بحران در اوکراین؛ چه بر سر تامین غذا در جهان می‌آید؟

به گزارش ایرنا به نقل از نشریه پولیتیکو، اوکراین که تاکنون همچون یک نیروگاه کشاورزی برای اروپا عمل کرده، جنگ در آن موجی از شوک به بازار جهانی غذا وارد نموده است. این کشور از دیرباز به دلیل دارا بودن ۳۲.۵ میلیون هکتار اراضی قابل کشت که چیزی بیش از دو برابر کشور فرانسه است، به «سبد نان اروپا» شهرت دارد.

براساس گزارش سازمان ملل، غذای بیش از نیمی از گرسنگان جهان در سال ۲۰۲۱ از اوکراین تامین شده است.

به گزارش پولیتیکو، جنگ میان روسیه و اوکراین که هر دو به مثابه نیروگاه تولید مواد غذایی هستند، قیمت غلاتی همچون گندم را افزایش داده و دولت های اروپایی را به تلاش برای ثبات در بازارها واداشته است.

ناظران بر این باور هستند اگرچه اروپا احتمالا بتواند هرج و مرج به وجود آمده در تولید غلات را تحمل کند و کشاورزان هم خود را برای هزینه های بالاتر از جمله افزایش بهای نهاده های اساسی مانند کود و خوراک دام آماده کرده باشند، اما بعید است مصرف کنندگان بتوانند با قفسه های خالی فروشگاه ها کنار بیایند. در حال حاضر قیمت مواد غذایی با افزایش روبرو بوده و کالاهای کلیدی مانند روغن آفتابگردان که مبدا اصلی تولید آن اوکراین بوده کمیاب شده است. هرچند گفته می شود  اقتصادهای ثروتمند غربی می توانند با ایجاد تنوع در محصولات این کمبود را جبران کنند.

اما وضعیت به وجود آمده در جهان در حال توسعه نگران‌کننده‌تر است. کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا پیش از این هم متاثر از خشکسالی بوده اند و ممکن است در نتیجه بحران اوکراین با هزینه های گزاف تر مواد غذایی اساسی مانند نان مواجه شوند. به عقیده ناظران، نخستین پیامداساسی گرسنگی، بی ثباتی سیاسی است که جهان در پی ناتوانی خانوارهای فقیر از سیرکردن شکم خانواده هایشان شاهد آن خواهد بود.

به نوشته این نشریه آمریکایی، پنج تاثیر اصلی بحران اوکراین بر سیستم غذایی جهان شامل موارد زیر است؛

۱. افزایش قیمت مواد غذایی

اوکراین صادرکننده عظیم کالاهایی مانند گندم، ذرت و روغن آفتابگردان است، اما تهاجم روسیه بدان معناست که با توقف تجارت در این کشور کشتی‌های حامل غلات نمی‌توانند بنادر دریای سیاه را ترک کنند.

همین امر تاثیر چشمگیری در افزایش قیمت غلات و دانه های روغنی داشته به گونه ای که رکوردی تازه در قیمت این کالاهای اساسی به ثبت رسیده است. کارشناسان در عین حال باتوجه به ابهام در وضعیت جنگ اوکراین نگران هستند که طولانی شدن جنگ وضعیت تولید مواد غذایی را با اختلال عمده روبرو کند.

«اولگ نیویوسکی» استادیار دانشکده اقتصاد کی‌یف در این خصوص گفت: در بدترین حالت، تا چند سال دیگر صادراتی از این منطقه وجود نخواهد داشت.

هرچند سیاستمداران سعی دارند به جامعه القا کنند که کمبود غذا در اروپا وجود ندارد، با این حال اوکراین به عنوان چهارمین تامین‌کننده بزرگ غذا در اروپا است که مانند یک مزرعه برای این قاره عمل می کند. اتحادیه اروپا بیش از نیمی از ذرت، حدود یک پنجم گندم و تقریبا یک چهارم روغن نباتی خود را از اوکراین وارد می کند.

۲. ترس از قحطی

افزایش سرسام‌آور قیمت‌ غلات به نوبه خود، ترس از فقر و قحطی را میان ساکنان فقیرترین نقاط دنیا افزایش داده است. کشورهایی مانند مصر، تونس، الجزایر، مراکش، لبنان و ترکیه جز بحرانی ترین کشورهایی قرار دارند که برای تامین غلات خود به شدت به روسیه و اوکراین وابسته هستند.

دو کشور روسیه و اوکراین که وزنه سنگینی در تولید غلات بشمار می روند، ۲۹ درصد از صادرات جهانی گندم را به خود اختصاص می دهند. از طرفی، باتوجه به تحریم های سنگین وضع شده علیه روسیه، هیچ کس نمی داند در شرایطی که نان غذای اصلی بسیاری از کشورهای فقیر است آیا مسکو به صادرات مواد غذایی همچون قبل ادامه می دهد یا خیر.  

