تغییر نگاه سنتی به نشر دانشگاهی در دانشگاه شریف/ چاپ کتاب بر مبنای تقاضا

به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا از پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه صنعتی شریف، کتاب یکی از اولین و موثرترین ابزارهایی است که بشر از گذشته برای ترویج و توسعه علم از آن استفاده کرده است. دانشگاه صنعتی شریف اخیرا برخی سیاست‌های دانشگاه در حوزه نشر کتاب را تغییر داده و فروشگاه اینترنتی جدید را به نشانی Book.sharif.edu راه انداخته است.

مدیر امور پژوهشی دانشگاه به عنوان متولی سیاست‌گذاری حوزه کتب علمی دانشگاه در مورد سابقه‌ای از انتشارات دانشگاه و شرایط فعلی آن گفت: موسسه انتشارات دانشگاه یکی از نهادهای با سابقه دانشگاه است که شکل‌گیری آن به سال ۱۳۵۲ بر می‌گردد و هدف از شکل‌گیری آن درک عمیق از نیازهای آن روز کشور جهت تالیف و ترجمه‌ آثار علمی با کیفیت و تخصصی در حوزه‌های مختلف علوم، مهندسی، فناوری و علوم انسانی بوده است.

محمدرضا هرمزی‌نژاد افزود: این موسسه تاکنون بیش از ۷۰۰ عنوان کتاب با کیفیت و سطح بالا تالیف و ترجمه کرده است. وجود گروه متخصص و متعهد به کیفیت در این موسسه، موجب شده نام این موسسه به عنوان یک نماد اعتماد و کیفیت در عرصه انتشارات علمی شناخته شود. همچنین مجموعه‌های کتاب‌های منتشر شده از سوی این موسسه، افتخارات گوناگونی را مانند کتاب سال، کتاب سال دانشجویی، کتاب فصل یا کتاب برتر دانشگاهی دریافت کرده است.

وی تاکید کرد: اما موسسه اخیرا با چالش‌های گوناگونی مواجه بوده است. از یک سو افزایش سرعت تغییرات علمی و ضرورت به‌روزرسانی کتاب‌ها موجب می‌شد ویرایش‌های جدید کتاب‌ها با سرعت بیشتری نسبت به گذشته نیاز باشد. هزینه‌های جانبی چاپ کتاب‌ها به صورت عمده مانند هزینه‌های انبارداری و نگهداری و مدل‌های توزیع سنتی آن در تعامل با موزعین باعث تحمیل هزینه‌های گزاف می‌شد. همچنین تخصصی بودن کتاب‌های این موسسه نسبت به ناشران عمومی و فصلی بودن بازار کتاب‌های دانشگاهی باعث می‌شد وصول درآمد و مطالبات کتاب‌های فروش رفته با تاخیر بسیار انجام شود که باعث تاخیر در تسویه حساب با مولفان و بروز نارضایتی برای آنها همچنین مشکل در تامین جریان نقدینگی می شد.

بنابراین سال گذشته تصمیم گرفته شد فعالیت‌های موسسه انتشارات صرفاً به حوزه تخصصی آن یعنی، تامین زیرساخت مناسب برای تالیف، ترجمه و اخذ مجوزهای لازم برای نشر کتاب متمرکز شود و با الگوگیری از روش‌های نوین چاپ و توزیع کتاب در دنیا این مسئولیت‌ها برون سپاری شود. الگوی چاپ و توزیع سنتی کتاب‌های موسسه انتشارات دانشگاه به الگوی چاپ مبتنی بر تقاضا یا Print On Demand (POD) تغییر کرد.

وی در مورد این نوع از نشر توضیح داد: بروز تحولات گسترده در حوزه صنعت چاپ دیجیتال و گسترش ماشین‌آلات این حوزه همچنین کاهش هزینه‌های موارد مصرفی، مسیری بود که امکان اجرای چاپ مبتنی بر تقاضا را فراهم کرد. به عبارت دیگر با کاهش هزینه‌های چاپ دیجیتال در عین افزایش کیفیت و سرعت، امکان فراهم شد که چاپ با تجهیزات دیجیتال در تعداد محدود امکان رقابت با روش‌های سنتی چاپ مانند آفست را داشته باشد.

مدیر امور پژوهشی دانشگاه شریف ادامه داد: ناشران و توزیع‌کنندگان متنوع و معتبری در دنیا وجود دارند که از این روش برای رساندن کتاب‌های تالیف شده، به دست متقاضیان نهایی استفاده می‌کنند و در میان ناشران دانشگاهی انتشارات دانشگاه رایس (Rice) به عنوان اولین انتشارات دانشگاهی به صورت کامل به الگوی چاپ مبتنی بر تقاضا تغییر مسیر داد.

هرمزی نژاد در مورد مزایای بهره‌گیری از این روش برای انتشارات دانشگاه اظهار داشت: در الگوهای سنتی، انتشارات دانشگاه مجبور بود با تامین هزینه‌های کاغذ و چاپخانه، اقدام به چاپ عمده کتاب‌ها کرده و پس از آن برای توزیع و فروش کتاب‌های چاپ شده، آن‌ها را در اختیار موزعین قرار دهد.

