آیا امکان محاکمه پوتین به دلیل جنایات جنگی وجود دارد؟

به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا به نقل از تارنمای روزنامه گاردین، در پی کشف گورهای دسته جمعی در یکی از شهرهای آزادشده اوکراین (بوچا) و انتشار تصاویری از اجساد رها شده غیرنظامیان در خیابان ها، «جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا خواستار پیگرد قانونی «ولادیمیر پوتین» به اتهام جنایات جنگی شد. اما محاکمه رئیس جمهوری روسیه کار ساده ای نیست.

روزنامه گاردین در ادامه با طرح موضوعاتی به ابعاد طرح اتهامات جنگی علیه روسیه و رئیس جمهوری آن پرداخته است.   

جنایت جنگی چیست؟

دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC)، نخستین دادگاه دائمی جنایات جنگی در جهان، واژه جنایت جنگی را به عنوان «نقض فاحش» کنوانسیون‌های ژنو و قوانین بشردوستانه که باید در جنگ رعایت شود، تعریف می‌کند.

«جاناتان هفتز» محقق حقوق کیفری بین‌المللی و کارشناس امنیت ملی در “دانشکده حقوق دانشگاه ستون هال”، در این خصوص گفت که اعدام غیرنظامیان مطرح شده در بوچا یک “جنایت جنگی اساسی” است.

در مقابل، روسیه در واکنش به اخبار و تصاویر منتشر شده از بوچا آن را ساختگی خوانده و وزارت دفاع این کشور روز یکشنبه اعلام کرد که هیچ غیرنظامی هدف هیچ اقدام خشونت آمیز ارتش روسیه قرار نگرفته است.

چگونه می توان پرونده ای برای جنایات جنگی ایجاد کرد؟

«جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا دیروز دوشنبه به خبرنگاران گفت که در مورد وضعیت بوچا چهار منبع اصلی شواهد وجود دارد: اطلاعات جمع آوری شده توسط آمریکا و متحدانش از اسناد بدست آمده توسط منابع اطلاعاتی. تلاش های خود اوکراین برای توسعه پرونده و مستندسازی پزشکی قانونی از جنایات، مطالب بدست آمده توسط سازمان های بین المللی از جمله سازمان ملل متحد و سازمان های غیر دولتی و یافته های رسانه های مستقل جهانی با عکس، مصاحبه و مستندات.

آیا پوتین مسئول اقدامات سربازانش شناخته می شود؟

دادستان می‌تواند استدلال کند که پوتین و حلقه نزدیک به وی با دستور مستقیم یک حمله غیرقانونی مرتکب جنایت جنگی شده‌اند یا از انجام جنایات آگاه بوده اند اما از آن جلوگیری نکرده اند. اگرچه اثبات این مورد ممکن است به تنهایی دشوار باشد، اما چنانچه با وضعیت شهرهای دیگر در سراسر اوکراین مطابقت داشته باشد، قانع‌کننده‌تر می‌شود. شایان ذکر است که آمریکا حتی پیش از آشکار شدن جنایات بوچا روسیه را به جنایات جنگی متهم کرده بود.

«فیلیپ ساندز» استاد دانشگاه کالج لندن در خصوص طرح اتهامات علیه روسیه تشریح کرد: نخست باید ثابت کرد که مقامات کرملین از این جنایات آگاهی داشته و یا امکان آگاه شدن از این وضعیت را داشته ناد.

ساندز در ادامه خاطرنشان کرد که در حین محاکمه و جمع آوری مدارک این خطر وجود دارد که محاکمه افراد ردیف دوم و یا سوم این جنایات دستکم سه سال به طول انجام و همین دوره زمان لازم را برای افرادی همچون پوتین، لاوروف، وزیر دفاع، افراد اطلاعاتی، نظامیان و سرمایه‌دارانی که در ردیف نخست هستند فراهم می کند تا از مهلکه جان سالم بدر ببرند.

چه کسی چنین محاکمه ای را اجرا می کند؟

دیوان کیفری بین المللی ۲۰ سال پیش برای محاکمه عاملان نسل کشی و جنایات علیه بشریت افتتاح شد. اما آمریکا، چین، روسیه و اوکراین از اعضای این دادگاه نیستند، زیرا به ادعای این کشورها، دادگاه کیفری بیش از حد بر آفریقا تمرکز داشته و به دلیل اعمال «عدالت گزینشی» مورد انتقاد این کشورها قرار دارد.  

