جست‌وجوی مستقل حقیقت؛ شرط اول برای تبدیل دانشگاه به نهاد فضیلت

به گزارش ایکنا، نخستین پیش‌نشست تخصصی «کانت و مسئله دانشگاه» با معرفی و بررسی کتاب نزاع دانشکده‌ها، امروز 8 مهر در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

در این نشست امیرحسین خداپرست؛ عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با عنوان «دانشگاه اخلاقی» سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

بحث من خلاصه کتابی است که قبلا نوشتم با عنوان؛ فضیلت فکری در کار دانشگاهی. من مفهوم دانشگاه اخلاقی را داخل مفهومی ظریف‌تر به عنوان دانشگاه فضیلت‌مند درک می‌کنم. وقتی از فضیلت صحبت می‌کنیم تصور فردی از آن داریم ولی دانشگاه به منزله یک نهاد می‌تواند فضیلت‌مند باشد به شرط اینکه این نهاد بتواند کارکردی که از شکل دادن به نهادها داریم برآورده کند. تصور می‌کنم اگر دانشگاهی بتواند کارکردهای خودش را به نحو جمعی حفظ کند می‌توانیم از آن به عنوان دانشگاه فضیلت‌مند یاد کنیم.

 

سه شرط اساسی برای تحقق دانشگاه فضیلت‌مند

ما نهاد می‌سازیم چون تصور می‌کنیم تلاش‌های فردی دچار محدودیت هستند و امکان دارد از بین برود و علاوه بر این، نهادها ارزش افزوده دارند و آن ارزش افزوده خودش امری است که قابل نادیده گرفتن نیست. بدون نهاد این خطر وجود دارد تلاش‌های محقق هدر روند بنابراین تلاش محقق باید به بخشی از سنت تبدیل شود که ساختار نهادی از آن محافظت می‌کند تا نسل بعد از آن استفاده کند. بنابراین دانشگاه فضیلت‌مند دانشگاهی است که به طور نهادی در راه تحقق غایاتش بکوشد. من فکر می‌کنم به منزله یک نهاد سه شرط برای دانشگاه لازم است تا این کار را انجام دهد. شرط اول آزادی دانشگاهی است که مفهوم مهمی در پژوهش‌ها درباره دانشگاه است جان کلامش این است دانشگاه‌ها باید حق جست‌وجوی مستقل حقیقت را داشته باشند و هیچ ایدئولوژی حق ممانعت از آزادی دانشگاهی را ندارد و نمی‌تواند مانع دانشگاهیان شود که به طور مستقل در جست‌وجوی حقیقت باشند. خود دانشگاهیان هم به حفظ این آزادی متعهد هستند و باید متعهد باشند و آن را نمادی از آزادی در اجتماع بدانند.

کانت هم می‌گوید آزادی دانشگاهی یک راهی است برای اینکه حکومت بهتر حکمرانی کند. بنابراین حکومت هم وابسته به ارزش آزادی دانشگاهی است. ملاک آزادی دانشگاهی این است که صداهای متکثر در دانشگاه شنیده شود و در دانشگاه چندآوایی حاکم باشد. پس آزادی دانشگاهی شرط اول برای تضمین دانشگاه به عنوان نهاد فضیلت است. دومین شرط، استقلال دانشگاه است یعنی استقلال از دولت و نهادهای سیاسی و اقتصادی که بخواهند به عنوان کمک به دانشگاه در فعالیت‌های اصلی دانشگاه مداخله کنند. دولت در مقابل دانشگاه صرفا می‌تواند در مقام ناظر باشد و اگر مداخله دولت بیش از نظارت باشد دانشگاه تبدیل به نهاد دولتی می‌شود که افول فعالیت دانشگاه را به همراه خواهد داشت. بنابراین دولت باید در مقام ناظر بر دانشگاه باشد نه در مقام قانون‌گذار. دانشگاه مستقل در برابر تجاری‌سازی آموزش هم مقاومت می‌کند به خاطر اینکه اینگونه ملاک تاسیس و گسترش رشته‌های دانشگاهی کارآمدی و سودرسانی می‌شود و این امر هم باعث می‌شود استقلال دانشگاه برای تعیین هویت خودش از بین برود و هم اینکه آزادی دانشگاهی از بین برود.

شرط سوم روابط دانشگاهی فضیلت‌مندانه است که باید میان دانشگاهیان برقرار شود. در واقع اگر مفهومی دوستی را بر روابط دانشگاهی اطلاق کنیم به نظر می‌آید آرمان دوستی می‌تواند به شکل‌گیری شکوفایی انسانی در نهاد دانشگاه و ترویج تعهد اخلاقی در دانشگاه کمک کند.

 

گذار از مرحله زیست فرهنگی به مرحله زیست اخلاقی

در این نشست زهره سعیدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با عنوان «فرهنگ و دانشگاه کانتی» سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

کانت از سه مرحله در زندگی سخن می‌گوید؛ نخستین مرحله، مرحله طبیعی است. در این مرحله انسان به عنوان حیوانی دارای قابلیت رشد و تحول در نظر گرفته می‌شود و رشد انسان در این مرحله یک موضوع طبیعی است. انسان در این مرحله شبیه موجودات دیگر است و عقلانیت در او هنوز شکوفا نشده. مرحله بعد مرحله فرهنگی است که مرتبط با عقل و فرهنگ است و در آن انسان یک حیوان عاقل است و عقلانیت تا حدی در انسان شکوفا شده است. 

در مرحله طبیعی انسان دارای خوددوستی جسمانی است و یکی از ویژگی‌های آن، علاقه به زندگی گروهی است. این علاقه به زندگی گروهی منشا فرهنگ است. انسان در مقایسه با دیگران می‌خواهد ارزش برابری با دیگران داشته باشد. بنابراین ترکیب خوددوستی جسمانی و مقایسه منشا فرهنگ را تشکیل می‌دهند. انسان علاوه بر اینکه می‌خواهد ارزشی برابر با دیگران داشته باشد ترس دارد نکند دیگران بخواهند جایگاهشان را از من بالاتر ببرند. بنابراین روند فرهنگ اساسا متاثر از رویارویی طبیعت و عقل انسان است.

فرهنگ در اینجا به مثابه مهارتی است که انسان تلاش می‌کند با تکیه به آن بر وزن طبیعی خودش غلبه کند. انسان دارای بعد حیوانی و انسانی است. وقتی عقلانیت رشد پیدا می‌کند انسان می‌خواهد توسط عقل بر بعد حیوانی خودش غلبه پیدا کند. پس رویارویی میان طبیعت و عقل روند فرهنگی ما را توضیح می‌دهد. مرحله فرهنگی مرحله‌ای است که انسان باید یاد بگیرد هدایت زندگی خودش را بر عهده بگیرد. در این مرحله فرهنگ یک تکلیف است که انسان باید در جهت رشد آن تلاش کند.

مرحله سوم مرحله اخلاقی است. مرحله‌ای که ما هنوز به آن نرسیدیم. در این مرحله استعداد اخلاقی شکوفا می‌شود. این مرحله مرتبط با عقل و اخلاق است. در این مرحله علاوه بر اینکه عقل انسان شکوفا می‌شود اخلاقش هم شکوفا می‌شود و انسان مسئولیت‌پذیر می‌شود. تنها راه رقابت‌جویی که در مرحله فرهنگی اتفاق می‌افتد توسل به عقل اخلاقی است که کانت از آن یاد می‌کند.

 

انتهای پیام