قصه محور بودن یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های «رخ مادر» است

زهرا حسینی سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» که این شب‌ها و همزمان با دهه اول محرم روی آنتن شبکه یک سیما رفته است، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های «رخ مادر» در قیاس با دیگر مستندها از این قبیل، قصه‌گو و قصه‌محور بودن آن است، بیان کرد: یک قصه خوب در گرو روایت خوب شکل می‌گیرد. ایده آل آن بود که مادر، خود راوی قصه‌اش باشد اما با توجه به سن و شرایط مادران و همچنین جلوگیری از تکرار در پرداخت فرمی از اطرافیان و راوی سوم شخص یا دانای کل استفاده کردیم. البته ذکر این نکته هم لازم است که هر کارگردان با زیبایی شناختی خود که از جای دوربین و میزانسن گرفته شده تا انتقال هر پلان به پلان دیگر، به نوعی راوی قصه محسوب می‌شود.

وی درباره انتخاب لوکیشن‌های متعدد برای این اثر مطرح کرد: در دوران جنگ رزمندگانمان از سراسر ایران در جبهه‌ها حضور داشتند؛ همین نکته الزام توجه ما را به پراکندگی موقعیت جغرافیایی و نگاه قومی در ساخت سری دوم این مجموعه دو چندان می‌کرد. متاسفانه در پرداخت به قصه‌های مادران شهید در شهرستان‌ها و به ویژه در روستاها آن چنان که باید التفات نشده است و این امر باعث شد علی رغم سختی‌های فراوان کار در روستا و مناطق دور افتاده، خودمان را ملزم به روایت قصه‌های ناشنیده مادران این مناطق کنیم. با همین دید به ۱۴ استان کشور برای ساخت ۲۶ قسمت مجموعه سفر کردیم و می‌توانم بگویم با لطف خدا به آن اهدافی که در ابتدای مجموعه در نظر داشتیم، به خوبی دست یافتیم.

سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» تاکید کرد: بسیاری از سوژه‌های ما در مناطقی زندگی می‌کردند که تا به حال دوربین آنجا نرفته و تصاویری از آن وجود نداشته است . همچنین برای دیگر مناطق باید گفت تصاویر آرشیوی امکان انتقال حس قصه را شاید آن طور که باید نمی‌توانست ادا کند و در پازل پلان‌های هر مستند، تکه‌ای نامانوس می‌شد که به خوبی در جای خود قرار نمی‌گرفت.

حسینی در جواب به این سوال که کدام جنبه زندگی یا داستان مادران شهدا در این مستند بررسی شده است؟ گفت: مادران «رخ مادر» افرادی هستند که در زندگی شخصی خود یا دارای قصه‌ای بکر و روایت نشده‌اند و یا در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی فعال هستند. در بررسی‌های اولیه، زندگی کامل مادران شهدا از کودکی تا به امروز شان را مورد پژوهش قرار می‌دادیم و سپس کارگردان هر قسمت با زاویه دید خود و با توجه به نقاط عطف زندگی مادر و پررنگ کردن آن‌ها به تولید آن قسمت می‌پرداخت.

وی ادامه داد: زندگی این مادران دارای دو وجه شخصی و اجتماعی است. مادرانی که قهرمانان «رخ مادر» هستند و در دامان آن‌ها فرزندان‌شان پرورش یافتند و رشادت به خرج دادند. آنها را الگو و اسوه جامعه می‌دانیم که در گذشته با تربیت و تادیب فرزندان‌شان موثر عمل کردند و اکنون علی رغم تحمل بار غمی غریب زندگی‌شان را ادامه دادند و تاثیرگذار هستند.

سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» درباره مزیت‌ها و معایب وجود چند کارگردان برای یک اثر توضیح داد: نگاه اپیزودیک تهیه‌کننده به این مجموعه و قبول ریسک حضور چند کارگردان در آن را امری مهم و قابل تمجید می‌دانم زیرا این امر در سینمای مستند کشور چندان مرسوم نیست و به طبع سختی‌هایی دارد اما مهم‌ترین مزیت آن عدم تکرار فرمی و شیوه‌های مختلف روایی و بصری است که با خلاقیت‌های منحصر به فرد هر کارگردان پیوند خورد و سبب جذابیت این مجموعه شد. بله، تقریبا ۱۵۰ سوژه در کشور را مورد پژوهش قرار دادیم و قصه آن‌ها طی جلسه‌ای با کارگردانان ارزیابی و مورد تحلیل قرار می‌گرفت تا بهترین انتخاب صورت گیرد.

