نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیشاید این مطالب برایتان مفید باشد
محمدجواد گودینی نویسنده، استاد دانشگاه و پژوهشگر دین، در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده، به بررسی نقش حکومت آل بویه در تمدن اسلامی پرداخته است. متن این یادداشت در ادامه می‌آید؛
خاندان ایرانی آل بویه، از نخستین حکومت‌های شیعه مذهبی به شمار می‌رود که بر بخش وسیعی از سرزمین ایران و عراق کنونی حُکمرانی کرده و به مدت بیش از یک قرن بر اریکه قدرت و سلطه سوار بوده و از منظر نقش آفرینی در تاریخ تشیع و تاریخ تمدن اسلامی و شیعی، از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. این حکومت شیعی، با ارادت فراوان به مکتب اهل بیت(ع) کوشید شعائر مهم این مذهب از جمله بزرگداشت غدیر خم و گرامیداشت حماسه امام حسین(ع) را در جامعه آن روزگار پاس داشته و آن را احیا نماید.
آل بویه که از قدرت و نفوذ قابل توجهی برخوردار بوده، خلافت عباسی را نیز زیر چتر قدرت و غلبه خویش فروبرد؛ تا جایی که عصر سوم خلافت عباسیان را دوران غلبه و چیرگی این خاندان ایرانی توصیف نموده‌اند؛ خاندانی که با نفوذ گسترده خود بر امور سیاسی بغداد مسلط شده و برای مدتی، خلافت فرزندان عباس بن عبدالمطلب را تحت الشعاع سلطه خویش قرار دادند.
خاندان بویه از دودمان ابوشجاع بوده و پیش از آنکه به قدرت دست یافته و مَرکب حکومت را برای خویش راهوار سازند، افراد تهیدستی به شمار می‌رفتند و پدرشان نیز ماهیگیری ساده در منطقه دیلمان (گیلان امروزی) بود. ابوشجاع بویه سه پسر به نام‌های علی، حسن و احمد داشت. قدرت فرزندش علی به تدریج افزایش یافت و بر شهرهایی همانند اصفهان، ارجان، نوبندجان و … مسلط گردید و در ادامه فارس و خوزستان را نیز به قلمرو خویش افزود. (فرهنگ فشرده تاریخ ایران، ص26).
سه فرزند بویه که اندک زمانی در تهیدستی و فقر بسر می‌بردند، کم کم نفوذ و سیطره خویش را افزوده و به حکومت بر مناطقی از ایران و در ادامه عراق دست یافتند؛ عماد الدوله، رکن الدوله (که حدود 40 سال حکومت کرد و وزیر دانشمندش مردی ادیب به نام ابن عمید بوده است) و معز الدوله. دولت آل بویه پس از فرمانروایی معز الدوله، به سه بخش تقسیم می‌گردد: دیلمان فارس، دیلمان عراق و خوزستان و کرمان، دیلمان ری و همدان و اصفهان. از دیگر حاکمان آل بویه می‌توان به افراد زیر اشاره کرد؛
عز الدوله، مؤید الدوله، فخر الدوله، مجد الدوله، عضد الدوله و … حکومت آل بویه که از نامدارترین حکومت‌های شیعی در تاریخ تشیع و تاریخ ایران محسوب می‌شود، با خسرو فیروز (الملک الرحیم) به فرجام رسید. سَروری آل بویه، حدود 120 سال به درازا کشید و در سال 435 هجری آفتاب آن غروب نمود و به پایان راه رسید. آل بویه از نامدارترین دولت‌های شیعی محسوب شده که در سده‌های چهارم و پنجم بر مناطق گسترده‌ای از ایران و عراقِ امروزی سیطره و نفوذ داشته است. (تاریخ جهان آرا، ص77).
چنانکه اشارت رفت خاندان بویه پیش از رسیدن به قدرت، خاندانی تهیدست به شمار می‌رفتند؛ در این راستا از معزالدوله ابوالحسن احمد بن بویه نقل است که پس از رسیدن به قدرت می‌گفت: من [پیش از رسیدن خاندان بویه به قدرت] هیزم جمع می‌کردم و هیزم‌ها را بر سرم قرار می‌دادم.
