صدوقی‌سها: فلسفه اسلامی معنای واحد ندارد

به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، آیین نکوداشت مقام علمی و فرهنگی منوچهر صدوقی سها استاد و پژوهشگر حکمت، فلسفه و عرفان ایرانی – اسلامی چهارشنبه ۲۳ خرداد ۱۴۰۳ در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در این مراسم غلامرضا اعوانی عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران، نجفقلی حبیبی رئیس پیشین دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، بهاءالدین خرمشاهی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، انشاءالله رحمتی عضو هیأت علمی گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی – واحد تهران مرکزی، حسن سید عرب عضو هیأت علمی دانشنامه جهان اسلام، محمد فنایی اشکوری عضو هیأت علمی گروه فلسفه مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، حسین کلباسی اشتری عضو هیأت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی(ره) و سید علی موسوی گرمارودی استاد زبان و ادبیات فارسی حضورداشتند.

تاریخ حکما و عرفای متأخر بر ملاصدرا (دوره سه جلدی)، شرح جدید منظومه سبزواری، پدیدار شناخت تاریخ استعلایی فلاسفه اسلامی (دوره دو جلدی)، ترجمه تحقیق ماللهند ابوریحان بیرونی، ترجمه «مقدمه قیصری بر فصوص الحکم» محی‌الدین عربی، تصحیح رساله «پاتانجلی» ابوریحان بیرونی، سلسله المختارات من نصوص التفسیر المستنبط (دوره شش جلدی)، صوفی صومعه قدس: یادواره مولنا میرزا محمدعلی حکیم شیرازی دارنده لطایف العرفان و «فوائد در عرفان و فلسفه و تصوف و تاریخ آن»، از جمله آثار و تألیفات صدوقی سها است.

تهران مرکز هزار حکیم است
عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران با اشاره به آثاری که صدوقی‌سها تالیف کرده‌ است، گفت: دوستی من با ایشان نزدیک ۵۰ سال است، او از بهترین‌ها در فلسفه ایران است. اساتید فلسفه، این علم را به همه نمی‌آموزند، جز در نفوس صالح این کار را انجام نمی‌دهند.

غلامرضا اعوانی درباره اقدامات صدوقی‌سها توضیح داد: اولین کتابی که یک نفر تالیف می‌کند، معرف او است. صدوقی‌سها در سن جوانی کتاب‌هایی در سطح بالا مانند «ولایت» تالیف کرد. او در شناساندن حکمت حکمای امروز خدمت کرد. این در حالی است که بسیاری از حکمای ایران به سمت فراموشی رفتند.

وی با تاکید بر اینکه تهران مرکز هزار حکیم است، ادامه داد: حکیم فردی است که همه چیز را از نور الهی می‌بیند.

اعوانی با اشاره به آثار صدوقی‌سها بیان کرد: یکی از مهم‌ترین آثار او کتاب تاریخ متاخر حکمای ایران است. این کتابی است که در آن تمام حکمای گذشته و شاگردان آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. این کتابی است که پژوهشگران خارجی به عنوان منبع استفاده می‌کنند.

دانشمندان ایرانی هستند که چراغ حکمت را در دنیا روشن کردند
رئیس پیشین دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر اینکه صدوقی‌سها حکیمی است که با سبک قدما کار می‌کند، گفت: به همین دلیل آثار او عمیق است و به همین دلیل در تعداد محدود عنوان هستند.

نجفقلی حبیبی با اشاره به لزوم توجه به دانشمندان ادامه داد: وقتی دانشمندان مورد توجه اهل قلم قرار نمی‌گیرد از تعداد آن‌ها کم می‌شود. با توجه به تعداد دانشمندانی که در سال‌های اخیر تحویل جامعه داده شده است، می‌توان به این مساله پی برد.
او با بیان اینکه شرح حال علما کار مهمی است، گفت: صدوقی‌سها علما را در ۵۰ تا ۶۰ سال اخیر معرفی کرد. این نسل باید بداند روی چه زیرساخت‌هایی ایستاده است. این کار موجب می‌شود، جوانان متوجه سرمایه‌های کشور شوند.

به گفته وی، جوانان باید برای شناخت حکمای ایران تلاش کنند. شاید در هیچ‌جای دنیا چنین دانشمندانی پیدا نشوند و این دانشمندان ایرانی هستند که چراغ حکمت را در دنیا روشن کردند.

تاریخ علم، ادبیات و فلسفه در سنت ما جایگاهی ندارد
عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر این‌که بیان مطالبی سزاوار صدوقی‌سها ممکن نیست، گفت: سنت تاریخ‌نگاری آن‌چنان که در ۲۰۰ سال اخیر در اروپا رایج شد، در سنت ایران کم‌فروغ است. نه اینکه کتاب تاریخ تالیف نشده است، بلکه تاریخ علم، تاریخ ادبیات و تاریخ فلسفه در سنت ما جایگاهی ندارد.
حسین کلباسی‌اشتری با اشاره به اینکه تاریخ مشرق زمین را غربی‌ها نوشتند، گفت: تاریخ فلسفه شرق و تاریخ عرفان اسلامی به دست تاریخنگاران آن بخش تالیف نشده است.
به گفته او تاریخ فلسفه در ایران سابقه کمتر از ۱۰۰ سال دارد و بنیان.گذار آن مستشرقان بودند. نخستین متن نوشته هانری کُربن است.

