“آبخوان داری” راهکاری مطمئن برای جایگزینی سدسازی

به گزارش ایرنا،”آبخوانداری” با آبخیزداری تفاوت دارد و تبدیل نیروی مخرب سیل به نیروی زاینده آن مد نظر است . مدیریت سفره های آب زیرزمینی ، مهار سیل و پخش سیلاب با هدف کاستن از زیانهای ناشی از سیل است که درنتیجه با هدایت سیلاب به محل هایی که آبخوان نام دارد، میسر می شود.

شرایط خشک و نیمه خشک کشور ایران و احداث سدهای هزینه بر و ناسازگار با طبیعت که خسارت های زیان باری درپی دارد کشور را ناگزیر به احیای آبخوان داری می کند چرا که برای آبخوان داری نه تنها خللی در روند طبیعت ایجاد می شود بلکه با وجود اثرات مضاعف مثبت، هزینه ای هم در بر ندارد.

“مجید خزائی” معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه وبویراحمد درباره اهمیت آبخوان داری در ایران و استان کهگیلویه و بویراحمد با ایرنا به گفت و گو نشست .

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه وبویراحمد با اشاره به اولویت آبخوان داری به جای سدسازی اظهار کرد: متوسط سالانه میزان تبخیر آب مخزن سدها تا چهار متر مکعب در مناطق گرمسیری و ۲ متر مکعب در مناطق سردسیری استان است، این در حالی است که نه تنها در آبخوان آب تبخیر نمی شود بلکه شرایط کشور ما ضرورت آبخوان داری را دوچندان می کند.

مجید خزائی یادآور شد: آبخوان داری در امتداد توسعه پایدار است و هزنیه چندانی برای مطالعات مکان های دارای ظرفیت و حتی ایجاد آن ندارد اما در سد سازی مافیایی است که بدون توجه به مشکلات زیست محیطی و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی، این پروژه های ناسازگار با طبیعت دنبال می شود.

ضرورت آبخوانداری

خزائی ادامه داد: شرایط کشور ما خشک و نیمه خشک توام با بارش های رگباری و کوتاه مدت و همراه با سیل خیزی است که در نتیجه با این شرایط رگباری، منابع آبی کشور همیشه ناپایدار است.

وی تاکید کرد: برای جلوگیری از خسارت سیلاب های فصلی، ترویج و دنبال کردن آبخوان داری ضروری است چرا که “آبخوان داری” آب سیلاب را به داخل زمین نفوذ داده، در معرض تبخیر نیست و آب باکیفیتی ذخیره می شود که می توان در طول سال از آن استفاده کرد برخلاف سد ها که مشکلات زیست محیطی ایجاد می کنند.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان با اهمیت بر شمردن آبخوانداری گفت: آبخوانداری منجر به کاهش خسارات سیل، تقویت ذخیره آب سبز در خاک و چاه ها، تقویت و احیای چشمه ها و قنات ها، بهبود وضعیت رطوبتی خاک، کاهش فرسایش آبی و بادی، احیای پوشش گیاهی و حفظ تعادل اکولوژیک عرصه های طبیعی می شود.

اهداف و کارکردهای آبخوانداری

خزائی با تشریح اهداف آبخوان داری گفت: کارکردها و مزیت های آبخوان داری؛ تراز آب زیرزمینی را ایستابی(جایی که آب می ایستد حتی تراز سطح آب چاه ها به طول متوسط ۵ متر بالاتر از دیگر مکان ها است) و افزایش می دهد، آب های زیرزمینی تقویت می شود، از خسارت سیلاب جلوگیری می کند، احیای کمی و کیفی منابع آب(جایی که آبخوان است کیفیت آب ها بالاتر است)، احیا و توسعه بیولوژیک (یعنی جایی که آبخوان دارد پوشش گیاهی آن با جای دیگر متفاوت و بهتر خواهد بود به گونه ای پوشش گیاهی در مناطق آبخوانی، گیاهان خوش خوراکی است که از گونه های مرغوب و تراکم و غنای بالایی برخوردار است) و احیای چشمه ها و قنات ها از دیگر مزیت های آبخوان داری است.

وی ادامه داد: بیشتر آبخوان های ما در مناطق گرمسیری استان است که بدلیل خاک حاصلخیز و وجود چاه های آبی پایداری شاهد توسعه کشاورزی هستیم و با همه این مزیت های آبخوان ها و آبخوان داری، فرصت های شغلی و اشتغالزایی پایداری هم در پی خواهد داشت.

تامین آب پایدار مناطق گرمسیری استان با آبخوان ها

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی با اشاره به وجود آبخوان ها در مناطق گرمسیری استان گفت: مناطق گرمسیری استان خشک رود یا آبراهای فصلی زیادی دارد که در زمان بارش ها آبرفت های زیادی منتقل می شوند و اگر این آبرفت ها دارای رسوبات درشت دانه باشند ظرفیت توسعه آبخوان داری وجود دارد.

شکل گیری آبخوان ها

خزائی با اشاره به روند شکل گیری آبخوان ها گفت: در دوره های زمین شناسی با اتفاق سیلاب های شدید، حجم بالایی از رسوب ها را، به طرف پایین دست منتقل می شوند که این رسوب ها در پایین دست انباشت و موجب شکل گیری “مخروطه افکنه” می شوند و خاصیت اصلی آبخوان ها وجود “مخروطه افکنه” است و این آبخوان ها از نفوذ آب به درون لایه‌های نفوذپذیر زمین و پر کردن فضاهای خالی بین ذرات تشکیل‌دهنده رسوبات و سنگ‌ها تشکیل می‌شود.

