسانی، بویژه کمبود نیرو و پرداخت بموقع مطالبات، ارتباط مستقیم با رضایتمندی بیماران و کیفیت خدمات دارد.

درمان ناباروری‌ها دریچه‌ای به جوانی جمعیت

رئیس مرکز آموزشی درمانی شهدای خلیج‌فارس بوشهر گفت: طرح توسعه و ارتقای خدمات در این مرکز بویژه در حوزه درمان ناباروری، از دیگر موضوع های مطرح‌شده در این بازدید بود.

جلالیان با اشاره به تلاش‌های دولت برای حمایت از طرح جوانی جمعیت، اعلام کرد که در نظر دارد بخش درمان ناباروری مرکز را از سطح ۲ به سطح ۳ ارتقا دهد، برای تحقق این هدف، تأمین اعتبار حدود یکهزار و ۵۰۰ میلیارد ریالی برای توسعه و تجهیز بخش‌های مختلف، بویژه زایشگاه و بخش ویژه نوزادان و اطفال، ضروری است.

وی اضافه کرد: کلینیک ناباروری رویش در یک سال گذشته بیش از ۷۰۰ مراجعه‌کننده داشته و در زمینه‌های مختلف از جمله ویزیت زنان و زایمان، اورولوژی، طب سنتی، مشاوره روان‌شناسی و تغذیه خدمات شایانی ارائه کرده است، این مرکز با حضور تیم‌های درمانی مجرب، نقش کلیدی در بهبود وضعیت سلامت خانواده‌ها و زوج‌های نابارور ایفا می‌کند.

رئیس بیمارستان شهدای خلیج فارس بوشهر گفت: کلینیک ناباروری رویش در سطح ۲ قرار دارد و طبق بازدیدی که خانم بهروزآذر انجام دادند، مقرر شد این کلینیک به سطح سه ارتقا یابد، اما با مشکلات متعددی، از جمله خرید و تأمین تجهیزات، مواجه است.

وی افزود: در زمان حاضر، کلینیک رویش به دلیل هزینه‌های بالا، مجهز به ارائه خدمات IVF نیست.

هزینه‌های بالای درمان و ضرورت اصلاح تعرفه‌های بیمه‌ای

رئیس مرکز آموزشی درمانی شهدای خلیج‌فارس بوشهر با اشاره به تعرفه‌های پایین خدمات ناباروری در مراکز دولتی، اظهار داشت: یکی از چالش‌های اساسی این است که آیا با این تعرفه‌های پایین، پزشکان حاضر به فعالیت در کلینیک دولتی خواهند بود یا خیر؟ دو راهکار برای حل این مشکل وجود دارد؛ یا تعرفه‌ها باید اصلاح شوند یا پرداخت‌های بیمه‌ای بموقع انجام شود.

جلالیان اظهار کرد: با توجه به هزینه‌های سنگین درمان ناباروری، ضروری است که تسهیلات و پوشش بیمه تکمیلی برای زوج‌های نابارور تسهیل شود، به عنوان مثال، خدمات تشخیصی آنها باید به شکل ساده‌تری ارائه شود تا روند درمان آسان‌تر شود.

وی افزود: هرچند اقدامات خوبی در این حوزه انجام شده، اما هنوز پوشش بیمه‌ای به طور کامل و ۱۰۰ درصدی محقق نشده است و بیمه‌های پایه مانند تأمین اجتماعی، نیروهای مسلح و سلامت مکلف هستند ۶۰ درصد هزینه‌های درمان ناباروری را پوشش دهند.

جلالیان گفت: در این میان، بیمه نیروهای مسلح تعهدات بیشتری نسبت به سایر بیمه‌ها دارد و حتی در صورت مراجعه به مراکز خصوصی نیز باید هزینه‌های درمان را تکمیل کند.

رئیس بیمارستان شهدای خلیج فارس بوشهر اظهار کرد: با این حال، برای کاهش فشار مالی بر زوج‌های نابارور، لازم است که پوشش بیمه‌ای گسترده‌تری در نظر گرفته شود تا آنها مجبور به پرداخت هزینه‌های سنگین از جیب خود نباشند.

