کتاب‌شناسی قیام ۴۲، دستگیری و شهادت

به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ یک روز تاریخی برای نهضت اسلامی مردم ایران است که در حافظه جمعی ایرانیان با چند ویژگی شناخته می‌شود. سخنرانی مهم امام خمینی (ره)، دستگیری امام و شهادت گروهی از طرفداران او در این روز اتفاق افتاد.

آن چه ۱۵ خرداد را نسبت به دیگر رخدادهای تعیین‌کننده تاریخ کشورمان، متمایز ساخته و تامل می‌طلبد، دینی یا به تعبیری اسلامی بودن آن است. البته، این همه از رهگذر رهبری یک عالم آگاه و زمان شناس و دردمند صورت گرفته است. امام خمینی(ره)، دغدغه اسلام و ارزش‌های معنوی دین را داشت که ریشه در فطرت مردم دوانده و آنان را به هنگام تهدید و دفاع از میراث توحیدی پیامبران، برانگیخته است.

در ادامه تعدادی از کتاب‌هایی که به بررسی تاریخی این قیام پرداخته اند، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کتاب شعر طلوع خرداد

کتاب شعر طلوع خرداد، تالیف محمدتقی قشقایی، مجموعه‌ای ارزشمند از آثار برگزیده یادواره ملی طلوع خرداد است که در موضوعات مختلف ۱۵ خرداد، انقلاب اسلامی و موضوعات مرتبط سروده شده تا واقعه ۱۵ خرداد را سرآغاز فصلی نوین در تاریخ ایران زمین کند.

قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ واقعه‌ای است که تا همیشه در تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین کهن ماندگار و جاوید خواهد بود، زیرا این واقعه سرآغاز فصلی نوین در تاریخ ایران زمین است و نقطه عطفی در تحولات کشور به حساب می‌آید. در واقع انقلاب اسلامی ریشه در قیام ۱۵ خرداد دارد و از این مقطع حساس تاریخی است که مردم خواسته‌های خود را که همانا استقلال و آزادی و اسلام و مرجعیت است از عمق جان فریاد می‌زنند و تنها راه نجات را در ایجاد تحول در نظام حکومتی و سیاسی کشور می‌بینند و این راه طولانی به پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷ منجر می‌شود. بنابراین پاس‌داشت این واقعه تاریخی امری لازم و شایسته است و بی‌شک بهترین وسیله برای نکوداشت این رویداد، استفاده از ابزارهای فرهنگی و هنری است.

«یادواره ملی طلوع خرداد» با همین هدف و در این راستا از سال ۱۳۹۰ آغاز شد و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران برای ایفای وظیفه فرهنگی خود، این رویداد فرهنگی و هنری را در سطح ملی رقم زد که در سال ۱۳۹۳ این حرکت فرهنگی در سطح مطلوب و وسیع‌تری در رشته‌های مختلف فرهنگی و هنری در شهرستان‌های جنوب‌شرق استان تهران (ورامین، پیشوا و قرچک) که خاست‌گاه اصلی قیام ۱۵ خرداد است برگزار شد و امید است با تداوم این حرکت فرهنگی شاهد این باشیم که یادواره طلوع خرداد به محور و پایگاه هنرِ انقلاب اسلامی در آینده‌ای نزدیک تبدیل شود.

آثار کتاب شعر طلوع خرداد، منتخب نویسندگان برگزیده جشنواره سراسری طلوع خرداد ۱۳۹۳ به میزبانی شهرستان تاریخی و استوار ورامین مبداء قیام خونین پانزده خرداد ۱۳۴۲ است.

کتاب ۱۵ خرداد ۴۲ چرا و چگونه؟

همان طور که از نام این کتاب برمی‌آید، مولفان علیرضا مهدی‌زاده و فاطمه قره‌چایی سعی کرده‌اند در آن، به ریشه‌یابی و انعکاس واقعه ۱۴ خرداد سال ۴۲ دست‌یابند.

این کتاب در ۲۵۶ صفحه تدارک دیده شده، در سال ۹۲ به چاپ رسیده است، در ۷ فصل تدوین‌شده که ۳ فصل نخست به شرح وقایع پیش از قیام، از سال ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۴۲ شمسی اختصاص دارد. در فصل چهارم، به طور ویژه به مقطع قیام پانزدهم خرداد و جریانات مربوط به آن پرداخته‌شده و فصل پنجم، دربردارنده بیانات امام خمینی (ره)، در مورد قیام تاریخی پانزده خرداد است. در فصل ششم، بیانات مقام معظم رهبری در مورد این قیام درج‌شده و فصل پایانی، مربوط به مسابقه کتاب‌خوانی است.

کتاب «ترانه‌های گندم‌زار»

کتاب «ترانه‌های گندم زار» شامل مجموعه شعرهای روایت ۱۵ خرداد می‌باشد که به همت شورای اسلامی شهر و شهرداری پیشوا، حاصل نخستین رویداد ملی شعر ۱۵ خرداد است که در شصتمین سالگرد قیام مردمی ۱۵خرداد سال۴۲ برگزار شد.

در این کتاب آثار شاعران برجسته از ۲۴ استان ثبت شده است. اشعار در دو بخش سپید و نو و بخش کلاسیک سروده شده است.