شرایط حاکم بر بازار کتاب نیز به صورتی بود که موزعین، چک‌هایی برای چند ماه آینده به انتشارات دانشگاه ارائه می‌دادند و تسویه حساب‌های کتاب‌های فروش رفته بلندمدت بود و ارزش کمی به انتشارات و مولفان منتقل می‌کرد. از سوی دیگر با پایان یافتن تیراژ چاپ شده و کاهش تقاضا، چاپ مجدد کتاب برای انتشارات اقتصادی نبوده و این مساله موجب نایاب شدن کتاب می‌شد. همچنین هیچ وقت گزارش به‌روز و جامعی برای کتاب‌های فروش رفته در دسترس نبود.

وی تاکید داشت: در الگوی جدید اولاً همواره همه‌ کتاب‌های انتشارات دانشگاه برای متقاضیان در دسترس خواهد بود و پس از ثبت سفارش از سوی متقاضی، کتاب به صورت سفارشی برای متقاضی چاپ و برای ایشان ارسال می‌شود. همچنین، در هر لحظه امکان گزارش‌گیری از میزان فروش و چاپ کتاب‌ها برای انتشارات و مولفان فراهم است و امکان تسویه حساب با مولفان تسریع خواهد شد. از سوی دیگر با کاهش هزینه‌های انتشارات برای تامین کاغذ و چاپ عمده کتاب، این منابع مالی به روی فعالیت‌های اصلی و تخصصی انتشارات، یعنی ترجمه و تالیف کتاب‌های بیشتر متمرکز خواهد شد. در همین راستا همزمان با سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، فروشگاه اینترنتی جدید انتشارات دانشگاه با تمرکز بر الگوی چاپ مبتنی بر تقاضا، نیز فعالیت خود را آغاز کرد.

هرمزنژاد ادامه داد: با این تغییر رویکرد در سایت جدید فروشگاه کتاب انتشارات دانشگاه، کتاب‌های چاپ شده‌ی پیشین و کتاب‌هایی که به صورت مبتنی بر تقاضا چاپ می‌شوند در کنار یکدیگر به صورت همزمان ارایه می‌گردند؛ با این اولویت اگر موجودی از این کتاب‌ها در انتشارات دانشگاه وجود داشته باشد تا پایان یافتن موجودی برای متقاضیان ارایه خواهد شد و پس از پایان موجودی انبار، به صورت چاپ مبتنی بر تقاضا به متقاضیان ارائه خواهد شد. ولی کتاب‌هایی در میان کتب چاپ شده، خصوصاً در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات، وجود دارد که مطالب آن‌ها با توجه به شرایط فعلی قدیمی شده و دیگر مخاطبی برای آن‌ها وجود ندارد. لذا لازم است در تعامل با مولفین آن‌ها، به وضعیت این کتاب‌ها رسیدگی شود.

البته تعداد عناوینی که به صورت موجود ارائه می‌شود نسبت به عناوینی که به صورت مبتنی بر تقاضا چاپ و ارائه می‌شود، بسیار کمتر است.

وی یاداور شد: پیش از این شاهد بودیم گاهی موسسه انتشارات دانشگاه به عنوان یک بنگاه اقتصادی کتاب‌هایی را که جنبه علمی و دانشگاهی نداشته و صرفاً به دلیل جذب منابع مالی و تامین هزینه‌های جاری نشر می کرد. بنابراین در فرآیند فعلی با توجه به حذف هزینه‌های بالای چاپ و نگهداری کتاب، سیاست دانشگاه این است که صرفاً اقدام به چاپ کتاب‌های علمی و تخصصی کند که یکی از مولفان و یا مترجمان آن یک نفر از اعضای هیات‌ علمی دانشگاه باشد.

مدیر امور پژوهشی دانشگاه از سوی دیگر با تشکیل و پیگیری کمیته کتاب دانشگاه، نظارت بیشتری بر کیفیت محتواهای کتاب‌های چاپ شده صورت خواهد پذیرد تا از ارتقای کیفیت برون‌دادهای علمی دانشگاه اطمینان حاصل شد. همچنین در مدل جدید دانشگاه اعتباراتی برای تسهیل در آماده سازی اولیه کتاب‌ها برای مولفان در نظر گرفته است تا موجب تسهیل این موضوع شود. در این میان کاهش هزینه‌های آماده سازی کتاب نیز موجب خواهد شد که کتاب‌های انتشارات دانشگاه با قیمت مناسب‌تری در اختیار مصرف کننده نهایی قرار گیرد. از سوی دیگر تسهیل و امکان ارایه گزارش بروز و لحظه‌ای به مولفین در خصوص میزان فروش کتاب‌های ایشان موجب افزایش شفافیت، سرعت در تسویه حساب با ایشان خواهد شد.