تخته‌گاز ناترازی گازی و زمستان‌هایی که قطع مصرف صنایع هم جواب نمی‌دهد

هنوز عرق خیلی‌ها از گرمای تابستانِ امسال و ناپایداری برق خشک نشده بود که خبر آمد احتمال دارد زمستان از بی‌گازی یا ترس از قطع گاز بلرزند. معاون اول رئیس‌جمهوری روزهای آخر شهریور در سخنرانی اعلام کرد: از الان مشخص است زمستان با ناترازی گاز روبه‌رو خواهیم شد.

ناترازی گاز در کشورمان دو دلیل موثر و عمده دارد؛ عدم سرمایه‌گذاری در این حوزه و توسعه‌نیافتگی میادین گازی در کنار مصرف بالا

صرف‌نظر از پیش‌بینی‌های هواشناسانه، هشدار زمستان سرد در حالی است که کشورمان از لحاظ منابع با داشتن ۲۶ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی، رتبه دوم در دنیا را دارد و از نظر تولید بعد از آمریکا و روسیه و بالاتر از چین در جایگاه سوم قرار گرفته‌است.

گزارش‌های سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد مصرف گاز بدون محاسبه میزان هدررفت و گازهای گمشده با ادامه افزایش‌ها طی دو دهه گذشته به ۲۳۰ میلیارد متر مکعب رسیده‌است. این روند افزایشی ادامه داشته به‌طوری که سال گذشته تولید گاز با کسر فلر و سوخت پالایشگاه‌ها روزانه حدود ۷۳۰ میلیون متر مکعب بوده است. از این رقم، ۶۸۵ میلیون متر مکعب در روز گازرسانی شده که ۴۷ درصد آن به مصرف خانگی و تجاری اختصاص پیدا کرده‌است. این میزان مصرف در روزهای سرد بیشتر می‌شود و تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد. حال در سناریویی مطلوب اگر میزان تولید ثابت بماند، سرمای زمستان فاصله‌ای جدی را بین عرضه و تقاضا ایجاد می‌کند.

در این زمینه، موضوع نگران‌کننده در گزارش صندوق توسعه ملی از روند تند ناترازی گاز با کاهش تولید منعکس شده است. این گزارش می‌گوید با ادامه روند موجود در تولید و مصرف، از سال آینده روند عرضه گاز نزولی می‌شود.

در حال حاضر گازرسانی در ایران با خطوط ۳۹ هزار کیلومتری انجام می‌شود که ۹۸ درصد جمعیت شهری و ۸۶ درصد جمعیت روستایی کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد.

امروز ۷۵ درصد گاز این جمعیت و بخش تجاری و صنعتی کشور از میدان گازی پارس جنوبی تامین می‌شود که نوسازی و به‌روزرسانی تجهیزات این تامین‌کننده اصلی کشور سال‌ها است از موعد مقرر گذشته و در نتیجه با افت فشار مواجه شده و پیش‌بینی‌های دلهره‌آور این است که اگر همین روند تقاضا و تولید ادامه پیدا کند، در سال ۱۴۲۰ با افت فشار مخازن پارس جنوبی و افزایش مصرف، ناترازی حدود ۱۰۰۰ میلیون مترمکعبی در روز ایجاد خواهد شد.

بر اساس برآوردها، در صورت عدم تغییر وضعیت تولید و مصرف گازی کشور، در سال ۱۴۲۰ با افت فشار مخازن پارس جنوبی و افزایش مصرف، ناترازی حدود ۱۰۰۰ میلیون متر مکعبی در روز ایجاد خواهد شد

می‌دانیم که گاز از مهم‌ترین حامل‌های انرژی در دنیا است که علاوه بر ایفای نقش جدی در رفاه جامعه، نقش مهمی در اقتصاد دارد. در حالی از لحاظ منابع گازی در جایگاه دومین کشور جهان هستیم اما در بخش صادرات تا چند سال گذشته در جایگاه بیست و پنجم قرار داشتیم و امروز گفته می‌شود تنها ۵ درصد تولیدات گازی کشور، صادر می‌شود.

ناترازی گاز در کشورمان دو دلیل موثر و عمده دارد که عدم سرمایه‌گذاری در این حوزه و توسعه‌نیافتگی میادین گازی در کشور، همچنین مصرف بالا دو عامل مهم در ناتراز بودن گاز است.