فهم فلسفه بدون تاریخ مدون فلسفه ناممکن است
عضو هیأت علمی گروه فلسفه مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به تألیفات صدوقی‌سها در موضوع تاریخ فلسفه، بیان کرد: فهم فلسفه بدون تاریخ مدون فلسفه ناممکن است، رشد و نمو فلسفه وابسته به این است که تاریخ آن نگاشته شود. تاریخ فلسفه، جزئی از فلسفه است. تنها با خواندن متون کلاسیک فلسفه انسان می‌توارد تصویری از نقشه جامع فلسفه داشته باشد.
محمد فنایی‌اشکوری با تاکید بر اینکه فکر فلسفی در خلا زاده نمی‌شود، ادامه داد: تفکر فلسفی بر اساس زمانه و زمینه شکل می‌گیرد و اگر تاریخ آن زمان را نداشته باشیم، فهم فلسفی درستی از آن نخواهیم داشت.
به گفته او پژوهشگر حوزه فلسفه دو کار انجام می‌دهد، پژوهش مُتِوَرِخانه و دیگری پژوهش فیلسوفانه است یعنی فرد درباره آن موضوع می‌اندیشد.
به گفته فنایی‌اشکوری تاریخ فلسفه موجب می‌شود فیلسوفان را به درستی بشناسیم. با مطالعه تاریخ فلسفه می‌توانیم در فلسفه نوآوری داشت.

سیدعلی موسوی‌گرمارودی استاد زبان و ادبیات فارسی در این آیین دو شعر خواند.

کشور به یاریگری صدوقی‌سها افتخار می‌کند
پیام بهاالدین خرمشاهی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این مراسم نمایش داده شد.
او با اشاره به دوستی قدیمی با صدوقی‌سها گفت: شعری برای صدوقی‌سها دارم. به دوستی با او افتخار می‌کنم، کشور ما هم به یاریگری او در موضوع فلسفه افتخار می‌کند.
او با یاد پیروزی فلسطینی‌ها سخنانش را تمام کرد.

تأویل فهم باطن متن است
عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه اثر نخست صدوقی‌سها کل اندیشه او را در برداشت، گفت: کتاب‌های او به فهم فلسفه و معنویت اسلامی کمک می‌کند.
انشاالله رحمتی درباره واژه “تأویل” که در آثار صدوقی‌سها استفاده می‌شود، ادامه داد: تأویل فهم باطن متن است. ما در تفسیر مسائل مربوط به ادبیات متن را به کار می‌گیریم تا معنای متن را درک کنیم، تأویل در متنی مانند قرآن آمده تا ما را بالا ببرد. این ضرورت در مسیحیت هم احساس شده است.
به گفته او بدون تأویل نمی‌توان برای متن معنی جاودانه قائل شد. این یکی از ویژگی‌های قرآن است. فیلسوفان که تأویل نوشتند، دنبال دشوار کردن متن نبودند، بلکه آن را فهم‌پذیر کردند.

صدوقی‌سها تاریخ فلسفه نوشت و به فلسفه برگشت
عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام با اشاره به مصاحبه صدوقی‌سها در سال ۱۳۹۵ گفت: او در این مصاحبه گفته است، تاریخ فلسفه دارای مراتب است، در حالی که عرفان شخصی است. او سفری از فلسفه به تاریخ فلسفه و از آنجا به فلسفه داشتند.
حسن سیدعرب ادامه داد: اگر فلسفه را به تاریخ فلسفه محدود کنیم، باید مراقب باشیم به دام تاریخ‌گری نیفتیم. صدوقی‌سها تاریخ فلسفه نوشتند اما بعد دوباره به فلسفه برگشتند.

عقل از نظر کمی و کیفی محدود است
پژوهشگر حکمت، فلسفه و عرفان ایرانی اسلامی با تاکید بر این‌که حرمت دانایی به دانا حرمت می‌دهد، گفت: می‌دانیم که یک دستگاه فلسفی به نام فلسفه اسلامی مطرح می‌شود. فلسفه اسلامی معنای واحد ندارد، بلکه معنای عام و خاص دارد.
منوچهر صدوقی‌سها ادامه داد: فلسفه‌هایی از یونان وارد فلسفه اسلامی شد. اما فلاسفه اسلامی با آن مواجه شدند، به همین دلیل ابن‌سینا، ارسطو نیست.
به گفته او فلسفه اسلامی نه یونانی محض و نه اسلامی محض است.

صدوقی‌سها با اشاره به اینکه فلسفه اسلامی نظام سوم است، توضیح داد: این فلسفه برگرفته از فلسفه یونانی و فلسفه اسلامی است.
او با تاکید بر اینکه مبنای فلسفه عقل است، ادامه داد: بسیاری از مسائل است که انسان نمی‌تواند آن را درک کند. عقل از نظر کمی و کیفی محدود است.
پژوهشگر حکمت، فلسفه و عرفان ایرانی اسلامی افزود: ضروری است پژوهشگران روی متنانتقادی قابل ارائه آثار حکما کار کنند. همچنین نظریه فلسفه اسلامی اخص مطرح و بررسی شود.

منوچهر صدوقی سها ‌زاده ۱۳۲۷ در اردبیل، پژوهشگر حکمت، عرفان و تاریخ فلسفه، مترجم و حقوقدان است. او تحصیلات دانشگاهی را در رشته حقوق تا مقطع کارشناسی در دانشگاه تهران پی گرفت و پس از آن تحصیلات خود را در حوزه فلسفی تهران نزد حکمایی چون سید محمدکاظم عصار، علی محمد جولستانی، محمد علی حکیم شیرازی، میرزا عبدلکریم روشن و… ادامه داد. وی افزون بر تحقیق، تألیف و ترجمه آثار مختلف حکمی، عرفانی و تاریخی، در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور از جمله مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشگاه شهید مطهری(ره)، دانشگاه تهران و دانشگاه بین المللی اهل البیت(ع) به تدریس حکمت و فلسفه اسلامی اشتغال دارد.