تشکیلات “مخروطه افکنه” درشت دانه است و قابلیت این درشت دانه ها انتقال و ذخیره آب به درستی صورت می گیرد که با آمدن سیلاب ها همین مخروطه افکنه های درشت دانه موجب می شوند آب را به زیر زمین نفوذ دهند.

وی یادآور شد: هر “مخروطه افکنه” را نمی توان به آنها آبخوان اطلاق کرد زمانی که تشکیلات آبرفتی وجود داشته باشد که مشخص باشد در طول زمان بدلیل سیلاب ها، آبرفت هایی در پایین دست انباشت شده باشد که اینها آبخوانی را ایجاد می کنند.

تفاوت آبخوان و آبخیز

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی با برشمردن تفاوت آبخوان با آبخیز، گفت: آبخوان ها حاصل انباشت رسوب های درشت دانه هستند و معمولا در خروجی حوضه های آبخیز ایجاد می شوند بنابراین جایی که سیلابی به صورت مصنوعی در دشتی پخش می کنند حتما آبخوانی صدق نمی کند.

خزائی ادامه داد: آبخیز، محدوده ای از شرایط طبیعی است که توسط نقاط ارتفاعی محصور شده و با بارش بارن ها، روان آب ها جاری می شوند که اگر مخروطه های درشت دانه باشد پایین دست آبخیزها، آبخوان نیز داریم.

وی تاکید کرد: نقاط قوت یک آبخوان یکی مخروطه افکنی و دیگری ضخامت آبرفت ها است علاوه بر این در مناطقی که آبخوان باشد افزون بر خاک حاصلخیز، همچنین از منابع آب خوبی برخوردار است.

تعداد آبخوان های کهگیلویه وبویراحمد

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی با اشاره به وضعیت آبخیزداری و آبخوان ها در استان گفت: حدود ۲۸۲ کیلومتر مربع آبخوان در استان داریم و رسوب های آبرفتی را فقط در این نقاط داریم اگرچه پایین دست همه حوضه های آبخیز مخروطه افکنی و آبخوان نیست.

خزائی ادامه داد: ۱۰ آبخوان در استان شناسایی شده که عبارتند از: “امام زاده جعفر”،”باشت”، “لیشتر”، “بردیان”، “چرام”، “دشت کلاچو”، “تخته دراز”، “دهدشت غربی” ،”ممبی”، “کاکان” که بیشتر این آبخوان ها در مناطق گرمسیری استان است و ایستگاه”امام زاده جعفر”، یکی از آبخوان‌ های بی نظیر در کشور است.

تشکیلات آبخوان داری

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی ادامه داد: از آبخوان به آبخوان داری می رسیم و آبخوان داری به مجموعه عملیات مکانیکی گفته می‌شود که با مهار و نفوذ سیلاب بر روی عرصه‌های آبخوان موجب احیاء کمی و کیفی منابع آب و خاک تقلیل و حذف خسارت‌های مستقیم و غیرمستقیم سیلاب ها می‌شود چرا که آبخوان از مخروط افکنه‌هایی با رسوبات دانه درشت تشکیل شده است که به آسانی آب را از خود عبور می‌دهد و موجب تغذیه‌ی سفره‌های زیرزمینی می‌شود.

خزائی اضافه کرد: آبخوان داری یکسری تاسیسات سازگاری با طبیعت برای پخش آب سیلاب ها ایجاد می شوند اگرچه در هر منطقه نوع ایجاد تاسیسات آبخوان داری متفاوت است.

وی ادامه داد: آب سیلاب که از طریق کانال هایی انتقال و هدایت شود در وسط این کانال ها دریچه ها برای هدایت آب به پایین دست ایجاد می شود و یکسری از این کانال حالت دوربرگردان گردشی دارند که آب توسط کانال گسترشی انتقال داده می شود و با توجه به عمق و سطحی آن کانال، آب متوقف می شود و در یک مدتی جذب می شود.

تهدیدهای آبخوان ها

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی یادآور شد: رسالت آبخوانداری، نفوذ باران و سیلاب به درون زمین با هدف تقویت ذخیره “آب سبز” در خاک و بهبود وضعیت چاه ها، چشمه ها و قنات است که منجر به کاهش سیل خیزی، مرطوب سازی خاک، احیای پوشش گیاهی، کاهش فرسایش، تثبیت کانون های گرد و غبار، تغذیه آبخوان، جلوگیری از فرونشست زمین، حفاظت آبخیزها، حفظ تعادل عرصه های منابع طبیعی، بهبود و استمرار تولید کشاورزی، بهبود معیشت آبخیزنشینان و پایداری سکونتگاه ها بویژه در روستاها می گردد.

خزائی یادآور شد: منابع آبخوان ها محدود هستند و لازم است به تغذیه و تخلیه آبخوان ها توجه کرد و از برداشت بی رویه آب در آبخوان ها پیشگیری کرد چرا که اگر تعادل تغذیه و تخلیه آبخوان ها بهم بخورد مشکلاتی مثل فرونشست در پی خواهد داشت.

وی تاکید کرد: بهترین راه کنترل و در نتیجه مدیریت هر چه بهتر منابع آب، نصب کنتور و در نتیجه تحویل حجمی آب به بهره برداران است و با حفر چاه های غیرمجاز و برداشت بی رویه آب جلوگیری کرد.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی تصریح کرد:اجرای طرح های آبخوانداری، کنترل اضافه برداشت از آب های زیرزمینی، افزایش بهره وری آب، افزایش آگاهی های عمومی و مشارکت بهره برداران از جمله راهکارهای نجات آب و توسعه پایدار در استان است.