چرایی آشوب داخلی در سودان

درگیری های قومی و قبیله ای در سودان، همواره پهنه این کشور شاخ آفریقا را ناامن کرده و اخبار مرتبط با این کشتار در فضای رسانه ای جهان انعکاس می یابد.

چند روز پیش، «عبدالعزیز الامین» مدیر اجرایی شورای محلی در شهرک «واد الماحی» از توابع ایالت «نیل آبی» سودان، گفت: حدود ۲۰۰ نفر در سه روستا کشته شدند و برخی از اجساد هنوز دفن نشده‌اند.

همچنین فرماندار ایالت نیل آبی ‌وضعیت فوق‌العاده در این ایالت اعلام کرد و به نیروهای امنیتی برای متوقف کردن درگیری‌های قبیله‌ای اختیارات کامل داد.

از طرفی طی دستوری در سراسر منطقه نیل آبی برای مدت ۳۰ روز وضعیت فوق العاده اعلام شده است. پلیس محلی، ارتش و مقام‌های اطلاعاتی و همچنین نیروهای واکنش سریع نیز مامور شدند تا با تمام امکانات موجود برای توقف درگیری‌های قبیله‌ای مداخله کنند.

لازم به ذکر است که درگیری‌ها در این استان حدود ۲ هفته قبل در پی انتشار خبرهایی از مشاجره‌ها میان اعضای قبیله «الهوسا» و برخی گروه‌های رقیب آغاز شدند.

تصویری از بی ثباتی دامنه دار

طبق گزارش سازمان ملل، از ژانویه تا دسامبر طی درگیری‌های نژادی در سودان بیش از ۵۴۶ تن کشته شده و بیش از ۲۱۱ هزار تن دیگر مجبور به فرار از خانه‌هایشان شدند.

در این مدت بیشتر خشونت‌ها بین قبایل «الهوسا» و گروهی از قبائل «الفونج» در منطقه «ود الماحی» در ایالت نیل آبی رخ داده است؛ بحرانی که مقامات امنیتی از مهار آن عاجز مانده اند.

از این رو چند روز پیش، صدها نفر در شهر «دامازین» مرکز ایالت نیل آبی در اعتراض به خشونت تظاهرات کردند و برخی تظاهرکنندگان خواستار کناره گیری فرماندار این ایالت شدند زیرا معتقدند که او قادر به محافظت از مردم نیست.

بخشی از تنش های دائمی به دارفور برمی گردد. دارفور بخشی در غرب سودان است که از سال ۲۰۰۳ در آن درگیری‌هایی آغاز شده‌ است.

اهالی دارفور اکثراً آفریقایی‌تبار و مسلمان هستند اما از نحوه اختصاص بودجه دولتی ناخرسندند. آنها دولت را متهم کرده‌اند که در این زمینه، بین آنان و اهالی عرب‌تبار منطقه تبعیض قائل می‌شود.

آفریقایی‌تباران دارفور که گروه‌های مسلحی را برای مقابله با دولت مرکزی تشکیل داده‌اند، گفته‌اند که دولت گروه‌های شبه نظامی عرب تبار ایجاد کرده و آن‌ها را برای سرکوب آفریقایی‌تباران به کار می‌برد. 

پیشتر نیز در جریان جنگ داخلی سودان که ریشه‌های قومی و مذهبی داشت و نهایتاً در سال ۲۰۱۱ به جدایی و تأسیس کشور مستقل سودان جنوبی انجامید، بیش از یک میلیون نفر جان خود را از دست دادند.

از تیغ استعمار انگلیس تا گزند تحریم آمریکا

کشور سودان تا قبل از سال ۱۹۵۶ همواره تحت استعمار انگلیس قرار داشت و در این سال توانست استقلال خود را بازیابد. به استثنای یک دوره ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، کشور سودان از زمان کسب استقلال دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بوده‌است.

سودان از نظر سیاسی همچنان بی‌ثبات و حکومت آن به‌طور متناوب در دست غیر نظامیان و نظامیان است. آخرین بار نظامیان طی کودتایی در ژوئن ۲۰۱۹ به قدرت رسیدند.