بیش از ۲۳۰ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌شود که تنها ۵ درصد آن به صادرات می‌رسد. مصرف کشور معادل مصرف ۲۵ کشور اروپا و برابر با کل مصرف چین است

این عوامل باعث شد نه تنها ایران از ارزآوری‌های گازی محروم بماند بلکه زور گاز به مصرف داخلی هم نرسد. طبق اظهارات یک هفته پیش رئیس سازمان برنامه و بودجه در جمع هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، بیش از ۲۳۰ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌شود که تنها ۵ درصد آن به صادرات می‌رسد. مصرف کشور معادل مصرف ۲۵ کشور اروپا و برابر با کل مصرف چین است در حالی که جمعیت ‌و رشد اقتصادی چین از ایران بسیار بیشتر است.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده‌است که ناترازی گاز در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۲۳ میلیون متر مکعب در روز بوده‌ و برآوردها حاکی از آن است که با توجه به رشد مصرف و کاهش تولید این عدد در سال‌های آینده بزرگ‌تر و درشت‌تر خواهد شد.

بخشی از تبعات این کم و کسری گازی در کشور خود را در نارضایتی‌های مردم و جامعه نشان می‌دهد و بخشی دیگر در اقتصاد که باز هم به نارضایتی‌ها اضافه می‌کند چرا که دولت در زمستان برای اینکه شعله بخاری مردم را کم نکند، فتیله صنایع به ویژه پتروشیمی‌ها را پایین می‌کشد که این خود منجر به کاهش تولید و در نهایت کاهش درآمدها می‌شود.

گزارش‌های اتاق بازرگانی ایران حاکی است که سهم صنعت پتروشیمی در سال گذشته از مصرف گاز طبیعی به حدود ۷۲ میلیون مترمکعب در روز رسیده و عدم‌النفع دولت ناشی از فروش گاز طبیعی به بخش خانگی و تجاری به جای تامین گاز طبیعی خوراک صنعت پتروشیمی براساس شواهد موجود بین ۴۱۰ تا ۵۷۴ میلیون دلار بوده است.

طبق بررسی‌های گزارش اتاق ایران، با اعمال محدودیت‌ها در عرضه خوراک و در این شرایط حدود ۱۷۲ میلیون دلار تا ۲۴۱ میلیون دلار از سود پتروشیمی‌ها یا ارزش افزوده کشور تلف می‌شود.

اوپک اعلام کرده‌ سرمایه‌گذاری سالانه در پروژه‌های نفت و گاز در سراسر جهان باید تا سال ۲۰۳۰ به ۷۳۸ میلیارد دلار برسد تا بتوان ضمن تامین تقاضای جهانی هیدروکربن‌ها، از بحران عرضه انرژی جلوگیری کرد

هر چند دولت‌ها برای عبور از دوره ناترازی گاز، در روزهای سرد سال شیر گاز صنایع و پتروشیمی‌ها را می‌بندند تا گاز به مردم برسد اما گزارش‌های پیش‌بینی از آینده نه چندان دور، چنین هشدار می‌دهد که تا چند سال آینده این مُسکن هم دیگر افاقه نمی‌کند و از امروز باید به فکر درمان این افت فشار باشیم.

در این شرایط و جدا از بحث مدیریت مصرف که مبحثی مفصل و مجزا است، راهکار موثر سرمایه‌گذاری گازی است. می‌دانیم در شرایطی که دولت برای پرداخت هزینه‌های جاری مجبور می‌شود به صندوق توسعه ملی مراجعه کند، نمی‌توان انتظار سرمایه‌گذاری کلان و هزینه‌بر در بخش گاز را داشت و با توجه به قیمت‌های دستوری و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های صادراتی، این حوزه برای بخش خصوصی هم جذاب نیست.

این وضعیت در ایران در حالی است که اوپک اعلام کرده‌ که سرمایه‌گذاری سالانه در پروژه‌های نفت و گاز در سراسر جهان باید تا سال ۲۰۳۰ به ۷۳۸ میلیارد دلار برسد تا بتوان ضمن تامین تقاضای جهانی هیدروکربن‌ها، از بحران عرضه انرژی جلوگیری کرد. البته در ایران هم اقداماتی برای سرمایه‌گذاری و توسعه میادین گازی انجام شده به‌ طوری که در سه سال گذشته ۶۸ هزار میلیارد تومان در این بخش سرمایه‌گذاری شده و طبق اعلام مدیرعامل شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، برای جبران بخشی از ناترازی قرار بر این است که ۱۵ میدان جدید گازی راه‌اندازی شود که در این میادین جدید روزانه ۱۲۰ میلیون متر مکعب گاز تولید خواهد شد.

با این حال نیاز است تا تحولی جدی در جلب سرمایه‌های خارجی اتفاق بیافتد که پیش‌نیازِ آن رفع موانع و چالش‌های پیش روی روابط و مناسبات خارجی است.