نگاهی به تغییرات تعزیه‌خوانی در دوران‌ مختلف

رضا سلیمان‌ نوری، خراسان‌پژوه، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی در خصوص تغییرات آیین تعزیه‌خوانی اظهار کرد: ریشه این آیین در ایران به دوران آل‌بویه بازمی‌گردد و برای بزرگداشت یاد شهدای کربلا تعزیه برگزار می‌کردند، اما ریشه تاریخی تعزیه به قبل از اسلام برمی‌گردد، زیرا تعزیه از زمان برگزاری آیین صور سیاوش برگزار شده که حالت نمایشی ایرانی داشته و بعد از ظهور اسلام به مراسمی برای یادواره شهدای کربلا و به صورت اسلامی تبدیل شده و به مرور زمان نیز شهادت ائمه به این آیین اضافه شده است.

وی بیان کرد: با توجه به شرایط پیش آمده در دوران مختلف، آیین تعزیه‌خوانی پررنگ و کمرنگ شده و در دوران صفویان مجدد این آیین احیا شده و فضاهای خاصی مانند تکیه ایجاد شده که تا به امروزه رواج داشته است. تعزیه خوانی در دوران قاجار تبدیل به امری حکومتی می‌شود و عنوان‌های حکومتی برای آن مشخص می‌شود و این امر به‌اندازه‌ای بوده که فردی با عنوان ناظم‌البکاء در حکومت قاجاریه وجود داشته که بزرگ تعزیه‌خوانی در کشور بوده است.

سلیمان نوری افزود: همچنین اوج برنامه تعزیه‌خوانی در دوران حکومت ناصرالدین شاه بوده است و هنگامی‌که وی از فرنگ بازمی‌گردد، از تماشاخانه‌های اروپایی الهام می‌گیرد و فضای نمایشی برای دولت در ایران تأسیس می‌کند و تکیه‌ها به‌قدری در این دوران افزایش پیدا می‌کنند که حدود 300 تکیه در کشور تشکیل می‌شود و برخی از آنها مانند تکیه‌های کرمانشاه و کرمانی‌ها در مشهد تا به امروزه رونق دارند. 

این پژوهشگر مشهدی ادامه داد: تعزیه‌خوانی از زمان آغاز تا به امروزه دستخوش تغییراتی شده است که نمی‌توان آنها را تغییر مثبت تلقی کرد، زیرا تغییر مثبت هنگامی رخ می‌دهد که آن هنر برای عموم مردم تأثیر داشته باشد، اما امروزه این تأثیر در تعزیه‌خوانی مشاهده نمی‌شود، زیرا افراد فعال در این حوزه، افراد قدیمی نیستند و به تعزیه‌خوانی مانند شغل دوم یا سوم نگاه می‌کنند و خلوص قدیم را ندارند.

وی بیان کرد: در گذشته تعزیه‌خوانی با عشق و خلوص برای اهل بیت(ع) برگزار می‌شده است، اما امروزه با توجه به تغییرات متعدد بیشتر افراد مختلفی که در این راستا قدم برمی‎‌دارند، بازیگر هستند و هنر بازیگری خود را نشان می‌دهند، بنابراین این بازیگران باید توجه کنند که تنها بازی مهم نیست، بلکه باید به بعد فرهنگی اقدام خود هم توجه کنند و برای اثربخشی مردم در این عرصه حضور به عمل آورند.

سلیمان نوری اظهار کرد: طی این تغییرات، فرهنگ مردمی به فرهنگ حکومتی تبدیل شده و ریزش‌ها و رویش‌هایی را در خود جای داده است، رویش از این لحاظ که فضایی برای تصویر فعالان این حوزه اختصاص داده شده، اما ریزش آن از این جهت که در دوران قاجار بسیاری از متون تغییر کرده که به‌عنوان مثال مقایسه بین سلطان وقت و نقش‌آفرینی کربلا کمرنگ شده است که مبادا باعث ناراحتی سلطان وقت شود، همچنین در دوران رضاشاه برگزاری بسیاری از آیین‌ها مانند آیین تعزیه ممنوع و دچار ریزش می‌شود، اما این امر در دوران پهلوی دوم رونق می‌یابد، ولی به رونق گذشته خود در زمان قاجار نمی‌رسد.

وی در پایان گفت: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم فضاهایی برای احیای این موارد فراهم می‌شود، اما گاهی این آیین به‌سمت نمایش سوق داده شده و شور مردمی را از بین می‌برد. فضاهای تعزیه عمومی، فضاهای خاصی هستند و باید برخی از نکات در آن رعایت شود، اما یکی از تغییراتی که در دهه‌های اخیر صورت گرفته، افزودن موسیقی برای تعزیه است که برخی از آنها ساز ایرانی هم نیستند و در تعزیه‌های اهل بیت(ع) نواخته می‌شوند و درست است که موسیقی در دوران قاجار و صفوی به تعزیه اضافه شده است اما آن موسیقی‌ها، موسیقی‌های بومی بوده‌اند.

انتهای پیام