کتاب نگاهی به قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲

دیگر کتاب منتشر شده حول محور قیام پانزده خرداد، کتاب نگاهی به قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ است. این کتاب را انتشارات کتاب سبز به انتشار رسانده که از سری کتابچه‌های «کتاب سبز» است و در آن با رویکردی تاریخی، به بررسی نحوه شکل‌گیری قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ پرداخته می‌شود.

در این بررسی، نحوه تشکیل نهضت آزادی علیه اصلاحات انقلاب شاه و نحوه شکل‌گیری انقلاب سفید، طرحی آمریکایی که درصدد آن بود تا زنان مسلمان را به بی‌بندوباری سوق دهد، در راستای قیام پانزده خرداد مورد توجه قرار گرفته است.

کتاب سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران

کتاب فوق نوشته حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان در شمارگان ۲۵۰۰ جلد توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. کتاب مذکور شامل ۴ بخش کلی است که به بررسی دوره ۳ ساله مبارزات مرجعیت شیعه با رژیم پهلوی (از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۳) پرداخته است.

بخش اول کتاب درباره ساختار داخلی آمریکا و سلطه جهانی آن کشور برجهان است. در ادامه به روند سلطه آمریکا در ایران و عوامل پیاده‌سازی سیاست‌های امپریالیستی آن اشاره شده است.

در بخش دوم به مبارزات روحانیون به رهبری امام خمینی (ره) با سیاست‌های آمریکا و رژیم دست‌نشانده پهلوی در مسائل مختلف پرداخته شده است. مخالفت‌های علما با سیاست‌های ضددینی رژیم پهلوی در موضوعاتی چون اصلاحات ارضی، لایحه انجمن‌های ایالتی ولایتی و انقلاب سفید از جمله مباحث این بخش است.

بخش سوم کتاب به تقابل مرجعیت شیعه با رژیم پهلوی پرداخته و مصادیق این تقابل یعنی فاجعه فیضیه، درگیری‌ها در ماه محرم و در آخر دستگیری امام خمینی (ره) و قیام ۱۵ خرداد را بررسی کرده است.

«تشدید رویارویی روحانیت و رژیم پهلوی و سلطه آمریکا» عنوان بخش چهارم است. درگیری‌های رژیم پهلوی با روحانیت، موضوع کاپیتولاسیون و دستگیری و تبعید امام خمینی (ره ) در این بخش مطرح شده است.

کتاب نقش بازار در قیام ۱۵ خرداد

کتاب «نقش بازار در قیام ۱۵ خرداد» نوشته رحیم روحبخش در شمارگان ۳۰۰۰جلد توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. این کتاب شامل سه بخش کلی است؛ بخش اول آن درباره تاریخچه بازار و پیوند آن با مذهب و وقایعی چون جنبش تنباکو و نهضت ملی صنعت نفت است.

بخش دوم به سیر تاریخی و روزشمار فعالیت‌های بازار تهران در قیام ۱۵ خرداد اختصاص دارد. از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های بازار تظاهرات عاشورا و واکنش به دستگیری امام خمینی بوده است.

در بخش سوم به نقش بازار در شهرستان‌ها و قیام ۱۵ خرداد اشاره شده است که در آن به صورت فهرست‌وار از ۱۸ شهر یاد شده است. در پایان بندی این کتاب فهرستی از اسناد به صورت تفصیلی موجود است.

کتاب نقش روحانیت در قیام ۱۵ خرداد

کتاب «نقش روحانیت در قیام ۱۵ خرداد» نوشته فریبا جعفری در شمارگان ۱۵۰۰ جلد منتشر شده است. کتاب فوق دارای ۵ فصل است؛ فصل اول آن درباره نقش روحانیت در تاریخ معاصر ایران و دوره‌های خاصی چون نهضت مشروطه و دوران رضاخان است. فصل دوم به بررسی زمینه‌های قیام و اوضاع اجتماعی سیاسی ایران در آستانه قیام ۱۵ خرداد پرداخته است.

در فصل سوم به موضوع دستگیری امام خمینی (ره) و وقوع قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و واکنش‌های مختلف نسبت به آن پرداخته شده است. فصل‌های چهارم و پنجم نیز به بررسی نقش روحانیون در شهرستان‌ها و واکنش‌های مختلف در محافل و مطبوعات نسبت به قیام ۱۵خرداد اختصاص دارد.

کتاب اصلاحات آمریکایی و قیام ۱۵ خرداد

کتاب اصلاحات آمریکایی و قیام ۱۵ خرداد نوشته عباس خلجی در شمارگان ۲۰۰۰ جلد منتشر شده است. این کتاب دارای سه بخش کلی است و به اصلاحات مورد نظر آمریکا که توسط رژیم پهلوی اعمال می‌شد اشاره کرده است. بخش اول کتاب در رابطه با فضای سیاسی دوران پهلوی، اصلاحات ارضی، لایحه انجمن‌های ایالتی ولایتی و انقلاب سفید، مجموعا منشا و انگیزه و ماهیت و نتایج آن برنامه‌ها پرداخته است.

بخش دوم درباره قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و ماهیت ،فرایند و نتایج سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن است. بخش سوم کتاب در رابطه با اصلاحات دوره ۱۳۳۹-۱۳۴۲ و قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و تاثیر وقایع آن دوران بر یکدیگر است.