آل بویه خاندانی ایرانی و با گرایش‌های شیعی بودند و عباسیان را جریانی خدعه‌گر می‌دانستند که با فریب و نیرنگ خود را به خلافت رسانده‌اند؛ از این رو نگاه خوب و توام با ارادتی نسبت به خلافت عباسی نداشته و آن را باب میل خویش نمی‌دانستند.
آل بویه در زمان حاکمیت خویش خدمات علمی و فرهنگی دیگری نیز به انجام رساندند و نام آنان در تاریخ پس از اسلام (بویژه در میان حکومت‌های شیعی) به نیکی یاد می‌شود. خاندان بویه از دانشمندان و فرزانگان حمایت می‌کردند و کتابخانه‌هایی که در شهرهای شیراز، ری و اصفهان توسط آنان تاسیس گردید، در نوع خود بی‌نظیر بود و اعجاب جهانیان را برانگیخت. نقش آنان در گسترش شعائر دینی و مذهبی (از جمله اقامه عزاداری برای سالار شهیدان امام حسین بن علی«ع» و رواج آن)، قابل تقدیر است. (تاریخ آل بویه، ص27 -25).
حکومت آل بویه (بویهی) که از مشهورترین حکومت‌های ایرانیِ پس از ورود اسلام به این سرزمین است، از سال 322 تا 448 هجری بر مناطق گسترده‌ای از ایران و عراق تسلط یافته و برگ زرینی در تاریخ و تمدن اسلامی خلق نمود و این دوران را می‌توان عهد پیشرفت علم، ادب و هنر نامید؛ چرا که زمامداران آل بویه اهل علم و ادبیات را گرامی داشته و کتابخانه‌های بزرگی در شهرهای گوناگونی از جمله ری، شیراز، بغداد و .. تاسیس نموده و وزیران دانشمندی همانند صاحب بن عباد را برای رسیدگی به اوضاع سیاسی و فرهنگی کشور برگزیدند. در این دوران طلاییِ تاریخ این سرزمین کهن، در کنار علم و دانش، عمران، آبادانی و کشاورزی نیز از توسعه و رونق کم نظیری برخوردار گردید و مساجد، مدارس، قصرها و بناهای باشکوهی در این دوران ساخته شد که تا مدت‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت و برخی از آن تا زمان حاضر نیز برجای مانده و گواهی است بر شکوفایی علم و تمدن در عصر آل بویه.
در این دورانِ درخشان (که از برخی جهات نیز ضعف و نقص‌هایی داشته و نقدهایی بدان وارد است) از دریچه علم و فرهنگ عصری طلایی بوده و دانشمندان و عالمان مورد حمایت جدی دربار قرار داشته و بزرگان و نامورانی همانند شیخ مفید، شریف مرتضی، شریف رضی، شیخ طوسی، ابن عمید و صاحب بن عباد در این دوران زیسته و در موارد بسیار، با کمک و حمایت امیران آل بویه، آثار مذهبی، فرهنگی، علمی و ادبی خود را به جهان علم و تمدن عرضه کردند و نامی نیک از خویش به یادگار نهادند. حکومت آل بویه، بستر مناسبی برای پیشرفت علمی و فرهنگی برای اندیشمندان و بزرگان این عصر ایجاد نمود و در سایه این بستر مناسب، پیشرفت‌های علمی و فرهنگی ارزنده‌ای به دست آمد. می‌توان حاکمانِ ایران و شیعی این دوران را افرادی فرهنگ دوست و شیفته فرهیختگی نامید که در این زمان تلاش فراوانی را برای گسترش علم و دانش به انجام رساندند.
منابع:
1- سجادی، ضیاء الدین، رساله شرح احوال و آثار ابن عمید، تهران، انتشارات پاژنگ 1366
2- غفاری قزوینی، احمد، تاریخ جهان آرا، انتشارات اساطیر 1396
3- فقیهی، علی اصغر، تاریخ آل بویه، تهران، انتشارات سمت 1378
4- قدیانی، عباس، فرهنگ فشرده تاریخ ایران، تهران، جاودان خرد 1376
5- گودینی، محمد جواد، درآمدی بر زندگانی و سروده‌های صاحب بن عباد، قم، میراث ماندگار 1399
6- محمد علی، وفاء، الخلافة العباسیة فی عهد تسلط البویهیین، اسکندریه محطة الرمل 1990
7- یاقوت حموی، معجم الأدباء، قاهرة، انتشارات دار المأمون
انتهای پیام
منبع