اما این وضعیت تنها مختص کشورهایی نیست که به طور مستقیم به واردات غلات از روسیه و اوکراین وابسته هستند. افزایش قیمت مواد غذایی در سطح جهان بر فقیرترین و کم امنیت ترین کشورها از بنگلادش و ماداگاسکار گرفته تا یمن تاثیر خواهد گذاشت.

 به گفته «متین قائم» استاد اقتصاد کشاورزی دانشگاه بن آلمان، قیمت غلات در دو هفته اول جنگ در اوکراین ۵۰ درصد افزایش یافته است. او توضیح داد که با تلاش تاجران برای جایگزینی محصولاتی مانند برنج یا جو به جای گندم، حالا قیمت جهانی این کالاها نیز در سراسر جهان در حال افزایش است.

«جردن کاکس» رئیس ارتباطات برنامه جهانی غذای سازمان ملل که سال ۲۰۲۲ را سال “گرسنگی فاجعه بار” نامیده، در این خصوص گفت: هرچند ما برای خرید غلات از ماه‌ها قبل برنامه‌ریزی می‌کنیم و این جنگ تاثیرات فوری در عملکرد ما نداشته، اما افزایش قیمت و هزینه‌های حمل و نقل به راحتی محسوس است.

بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند تحولات سیاسی همواره یکی از پیامدهای اصلی کمبود مواد غذایی بوده و به نقش کمبود مواد غذایی به عنوان عاملی در انقلاب های بهار عربی در یک دهه پیش اشاره کرده اند.

«یانوش وویچیچوسکی» کمیسر کشاورزی اروپا نیز هشدار داده است که بحران غذا می‌تواند فشار مهاجرت را بر اروپا افزایش دهد.

۳. افزایش حمایت گرایی

هنگامی که یک سیاستمدار با بحران کمبود مواد غذایی در کشورش روبرو می شود، در نخستین گام مرزها را می بندد، مواد غذایی را ذخیره می کند و همه صادرکنندگان را از صادرات منع می کند.

در شرایط کنونی باتوجه به شرایط پیش آمده برای دو صادر کننده عمده مواد غذایی، ترس از احتکار و رکود تجاری در حال افزایش است. وزرای گروه هفت، هفته گذشته در نشستی گرد هم آمدند و با هدف منع کشورهای دیگر از تحمیل موانع تجاری در بحبوحه آشفتگی شدید بازار موادغذایی، بر عدم احتکار مواد غذایی تاکید کردند.  

اما برخی کشورها اهمیتی به درخواست این گروه نداده اند. مجارستان از جمله کشورهایی است که در حال حاضر کنترل بیشتری بر صادرات غلات اعمال کرده؛ اقدامی که با محکومیت شدید کمیسیون اروپا مواجه شده است. همزمان ترکیه، آرژانتین و صربستان همراه با اوکراین و روسیه یا ممنوعیت صادرات وضع کرده و یا تهدید به این اقدام نموده اند.  

آمریکا هم از سوی دیگر نگران است چین با احتکار مواد غذایی اهرم سیاسی بیشتری بر کشورهای وابسته به واردات مواد غذایی در آفریقا داشته باشد.

۴. رویاهای سبز برباد رفته

جنگ در اوکراین می تواند باعث کنار گذاشتن رویاهای اروپا برای پاکسازی کشاورزی و نقش عمده آن در تغییرات آب و هوایی شود.

ترس از کمبود مواد غذایی سبب شده تا برخی سیاستمداران برای به تاخیر انداختن یا حتی بازنگری کامل طرح‌های اتحادیه اروپا برای کشاورزی پایدار وارد عمل شوند. گزارش ها حاکی از آن است کمیسیون اروپا در حال بررسی پیشنهادی از سوی اکثر وزرای کشاورزی اتحادیه اروپا برای لغو موقت خروج بخشی از زمین های کشاورزی به منظور کمک به تقویت حفاظت از طبیعت و استفاده از آن برای پرورش خوراک دام است.

اما این امر با حملات تند حامیان محیط سبز مواجه شده که استدلال می کنند بحران کنونی فرصتی ایده آل برای کاهش حجم منابع اختصاصی به صنایع گوشت و لبنیات است.

۵. غروب آفتابگردان

اتحادیه اروپا نیمی از تولید روغن آفتابگردان مورد نیاز خود را از اوکراین وارد می‌کند. رستوران ها و صنایع خدمات غذایی بی شک در خط مقدم کمبود واردات روغن آفتابگردان از اوکراین قرار دارند. اما از آنجایی که این صنعت در تلاش برای یافتن جایگزین‌هایی برای حفظ قفسه‌ سوپرمارکت‌ها است، بار افزایش هزینه‌ها بر عهده مصرف کنندگان است.

از طرفی با توجه به تورم بی سابقه مواد غذایی که بودجه خانوارها را در اروپا به شدت تحت فشار قرار داده، گروه های دفاع از مصرف کنندگان به خرده فروشان هشدار داده اند که ترس از کمبود را تقویت نکرده و قیمت ها را به طور مصنوعی افزایش ندهند.