شاید در نگاه اول اینگونه استنباط شود که تماشاگران این مجموعه خانواده شهدا و ایثارگران هستند اما هدف ما ساخت مجموعه‌ای بود که همه اقشار جامعه به ویژه قشر جوان را در برگیرد. قشر جوانی که در روزگار جنگ زیست نکرده‌اند

حسینی درباره تجربه خود از حضور در مجموعه مستند «رخ مادر» تصریح کرد: این تجربه بی‌نظیر از چند جنبه متفاوت بود. به غیر از عقیده شخصی‌ام که زیست با مادران شهدا را برکت زندگی می‌دانم، تعامل با اقوام گوناگون کشور و آشنایی با آداب و رسوم آنان برایم بسیار جذاب بود. نمی‌خواهم ادله پیچیده‌ای برای تماشای «رخ مادر» بیاورم. «رخ مادر» را راوی خود زندگی صاف و ساده‌ای می دانیم که به دور از هر تجملاتی، در فضایی رئال روایت‌گر قصه هر کدام از مادران است. این صاف و سادگی و یک رنگی همان چیزی است که احساس می‌کنم نیاز جامعه امروز است. جامعه‌ای که به سمت تجمل‌گرایی سوق پیدا کرده و گاها غیرقابل باور و مغایر فرهنگ ایرانی و اسلامی است.

وی در جواب به این سوال که چگونه این مستند به تصویرسازی نقش و اهمیت مادران در جامعه کمک کرده است، گفت: نقش زن و مادر ابتدا در نهاد خانواده به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، تعریف می شود. از مهم‌ترین خصیصه‌های این مادران فداکاری‌شان است؛ آنها شیرازه زندگی هستند که با ایثار خود در جنبه‌های گوناگون زندگی سعی در حفظ و ارتقا آن دارند. مفهوم فداکاری و ایثار درون مایه اصلی «رخ مادر» است که به شیوه‌های مختلف در هر قسمت به تصویر کشیده شده است.

سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» درباره مخاطبان هدف این مستند و استقبال تماشاگران یادآور شد: شاید در نگاه اول اینگونه استنباط شود که تماشاگران این مجموعه خانواده شهدا و ایثارگران هستند اما هدف ما ساخت مجموعه‌ای بود که همه اقشار جامعه به ویژه قشر جوان را در برگیرد. قشر جوانی که در روزگار جنگ زیست نکرده‌اند و شاید چندان ارتباط قوی نتوانند با گفتمان این مادران برقرار کنند اما خواسته ما این بود تا در فضایی به دور از هرگونه شعار مفاهیم بنیادی زندگی این مادران را به تصویر بکشانیم تا قشر هدف مان بتوانند ضمن ارتباط خوب، الگوبرداری درستی از آن‌ها انجام دهد.

وی درباره همکاری مرکز صدا و سیمای شهرستان‌ها بیان کرد: متاسفانه به ویژه در تعدادی از شهرستان‌ها نهادهای مربوطه شناخت دقیقی از زندگی این مادران ندارند و فقط در این شناخت به تعداد شهدای این مادران بسنده شده است. در دل این خانواده‌ها قصه‌های بکر و گفته نشده زیادی است که ظرفیت بالای ساخت مجموعه‌های مختلف را به اهالی رسانه می‌دهد اما این عدم شناخت و سختی دستیابی به آن‌ها به انضمام سن بالای مادران باعث می‌شود بسیاری از این قصه‌ها ناگفته بماند.

سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» تاکید کرد: ناگفته نماند که این مورد در فضای کاری ما اجتناب ناپذیر است. به چند سوژه فوق‌العاده در طی این مدت رسیدیم که به دلیل عدم همکاری خانواده آن‌ها متاسفانه نتوانستیم قصه‌شان را بسازیم. اما خانواده‌هایی که با آن‌ها کار کردیم به بهترین شکل ممکن با ما همکاری کردند و از این بابت قدردان تک تک شان هستم.

حسینی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه «رخ مادر» بازنمایی زندگی خود مادران شهداست، اظهار کرد: در هر قسمت مخاطبان شاهد زندگی و کارهایی هستند که خود مادر و اطرافیان‌شان انجام می‌دهند. بر اساس زندگی مادران از گذشته تا به امروز فیلمنامه‌شان نوشته می‌شد و در طی مدت تولید بر اساس همان گفته‌ها ضبط صورت می‌گرفت. با توجه به سن بالای مادران ما حتما نیاز به همکاری خانواده‌شان داشتیم تا بتوانیم در کوتاه مدت به ساخت مستندشان بپردازیم و لازمه این امر گفت‌وگو با مادر و خانواده‌اش بود که خدا را شکر تعاملاتمان به بهترین شکل صورت می‌گرفت.

وی خاطرنشان کرد: طبق صحبت اولیه که در آغاز پروژه با تهیه‌کننده داشتم، ایشان با لطفی که به من داشتند، دستم را در انتخاب سوژه‌ها باز گذاشته بودند تا بتوانیم به سوژه‌های بهتری با توجه به پراکندگی اقلیمی خودمان برسیم و در کل با این تعامل گروه پژوهش با فراغ بال به انتخاب سوژه‌ها می‌پرداختند. پیش تولید ما از اسفند ۱۴۰۱ شروع شد و بعد از مدتی به علت تعدد سوژه‌ها و سخت‌گیری انتخاب‌هایمان با فاکتورهای از پیش تعیین شده، با همزمانی سوژه‌یابی و تولید مواجه شدیم که این مورد کارمان را کمی سخت می‌کرد اما خوشبختانه با همکاری و تعامل خوبی که با عوامل داشتیم و همچنین تعهد کاری و مسئولیت‌پذیری قابل ستایش همکارانم از پس این چالش برآمدیم و به خروجی خوبی هم رسیدیم.