تهیه نقشه و برچسب ژنتیکی گونه‌های جانوری برای اولین بار در کشور

گروه جامعه ایرنا – تنوع زیستی هر کشور ذخیره ای ارزشمند و در عین حال آسیب پذیر است، به ویژه که اکنون با خطرات و چالش های زیادی مانند تغییر اقلیم، توسعه شهرنشینی، فعالیت های صنعتی و تخریب زیستگاه مواجه هستیم که تمام اینها حیات تنوع زیستی را تهدید می کند، در این رهگذر بسیاری از گونه ها چه گیاهی و چه جانوری از بین می روند و اگر اطلاعاتی از انها در دست نباشد ممکن است برای همیشه به فراموشی سپرده شوند و یا اینکه مطالعات اشتباهی بر روی بقایایی آنها انجام شود بنابراین یکی از بهترین روش هایی که در سال های گذشته امکان شناسایی و رده بندی جانوران را به صورت سریع و قابل اعتماد فراهم کرده، شناسایی مارکر مولکولی (DNA Barcoding ) با استفاده از نشانگرهای مولکولی DNA است، در این روش به عنوان ابزار دقیق و سریع برای شناسایی و طبقه بندی گونه ها استفاده می شود.

به خوبی می توان در زمینه شناسایی و مدیریت تنوع ژنتیکی حیات وحش از این روش ها استفاده کرد، در واقع شناسایی و رده بندی گونه ها از حدود ۲۵۰ سال پیش تاکنون تغییر و پیشرفت چندانی نکرده بود و همواره با استفاده از صفات و ویژگی های ظاهری گونه ها مانند رنگ، شکل و رفتار موجودات زنده انجام می شد اما در چند دهه اخیر پیشرفتی در این روش روی داد که در آن از اطلاعات مولکولی و ژنتیکی گونه استفاده می شود که بسیار هم دقیق است.

در واقع یکی از دشواری هایی که زیست شناسان هنگام کار بر روی موجودات زنده با آن روبرو می شوند، شناسایی گونه است اینکه از چند گونه تشکیل شده اند یا اینکه وقتی بر روی یک گونه کار می کنند اصلا مسیر درستی را طی می کنند یا خیر، که بارکدگذاری ژنتیکی به عنوان روشی جدید به کمک زیست شناسان آمد و موجب شد تا روند شناسایی و رده بندی گونه ها نسبت به قبل هم سرعت بیشتری پیدا کند و هم اینکه اطمینان بیشتری به دست آید، در واقع با این روش می توان فهمید که یک گونه متعلق به کجاست و چند زیرگونه دیگر و حتی چند گونه دیگر از آن وجود دارد که موجب کاهش خطا در روند مطالعه می شود.

با توجه به اهمیت موضوع، سازمان حفاظت محیط زیست در صدد تهیه نقشه های ژنتیکی گونه ها و تهیه برچسب ژنتیکی و دی ان ای بارکدینگ رده ها و تاکسون های مختلف برآمده و پیشرفت هایی هم داشته است که مدیر دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: یکی از کارهای در دست اجرا تهیه نقشه های ژنتیکی در کشور است، در واقع برای اولین بار در کشور نقشه های ژنتیکی گونه های شاخص و در تهدید در دستور کار قرار گرفته است که در این راستا سال گذشته برای خرس قهوه ای و یکی از گونه های آهوی کشور این نقشه تهیه شد، امسال هم برنامه این است که برای تعداد دیگری از گونه های شاخص و در تهدید کشور این کار را ادامه دهیم.

محمدرضا اشرف زاده با تاکید بر اینکه تهیه نقشه ژنتیکی گونه هایی که در معرض تهدید هستند اولویت دارند، افزود: در نظر داریم امسال برای سه گونه آهوی دیگر نیز این نقشه را تهیه کنیم، همچنین به احتمال زیاد برای گونه کل و بز هم برنامه تهیه نقشه را داریم البته تمام این کارها به میزان اعتبارات مورد نیاز بر می گردد و از آنجا که بخش زیادی از اعتبارات به اسناد خزانه تبدیل شده کار برای ما تا حدودی دشوار شده است.

وی اظهار داشت: کار دیگری که در سازمان محیط زیست آغاز شد تهیه برچسب ژنتیکی و دی ان ای بارکدینگ رده ها و تاکسون های مختلف است، سال گذشته این کار را برای آهوان کشور شروع کردیم و قراردادی بسته و طرح را آغاز کردیم که در مراحل پایانی است.

مدیر دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی، سازمان حفاظت محیط زیست گفت: همچنین تهیه برچسب ژنتیکی و دی ان ای بارکدینگ سایر رده ها و تاکسون ها شامل خزندگان، دوزیستان، خفاش ها، جوندگان و پرندگان ایران هم جزو برنامه های امسال ما است، رایزنی ها انجام شده و در تلاشیم تا بخشی از آنرا امسال به نتیجه برسانیم، بقیه گونه ها هم در دستور کار است، البته باید در نظر داشته باشیم که کار بسیار سنگینی است به عنوان مثال بیش از ۵۵۰ گونه پرنده در کشور داریم که تهیه بارکدینگ تمام آنها کار بسیار دشواری خواهد بود اما به هر حال جزو برنامه ما است که انجام شود.

وی ادامه داد: همچنین در ارتباط با پایگاه های داده ای و اطلاعات تنوع زیستی در حوزه های مختلف ضعف بزرگی در کشور داریم که در یکی دو سال اخیر برنامه های خوبی در حوزه تولید پایگاه داده به ویژه برای گونه های شاخص انجام شده است.

اشرف زاده افزود: در زمینه داده های دیرینه شناسی، فسیل شناسی، داده های جانوری، گیاهی و پایگاه داده ها در حوزه غارهای کشور کمبودهای گسترده ای داریم، حال ممکن است این سوال پیش بیاید که داشتن این اطلاعات چه فایده ای دارد و چه نیازی به داشتن پایگاه داده هاست که باید گفت اگر قرار است مطالعه ای انجام دهیم باید از تمام زوایا اینکه قبلا بر روی آن گونه و یا موضوع کار شده یا خیر را داشته باشیم، که پایگاه های داده ای در این زمینه به ما کمک می کند چون بخشی از پایگاه ها همان نقشه های عمومی است، نقشه هایی که بر روی آنها اطلاعات بخش های مختلف از جمله نقشه های ژنتیکی را داریم.

وی اظهار داشت: بنابراین مساله این است که اگر پایگاه داده ها را داشته باشیم از یک طرف مناطقی که دارای کمبود و نقص هستند را شناسایی و طرح های آینده را اولویت بندی می کنیم، از طرف دیگر انجام طرح های تحقیقاتی و مطالعاتی که دانشگاه ها و پژوهشکده ها دنبال آن هستند راحت تر انجام می شود چون در این صورت عملا دسترسی بهتری به اطلاعات خواهند داشت.