جلالیان با اشاره به هزینه‌های بالای درمان ناباروری بیان کرد: هزینه‌های IVF بسته به شرایط متفاوت است و از ۴۰۰ میلیون ریال تا یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال متغیر است که این هزینه‌ها به عواملی مانند نوع درمان، استفاده از تخمک یا اسپرم و انتقال جنین به رحم همچنین تفاوت‌های موجود بین شهرهای بوشهر و شیراز بستگی دارد.

جلالیان افزود: در غیر این صورت، بیماران هنگام مراجعه به مطب پزشکان متوجه می‌شوند که بیمه هزینه‌ها را پوشش نمی‌دهد و ناچار به پرداخت آزاد خواهند بود، به همین دلیل اصلاح تعرفه‌ها و پرداخت منظم بیمه، دو اولویت اساسی در این زمینه هستند.

وی با اشاره به اهمیت اجرای سیاست‌های جدید در حوزه درمان ناباروری تصریح کرد: اگر این تغییرات از سال ۱۴۰۴ اجرا شود و تعرفه‌ها به شکل واقعی تنظیم شوند، بسیاری از مشکلات فعلی برطرف خواهد شد.

جلالیان گفت: در زمان حاضر، وقتی تعرفه‌های بیمارستان‌های دولتی کمتر از هزینه‌های واقعی باشد، این بیمارستان‌ها به سمت ورشکستگی می‌روند، اما اگر هزینه‌ها مانند بیمارستان‌های خصوصی محاسبه شود، مراکز درمانی دولتی نیز توانایی ادامه فعالیت خواهند داشت.

وی افزود: در زمان حاضر، کلینیک ناباروری رویش در سطح دو فعالیت می‌کند و همه خدمات مرتبط با ناباروری در این مرکز بجز خدمات IVF که شامل انتقال جنین به رحم مادر است، انجام می‌شود و زوج‌ها می‌توانند برای دریافت مشاوره و خدمات درمانی به این مرکز مراجعه کنند.

افزایش شش برابری مراجعه کنندگان به مرکز درمان ناباروی بوشهر

جلالیان گفت: در سال ۱۴۰۳، تعداد مراجعه‌کنندگان به این مرکز به ۶۵۳ نفر رسید، در حالی که در سال ۱۴۰۲، کمی بیش از ۱۰۰ نفر به این مرکز مراجعه کرده بودند.

وی یادآرشد: در سال گذشته، چهار مورد IUI موفق در این مرکز انجام شد که یکی از آنها منجر به تولد نوزادی شده که اکنون شش ماهه است.

مصوبات سفر رئیس جمهور برای توسعه مرکز درمان ناباروری بوشهر

جلالیان با اشاره به مصوبات سفر رئیس‌جمهور به استان بوشهر عنوان کرد: در این سفر، دو مصوبه مهم برای بیمارستان مادر و کودک و کلینیک ناباروری در نظر گرفته شده است که بر این اساس یکهزار و ۵۰۰ میلیارد ریال برای توسعه کلینیک ناباروری در نظر گرفته شده که می‌تواند به کلینیک رویش اختصاص یابد یا برای تأسیس یک کلینیک ناباروری دیگر در فضای فیزیکی مجزا استفاده شود.

وی اظهارکرد: اما به‌طور مشخص، این اعتبار به حوزه درمان ناباروری اختصاص دارد و نقشی مهم در بهبود خدمات این بخش خواهد داشت.

اقدامات لازم برای گسترش خدمات درمان ناباروری دربوشهر

افزایش بودجه و امکانات مرکز ناباروری با تخصیص اعتبارات دولتی، افزایش تعداد متخصصن زنان و ناباروری، گسترش پوشش بیمه‌ای، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی زوج ها درباره روش‌های پیشگیری و درمان ناباروری از جمله راهکارهایی است که می تواند در توسعه خدمات درمان ناباروری در استان بوشهر نتایج خوبی را به همراه داشته باشد.