در سال ۱۹۹۳«بیل کلینتون» رئیس‌ جمهوری آمریکا، سودان را در فهرست کشورهای حامی تروریسم قرار داد و سه سال بعد یک رشته اقدامات از جمله منع (انتقال فناوری، فروش قطعات یدکی و به ویژه تحریم معاملات بانکی بین‌المللی به دلار) را به تصویب کنگره رساند؛ امری که صدمه سنگینی به اقتصاد سودان وارد کرد.

با این همه خارطوم توانست به دلیل رونق قیمت نفت و سرمایه‌گذاری چین از سال ۱۹۹۹ در این زمینه، کمابیش به اموراتش ادامه دهد.

مشارکت پکن، اکتشافات را توسعه داده و به خصوص با ساخت لوله‌های نفت که منطقه میدان‌های نفتی در بندر سودان را به هم مرتبط می‌کرد، طی ۱۵ سال، توانست سرمایه‌گذاری گسترده‌ای بیش از ۱۴ میلیارد دلار در سودان انجام دهد.

این کشور تا سال ۲۰۱۰ روی طلای سیاه زندگی می‌کرد تا زمانی که جنوب سودان، منطقه‌ای که ۹۰ درصد ذخایر نفتی در آن قرار گرفته، پس از برگزاری یک همه‌پرسی بین‌المللی در سال ۲۰۱۱ از سودان جدا شد.

هنوز اما دو کشور به لحاظ اقتصادی به هم وابسته هستند. سودان جنوبی نفت دارد و برای فروش نفتش مجبور است که آن را از طریق خطوط لوله‌ای که از سودان می‌گذرد به تانکرهای خریداران برساند.

در مجموع اما این کشور شرایط داخلی نابسامانی را تجربه می کند. جنگ‌های داخلی، ناپایداری دیرین دستگاه سیاسی، ویژگی‌های بد آب‌ و هوایی، پایین بودن ارزش کالاهای تولیدی در بازار جهانی و سیاست‌های نادرست اقتصادی از عمده دلایل تنگ‌دستی اقتصادی سودان به‌شمار می‌روند.

کم و بیش ۸۰ درصد از نیروی کار این کشور در بخش کشاورزی کار می‌کنند ولی این بخش بیشتر غیرمکانیزه و پیشرفت چندانی نداشته‌است. صنایع سرپای سودان نیز بیشتر در زمینه فرآوری و تبدیل فراورده‌های کشاورزی ایجاد شده‌اند.

سیاست خارجی که گره گشا نبود

در ارتباط با روابط آمریکا و سودان باید گفت که ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۷ تحریم‌های تجاری ۲۰ ساله علیه سودان را برداشت و مرحله دوم، مذاکرات را در نوامبر ۲۰۱۸ به‌ منظور خارج کردن سودان از فهرست کشورهای حامی تروریسم صورت داد.

این کشور آفریقایی در سال های اخیر تحت تاثیر عربستان و امارات بوده است. در ۴ ژانویه ۲۰۱۶ سودان کلیه روابط دیپلماتیک خود را به دلیل فشارهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی با ایران قطع کرد و روابط بین دو کشور به سردی گرایید.

در ۲۱ آوریل ۲۰۱۹ عربستان و امارات اعلام کردند که برای مستحکم‌تر کردن پوند سودان، یک کمک مالی ۳ میلیارد دلاری به این کشور خواهند کرد.

از این ۳ میلیارد دلار، ۲.۵ میلیارد دلار بابت مواد غذایی، دارویی و فرآورده‌های نفتی خواهد بود و نیم میلیارد باقی‌مانده به بانک مرکزی سودان داده خواهد شد.

در اکتبر ۲۰۲۰ سودان با اسرائیل، پیمان صلح امضا کرد. سودان پنجمین کشور آفریقایی است که کشور اسرائیل را به رسمیت شناخته‌ است و روابط دیپلماتیک را با اسرائیل آغاز می‌کند. با امضای این پیمان، ایالات متحده، نام این کشور را از فهرست دولت‌های پشتیبان تروریسم حذف کرد.

با همه این تلاش ها، سودان از جمله کشورهای منزوی است و ناظران بر این باورند که این کشور شمال شرقی آفریقا در حوزه سیاست خارجی چنان موفق عمل نکرده است و بخشی از مشکلات و تنش های دائمی داخلی نیز به همین امر ارتباط می یابد.