هرچند «کریم خان» دادستان ارشد دیوان کیفری بین‌المللی در ماه فوریه در اظهاراتی خاطرنشان کرد که در پی حمله روسیه به اوکراین تحقیقات جنایات جنگی را آغاز کرده است. لذا در صورتی که دادستان ها بتوانند “ملاک های منطقی” را برای باور به ارتکاب جنایات جنگی نشان دهند، دادگاه کیفری بین المللی حکم بازداشت صادر خواهد کرد.

اما احتمال کمی وجود دارد که روسیه از این قانون پیروی کند و دیوان کیفری بین المللی امکان محاکمه کسی را به صورت غیابی ندارد. از طرف دیگر، عدم تمایل آمریکا برای پیوستن به دادگاه نیز از نظر دیپلماتیک ناخوشایند بوده و می تواند به اعتراضات مبنی بر ریاکاری واشنگتن در دادخواهی دامن بزند.  

«دونالد ترامپ» رئیس جمهوری پیشین آمریکا یک بار در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل متحد صلاحیت و مشرعیت دیوان کیفری بین المللی را زیر سوال برده و اعلام کرد که کشورش برای مقامات دیوان بین المللی کیفری که در تحقیقات احتمالی از آمریکایی ها به اتهام جنایات در افغانستان مشارکت دارند، ممنوعیت ویزا اعمال خواهد کرد.

اما سالیوان دیروز دوشنبه گفت که واشنگتن در گذشته علیرغم اینکه یکی از امضاکنندگان این دادگاه نیست توانسته در زمینه‌های دیگر با دادگاه کیفری بین‌المللی همکاری کند. وی در ادامه خاطرنشان کرد می‌توان جایگزین را برای دادگاه بین المللی در نظر گرفت.

منظور از جایگزین چیست؟

به نظر می رسد سازمان ملل و شورای امنیت این نهاد نخستین جایگاه از نظر آمریکا باشد. اما یکی از مشکلات شورای امنیت سازمان ملل این است که روسیه یک عضو دائمی این نهاد است. سالیوان نیز با اشاره به این موضوع افزود: تصور اینکه آنها [روس ها] تلاشی برای استفاده از حق وتوی خود نکنند دشوار است.

گزینه دیگر ممکن است یک دادگاه ویژه باشد که توسط گروهی از کشورها سازماندهی شده است. دادگاه “نورنبرگ” که پس از جنگ جهانی دوم و به منظور محاکمه رهبران نازی توسط آمریکا، بریتانیا، فرانسه و اتحاد جماهیر شوروی تاسیس شد می تواند گزینه دیگر باشد.

محاکمه روسیه از طریق طرح اتهامات دیگر؟

گاردین محاکمه پوتین به دلیل جنایت تجاوز، پس از آغاز جنگی بی دلیل علیه یک کشور مستقل دیگر، را آسان تر ارزیابی کرده است. این در حالی است که دیوان کیفری بین المللی صلاحیت رسیدگی به جرم تجاوز بر روسیه را ندارد، زیرا روسیه یکی از امضاکنندگان آن نیست.

پیگرد قانونی چقدر طول می کشد؟

این امر می تواند چندین سال به طول بینجامد. دادگاه کیفری بین المللی پیش از این و در سال ۱۹۹۹ «اسلوبودان میلوشویچ» رئیس جمهوری وقت یوگسلاوی متهم و در سال ۲۰۰۱ بازداشت کرد. محاکمه این ملی گرای صرب در سال ۲۰۰۲ آغاز شد و تا زمان مرگ او در لاهه در سال ۲۰۰۶ در جریان بود.

«چارلز تیلور» رئیس‌جمهوری پیشین لیبریا نیز پس از چهار سال جلسه استماع در دادگاه ویژه سیرالئون در لاهه، به اتهام کمک به جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت به دلیل حمایت از شورشیانی که مرتکب جنایات شدند، مجرم شناخته شد.