پیاده‌روی اربعین؛ تجربه‌ای متفاوت از مشارکت اجتماعی برای زنان

به گزارش ایکنا از قم، به نقل از روابط عمومی پژوهشکده زن و خانواده، محمدتقی کرمی قهی، نویسنده کتاب  «جای پای زینب» ، بیان کرد: اربعین این پتانسیل را برای زنان ما ایجاد کرد که برای ایفای نقش مشارکت اجتماعی لازم نیست جذب نگاه‌های فمینیستی یا نگاه غرب گرایانه شوند و می‌توانند با برگشتن به ذات دین و پتانسیل دینی که نمونه آن پیاده‌روی اربعین است این مهم را به دست بیاورند.

وی اضافه کرد: از سال ۱۳۹۵ مسئله پیاده‌روی اربعین در ایران به اوج رسید و این امر تا سال ۱۳۹۸ یعنی آغاز شیوع ویروس کرونا ادامه داشت. رشد استقبال از پیاده‌روی اربعین، عده‌ای از جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان را برای تجربه‌نگاری و یادداشت نگاری از اربعین ترغیب نمود و کتاب حاضر، خروجی یکی از این مجموعه تلاش‌ها در تجربه‌نگاری است.

عضو هیئت ­علمی دانشگاه علامه طباطبائی(ره) بیان کرد: این استقبال باعث شد که ما نیز همراه تعدادی از همکاران درباره اربعین، پژوهشی انجام دهیم و دین خودمان به این رویداد ادا کنیم به همین خاطر چهار پروژه طراحی کردیم که سه پروژه آن اجرا شد.

پدیدارشناسی یعنی تجربه ناب افراد بدون پیش داوری

وی با بیان اینکه در این پروژه وظیفه من پدیدارشناسی از زائرین اربعین بود، تصریح کرد: پدیدارشناسی یعنی تجربه ناب افراد بدون پیش داوری بررسی شود تا بدانیم که آنها با چه انگیزه و نیتی این کار را انجام دادند. در این پروژه قرار بود با ۲۵ مرد و ۲۵ زن گفت‌وگو کنیم که بخش آقایان انجام نشد.

نویسنده کتاب جای پای زینب(س) گفت: در ابتدا تصور می‌کردیم که افرادی که به پیاده‌روی می‌روند انگیزه‌های عمیقی ندارند و تحت تأثیر شرایط و تبلیغاتی که صورت می‌گیرد به راهپیمایی می‌روند؛ اما از دل گفت‌وگوها، سخنانی بیرون آمد که این تصور را تغییر داد.

وی افزود: در این پیاده‌روی شاهد طیف بسیار متنوع و متکثر از بانوان هستیم و اصلاً یک جامعه یک دست نیستند و افراد با انگیزه‌های متفاوت معنوی، انقلابی، مذهبی و گاهی کنجکاوی می‌آیند که در این کتاب این معانی و مضامین از زبان بانوان در چند فصل دسته‌بندی شده است.

عضو هیئت­ علمی دانشگاه علامه طباطبائی(ره) ادامه داد: افراد حاضر در راهپیمایی اربعین نه تنها دارای معانی عمیق هستند؛ بلکه برای آن استدلال دارند و به بسیاری از مسائل دقت می‌کنند، برای مثال نقش تشویق حکومت، سلبریتی‌ها و… را در اقبال مردم مهم می‌دانند. نکته دوم این است که زنانی در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنند نگاه انتقادی خود را به وضعیت زن در جامعه ایرانی، نابرابری‌ها و… دارند و بیان می‌کنند که دین و اهل بیت(ع) هنوز هم می­‌توانند در این زمینه راه‌گشا باشند.

اربعین، پتانسیل ایفای نقش مشارکت اجتماعی را برای زنان ما فعال کرد

کرمی افزود: اربعین این پتانسیل را برای زنان ما ایجاد کرد که برای ایفای نقش مشارکت اجتماعی لازم نیست جذب نگاه‌های فمینیستی یا نگاه غرب گرایانه شوند و می‌توانند با برگشتن به ذات دین و پتانسیل دینی که نمونه آن پیاده‌روی اربعین است این مهم را به دست بیاورند. بانوان در این پیاده‌روی با حضرت زینب همزاد پنداری می‌کنند و مفهوم جا پای زینب(س) یعنی اینکه راهپیمایی اربعین برای زنان ما بازنمایی حرکت حضرت زینب(س) است.

