نخل گردانی؛ آیینی از تداعی صحنه جنگ روز عاشورا

به گزارش ایرنا، علم‌گردانی و نخل گردانی در حسینیه بزرگ جاجرم همه ساله با حضور باشکوه مردم برگزار می‌شود که با نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی همراه است.

نخل، نمادی از تابوت امام حسین (ع) و یا خیمه است که صحنه جنگ روز عاشورا را تداعی می‌کند.

در جاجرم روز عاشورا از چهار نخل در مراسم عزاداری استفاده می‌شود که شامل نخل بزرگ چوبی مستقر در پای تکیه حسینیه بزرگ، نخل بزرگ آهنی هیات دهقان‌ها مستقر در حسینیه دهقان‌ها، نخل گهواره حضرت علی‌اصغر (ع) مستقر در هیات سر محله و نخل گهواره علی‌اصغر مستقر در هیات نونهالان است.

نخل گردانی نمادی از تابوت شهدای کربلا

آیین نخل گردانی، براساس سنتی قدیمی از غروب روز تاسوعا، توسط چهار علم مشخص شده دور شهر قدیم جاجرم که همان مرکز شهر است انجام می‌شود، پس از این مراسم روز عاشورا بعد از اذان صبح نیز همین علم‌ها دوباره سه مرتبه دور شهر قدیم جاجرم چرخانده و سپس زیارت عاشورا قرائت شده و ۱۵ هیئت سینه زنی وارد حسینیه بزرگ شهر می‌شوند و هر کدام از هیئت‌ها در ردیف مشخص شده‌ای قرار گرفته و پنج دقیقه برنامه نوحه خوانی و سینه زنی می‌کنند.

صبح عاشورا دور ۲ نخل بزرگ و کوچک، پارچه‌های مشکی و نوشته های مرتبط بسته شده و پس از اتمام زنجیر زنی، دستور حرکت نخل اول که همان نخل بزرگ است داده می‌شود و در حسینیه بزرگ شهر ۲ دور گردانده شده و پس از آن نخل دهقان‌ها نیز به حرکت درمی‌آید و این 2 نخل، سه دور دیگر در این حسینیه گردانده می‌شوند.

با پایان یافتن آیین نخل‌گردانی، مراسم «مظلوم حسینم» به شکل مدور با سینه زنی در ظهر عاشورا انجام می‌شود و پس از شبیه خوانی روز عاشورا، دوباره همین نخل‌ها سه دور دیگر در غروب عاشورا گردانده شده و مردم بعد از این مراسم، رهسپار قبور اموات و مزار مطهر شهدای جاجرم می‌شوند.

مراسم نخل گردانی در شهرستان جاجرم از جمله مراسم آیینی خراسان شمالی در ایام ماه محرم است که به عنوان میراث معنوی استان در ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان به ثبت ملی رسیده است، این آیین از سابقه و پیشینه زیادی برخوردار بوده و تحقیقات میدانی از بزرگان، تکیه داران و نخل گردانان٬ حاکی از قدمت ۱۵۰ تا ۲۰۰ ساله این مراسم از چهار نسل قبل تاکنون است.

نخل گردانی سنتی دیرینه از دوره صفوی

نخل به معنی “درخت” است اما در مراسمات نخل گردانی به معنی خیمه‌های حسین‌بن علی(ع) و به معنای تابوت هم عنوان شده است، این نخل‌ها منسوب به هیات‌های بزرگ در گذشته بوده و اکنون مردمی شده است و آن‌ها این نخل‌ها را با چسباندن عکس شهدا نصب آینه و سیاه پوش کردن، تزیین می‌کنند.

در سمت چپ و راست هر نخل، شمشیری کوچک نصب شده‌ است که مردم در روز عاشورا به سر این شمشیرها جهت تبرک میوه می‌زنند، ۲ نخل بزرگ و یک گهواره علی اصغر(ع) نیز در شهرستان جاجرم وجود دارد که هر دوی این نخل‌ها چوبی بودند اما حدود ۲۰ سالی است که به علت فرسودگی، یکی از آنها به شکل آهنی ساخته شده است.

افرادی که این نخل را برمی دارند، افرادی مشخص و سنددار هستند یعنی از دوران گذشته که اجدادشان این نخل را بر می‌داشتند به شکل موروثی و نسل به نسل ادامه پیدا کرده است.

حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر از افراد مشخص شده‌اند که این نخل را برمی‌دارند اما با افرادی که برای تبرک در بلند کردن این نخل ها به آنها کمک می کنند تعدادشان به بیش از ۵۰ نفر می‌رسد، پس از پایان آیین نخل گردانی، نماز ظهر عاشورا با صلابت خاصی در حسینیه بزرگ برگزار می‌شود و مراسم شام غریبان هم در مصلی شهرستان جاجرم برقرار است.

به گزارش ایرنا، آیین‌های نخل‌گردانی از جمله شیوه‌های خاص عزاداری در سوگ شهادت سید و سالار شهیدان امام حسین(ع) در استان خراسان شمالی به ثبت ملی رسیده است که از تاریخی بودن ارادت مردم این خطه به فرهنگ عاشورا حکایت دارد.

مراسم نخل گردانی جاجرم از جمله مراسم آیینی عاشورایی خراسان شمالی در ایام ماه محرم است که به شماره ۲۵۵ به‌عنوان میراث ناملموس استان ویژه ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان به ثبت ملی رسیده است.

فلسفه نخل گردانی در خصوص قیام امام حسین و نمادی از تابوت اباعبدالله و یا خیمه است که صحنه جنگ روز عاشورا را تداعی می کند.

شهرستان جاجرم با ۳۶ هزار نفر جمعیت در ۱۵۰ کیلومتری بجنورد و در مسیر ارتباطی خراسان شمالی به استان سمنان واقع است.