یک تابستانِ پُرمصرف؛ خودروهایی که سوخت را می‌بلعند

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، فصل تابستان به دلیل اوج‌گیری مسافرت های تابستانه که ناشی از تعطیلی مدارس و دانشگاه‌هاست، همواره برای صنعت پالایش و پخش فرآورده های نفتی با جهش مصرف همراه است. این رویه سبب شده تا صنعت نفت همواره برای تامین بنزین مورد نیاز مسافران در دوره‌های اوج گیری مسافرت‌ها از جمله تابستان و ایام نوروز برنامه ریزی کند. هرچند صف های کیلومتری بنزین در استان های شمالی در تعطیلات نیمه شهریور ماه گذشته و ثبت ۱۶۵ میلیون سفر در چهار روز در قاب تابستان ۱۴۰۳ ماندگار شد.

با این اوصاف یکی از دغدغه های اصلی بخش سوخت کشور مصرف بنزین است که می توان با برخی اقدام ها به خوبی آن را مدیریت کرد؛ از این‌رو «مسعود پزشکیان» رئیس جمهور در نخستین نشست خبری خود از مشکل هزینه‌های تحمیل شده به دولت برای واردات بنزین سخن گفت.

رئیس جمهور توضیح داد: «پنج میلیارد (دلار) پول به بنزین می‌دهیم و از خارج وارد می‌کنیم و مصرف می‌کنند، اگر این پول را نمی‌دادیم، می‌توانستیم پول بازنشسته‌ها را بدهیم، (حقوق‌ها را) همسان کنیم، پول معلم، پول دارو، پول گندم و پول نهاده را بدهیم.»

باید توجه داشت که ایران که در سال ۱۳۹۹ بیش از سه میلیارد دلار درآمد صادراتی بنزین داشت، حال به نقطه‌ای رسیده که برای تامین بنزین مورد نیاز کشور به تخصیص پنج میلیارد دلار ارز دارد. پس نه تنها درآمدی از محل صادرات بنزین نداریم، بلکه باید برای واردات آن نیز هزینه های کلان پرداخت کنیم.

در چنین شرایطی است که بحث ناترازی بنزین و سایر فرآورده های نفتی مطرح می شود، اینکه چطور می توان بخشی از این سوءمصرف را مدیریت کرد و در عین حال برای ارتقای تولید نیز برنامه داشت تا بتوان به جایگاه مطلوب که خودکفایی در تولید بنزین مورد نیاز کشور و صادرات این محصول است، رسید.

از این رو به نظر می رسد باید به طور همزمان راهبردها را در ۲ بخش مصرف (تقاضا) و تولید (تأمین) پیش برد.

در بخش تولید و تأمین بنزین، افزایش مطالبات انباشته پالایشگاه ها و عدم تأمین به موقع نقدینگی از یک سو و عدم وجود برنامه مدون در شرایط تأمین حداکثری بنزین، موجب عقب ماندگی اورهال پالایشگاه ها و عدم استفاده از ظرفیت بهینه بخش تولید در سال‌های اخیر شده است.

مشکلات پالایشگاه‌ها در کندی تکمیل طرح های توسعه ای که باز هم ریشه در برنامه ریزی و تأمین نقدینگی و منابع مالی دارد، از دیگر چالش های بخش تولید بنزین به شمار می رود.

عدم کلنگ زنی طرح های جدید پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی در سال‌های گذشته را نیز نمی توان دور از ذهن داشت، زیرا یکی از طرح‌های مهمی که تکمیل آن نسبت به برنامه ریزی های اولیه با تأخیر همراه شد، طرح پالایشگاه «مهر خلیج فارس» بود که می توانست ۱۳ میلیون لیتر به تولید روزانه بنزین کشور اضافه کند.

تعطیل شدن و توقف توسعه صنعت سی ان جی (CNG) در سال‌های اخیر نیز به عنوان یکی از مهمترین راهکارهای رفع ناترازی بنزین، از دلایل تشدید ناترازی بوده است؛ زیرا خودروهای دوگانه سوز می توانستند باری هرچند اندک از دوش بنزین بردارند.