وی در رابطه با تفاوت پیاده‌روی زنانه با پیاده‌روی مردان در اربعین گفت: این کتاب در رابطه با پدیدارشناسی پیاده‌روی زنان در اربعین است، اما بسیاری از این مطالب در رابطه با مردان نیز مطابقت دارد؛ اما تفاوت بزرگی که در پیاده‌روی بانوان نسبت به مردان وجود دارد این است که حس رهایی در زنان مضاعف است.

عضو هیئت ­علمی دانشگاه علامه طباطبائی(ره) تصریح کرد: پیاده‌روی اربعین به نوعی فرار از ملال و روزمرگی زندگی است، زنانی که در همه ایام مشغول رسیدگی به همسر، فرزندان، خانه و خانواده هستند برای چند روز از همه این کار‌ها و فکر‌ها رها می‌شوند و یک فراغتی را تجربه می‌کنند که مفهوم معنوی و تعالی دارد. این فرار از ملال روزمرگی در زنان بیشتر است به همین خاطر تجربه پیاده‌روی اربعین برای زنان به مراتب شیرین‌تر از تجربه پیاده‌روی مردان است.

کرمی اظهار کرد: در پیاده‌روی اربعین بخشی از محدودیت‌های اجتماعی زنان که در جامعه وجود دارد ناخودآگاه برداشته می‌شود و پیامد منفی هم به همراه ندارد. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که زنان حس معنوی بیشتری تجربه کنند؛ زیرا از تفاوت بیشتری با زندگی عادی و روزمره آنان دارد.

وجود سه دیدگاه وجود درباره حضور حکومت در مناسک دینی

این پژوهشگر در ادامه درباره حضور حکومت در مناسک دینی گفت: مناسک برای ما پایگاه هویت می‌سازد؛ یعنی وقتی هر محله هیئت خودش را دارد این تکثر هویت می‌سازد و باعث انسجام می‌شود که کارکرد اجتماعی به همراه دارد.

وی افزود: در رابطه با حضور حکومت در مناسک دینی و مذهبی سه دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه اول معتقد است که حکومت باید در مناسک دینی حضور داشته باشد و برای اقامه آنها تلاش کند؛ زیرا بر اساس آیه «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ» اقامه شعائر وظیفه حکومت است و حکومت باید برای تقویت مسجد، هیئت و… تلاش کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی (ره) تصریح کرد: دیدگاه دوم بیان می‌کند حکومت نباید مداخله‌ای داشته باشد و اساس مداخله حکومت در این امور به قصد دین نیست، بلکه به خاطر بسط قدرت است. نگاه سوم معتقد است که حکومت نباید به صورت مستقیم مداخله کند، بلکه باید حمایت سیاست‌گذارانه داشته باشد و هر چقدر که کار‌ها در سطح صف مردمی‌تر باشد مفیدتر خواهد بود.

کرمی ادامه داد: اگر حکومت مداخله کند نتیجه خوبی به همراه ندارد، زیرا هم انرژی کنش مردمی را از بین می‌برد و هم سبب می‌شود که مردم همیشه منتظر اقدامات دولت باشند. برای مثال در گذشته کودکان از ابتدای ماه شعبان شروع به جمع‌آوری هزینه برای جشن نیمه شعبان می‌کردند؛ اما امروز همه منتظر هستند که فلان اداره چه اقدامی انجام می‌دهد یا برای اربعین آیا اداره مرخصی تشویقی می‌دهد یا خیر؟

نویسنده کتاب جای پای زینب، تأکید کرد: این مداخله سبب می‌شود هم حرکات داوطلبانه کم شود و هم معنای دینی ضعیف و تبدیل به یک مطالبه شود. مناسک برای ما پایگاه هویت می‌سازد؛ یعنی وقتی هر محله هیئت خودش را دارد و این تکثر هویت می‌سازد و باعث انسجام می‌شود که کارکرد اجتماعی به همراه داشته باشد.

این پژوهشگر تأکید کرد: حکومت باید سیاست‌گذاری کند، به تکثر‌ها احترام بگذارد و اجازه دهد مردم در این زمینه فعال باشند، هر چقدر معانی هویت بخش کم­تر باشد، تعلقات هویتی و پایگاهی ضعیف­‌تر می‌شود.

انتهای پیام