لزوم ایجاد محدودیت در عرضه خودروهای پرمصرف

بنا به گفته کارشناسان بخش انرژی، مهمترین عامل در بخش تقاضای بنزین و تشدید مصرف، وجود خودروهایی است که بیش از استاندارد سوخت مصرف می کنند و بر این اساس روند تولید و عرضه خودروهای پرمصرف باید اصلاح شود تا خودروهای در حال تردد در کشور بیش از سه برابر خودروهای روز جهان، مصرف بنزین نداشته باشند.

همچنین اسقاط خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده که به مصارف بی رویه سوخت در مسیرهای درون و برون‌شهری منجر شده و آلایندگی هوا را نیز تشدید می کند، باید مدنظر دولت قرار گیرد.

فرسودگی ۵۹ درصد موتورسیکلت‌ها

در این زمینه ذکر دو نکته آماری، خالی از لطف نیست؛ نخست اینکه حدود ۱۲.۵ میلیون دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کنند که ۹۰ درصد آنها فرسوده هستند و نکته دوم اینکه طبق آمارهای وزارت صمت، ۲۲ میلیون و ۱۰۸ هزار دستگاه خودرو و موتورسیکلت در کشور تردد می‌کنند که از این تعداد، ۱۳ میلیون و ۵۱ دستگاه فرسوده هستند؛ بنابراین ۵۹ درصد از کل خودروها فرسوده هستند.

اگر به آمار خودروهای فرسوده، آمار مربوط به خودروهای پر مصرف را بیفزاییم، مشخص می شود که بیشتر هدررفت بنزین در کشور ناشی از تردد خودروهایی است که سوخت را به جای مصرف، می بلعند.

در جهان امروز که کاهش مصرف سوخت های فسیلی و کاستن از آلودگی هوا دو محور اصلی توسعه فناوری های صنعت خودرو به شمار می رود، خودروهای تولید داخل قرابتی با کاهش مصرف سوخت ندارند؛ این در حالی است که میزان مصرف سوخت یکی از مهمترین معیارهای سنجش کیفیت خودرو محسوب می شود.

توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی

توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی چه در کلانشهرها و چه در ناوگان بین شهری و نیز توسعه حمل و نقل ریلی و هوایی از دیگر راهکارهایی است که می تواند در بلندمدت به کاهش هدررفت و مصرف بنزین کمک کند و به عقیده کارشناسان هر میزان هزینه ای که برای توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی صورت گیرد، به منزله سرمایه گذاری بلندمدت در حفظ محیط زیست و حفظ منابع انرژی کشور و تبدیل آن به ارزش افزوده برای اقتصاد کشور خواهد بود.

برنامه هفتم پیشرفت چه می‌گوید؟

دولت چهاردهم، اجرای برنامه هفتم پیشرفت را برنامه بالادستی خود برای رفع مشکلات کشور می داند؛ در حوزه مصرف بنزین این نیز قانون راهکارهای روشنی را ارائه کرده که همزمان موضوع افزایش تولید و کاهش مصرف را دیده است.

در بخش تولید؛ تولید روزانه ۱۲۹ میلیون لیتر بنزین در سال پایانی اجرای برنامه هفتم هدفگذاری شده است که این مهم جز با ارتقای تولید در بخش پالایشگاهی و سرمایه‌گذاری های جدید امکان‌پذیر نیست.

در بخش کاهش مصرف انرژی نیز کاهش ۷۴.۳ درصدی مصرف در بخش حمل و نقل دیده شده است، به‌طوری که مصرف سوخت در این بخش در سال پایانی برنامه معادل ۲۴۸ هزار بشکه نفت خام در روز باشد.

در این زمینه دو راهکار نیز دیده شده است؛ نخست اسقاط خودروهای فرسوده که طبق هدف تعیین شده باید سالیانه ۵۰۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده از رده خارج شود و دوم، عرضه خودروهای برقی و هیبریدی معادل ۵۰۰هزار دستگاه. در این صورت می توان امیدوار بود که جلوی بخشی از هدررفت سوخت از جمله بنزین گرفته شود.