منظر طبیعی-تاریخی رامسر؛ دروازه ورود میراث مدرن معماری ایران به یونسکو

به گزارش ایرنا، رامسر که به دلیل ثبت مهم‌ترین معاهده بین‌المللی محیط زیستی جهان طی ۶ دهه اخیر شهرتی جهانی در عرصه محیط زیست پیدا کرده، چند سال است که به عنوان یکی از گزینه‌های ایران برای ثبت در فهرست میراث جهانی مورد توجه دارد.

پرونده ثبت جهانی میراث طبیعی-تاریخی رامسر از سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت یا فهرست انتظار یونسکو ثبت شده تا پس از رفع موانع و نواقص موجود، در اولویت ایران برای معرفی به یونسکو قرار بگیرد. اما حدود ۲ دهه کش و قوس در مسیر رفع موانع این پرونده هنوز به سرانجام مشخصی نرسیده و هر چند سال یک بار نیز چالشی بر چالش‌های این پرونده افزوده شده است.

مداخلات و دست‌اندازی‌ها در باغ مشهور رامسری‌ها اوایل دهه ۸۰ با برپا کردن سازه مجتمع فرهنگی هنری رامسر در این باغ آغاز شد و با تلاش برای ساخت یک مجتمع تجاری در حریم باغ در دهه ۹۰ و چند اقدام دیگر ادامه یافت. تازه‌ترین اقدام حاشیه‌ساز و مورد انتقاد نیز اجرای طرحی به نام حوضچه آرامش توسط شهرداری رامسر در باغ ۳۳ هکتاری است که بیش از یک ماه پیش به بهانه بهسازی مسیر عبور رودخانه پلنگ‌رود از میان این باغ آغاز شد.

طی سال‌های اخیر همواره کشمکش‌ها و اختلاف‌نظرهایی بین دوستداران میراث فرهنگی و کارشناسان این حوزه با مدافعان دست‌اندازی به حریم باغ وجود داشت که به ورود چندباره و البته بی‌نتیجه مسئولان تراز ملی برای حل و فصل ماجرا منجر شد. آخرین گام برداشته شده برای رفع موانع پیش روی این پرونده، مربوط به حضور سید رضا صالحی امیری وزیر مازندرانی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

وزیر میراث فرهنگی ۲۴ شهریور امسال در سفر به تنکابن و رامسر جلسه‌ای فوری برای تعیین تکلیف این پرونده تشکیل داد و با در نظر گرفتن مهلتی یک ماهه دستور داد تا اقدامات لازم برای برداشتن موانعِ به جریان افتادن پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی-تاریخی رامسر انجام شود. مهلتی که امروز به پایان رسیده و باید منتظر ماند تا دید نتیجه این ضرب‌الاجل چه خواهد بود. صالحی امیری دقیقا یک ماه پیش در رامسر به خبرنگار ایرنا گفته بود که به ثبت جهانی رامسر امیدوار است.

اما صرف‌نظر از این که پیگیری و دستور وزیر میراث فرهنگی به چه نتیجه‌ای ختم خواهد شد، نگاهی به جایگاه این پرونده از نظر میراثی برای ایران و مازندران می‌تواند اهمیت و ضرورت هم‌گرایی در شهرستان و استان برای رفع موانع و به سرانجام رسیدن این پرونده را آشکارتر کند.

میراث مدرن جهانی برای ایران

۲۴ شهریور علیرضا ایزدی مدیر کل دقتر ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی در جلسه‌ای که به منظور رفع موانع باغ ۳۳ هکتاری با حضور وزیر میراث فرهنگی برگزار شده بود، از این پرونده به عنوان هویت سرزمینی ایران یاد کرد و گفت: «باغ ۳۳ هکتاری به دلیل داشتن ویژگی‌های شاخص طبیعی و تاریخی ارزش ثبت جهانی دارد. این باغ آبروی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود و باید بر اساس ضوابط عرصه و حریم آثار تاریخی حفظ و نگهداری شود. »

پرسش اینجاست که این پرونده چرا چنین اهمیتی دارد و دلیل پافشاری وزارت میراث فرهنگی بر به سرانجام رسیدن آن چیست؟ اگرچه برای این پرسش می‌توان چندین پاسخ فنی از جمله اهمیت افزایش تعداد آثار هر کشور در فهرست میراث جهانی مطرح کرد، اما یکی از مهم‌ترین پاسخ‌ها ساختار و ماهیت این اثر طبیعی-تاریخی است که می‌تواند به آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی، یک اثر از میراث مدرن را نیز بیفزاید.

ایران در حال حاضر ۲۸ اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی شامل ۲۶ اثر فرهنگی و ۲ اثر طبیعی دارد که از نظر تعداد پرونده‌های ثبت شده کشورمان را در رتبه دهم دنیا قرار داده است. البته با توجه به تجمیعی بودن برخی از پرونده‌های ثبت جهانی شده مانند باغ‌های ایرانی (۹ باغ)، قنات‌ ایرانی (۱۰ قنات)، کاروانسراهای ایرانی (۵۴ کاروانسرا) و مجموعه باستانی ساسانی (هشت اثر) تعداد آثار منفرد ایران در فهرست یونسکو به بیش از ۱۰۰ اثر می‌رسد. اما در این دسته‌بندی تعداد پرونده‌های ثبت شده کشورها اهمیت دارد.

تعداد آثار میراث مدرن-معماری، شهرسازی و طراحی منظر از دوران مدرن در فهرست میراث جهانی هنوز بسیار اندک است و این موضوع می‌تواند برای کشوری که چنین اثری از دوران معاصر در این فهرست به ثبت برساند اهمیت بالایی داشته باشد.

در بین ۲۸ پرونده ثبت شده ایران در یونسکو، فقط یک بافت شهری به چشم می‌خورد که آن هم بافت تاریخی شهر یزد است. ۱۸ تیر ۱۳۹۶ با ثبت جهانی بافت تاریخی شهر باستانی یزد در چهل‌ویکمین اجلاس یونسکو برای نخستین بار نام یک شهر از ایران در این فهرست قرار گرفت.

با این حساب منظر طبیعی-تاریخی رامسر می‌تواند نخستین اثر ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو باشد که به دوره معاصر ارتباط دارد و به عنوان میراث مدرن ایران در این فهرست معتبر جهانی قرار گیرد.

این موضوع با توجه به این‌که آثار دوره معاصر ایران هنوز در فهرست میراث جهانی ثبت نشده‌اند از اهمیت بالایی برای کشورمان برخوردار است. البته راه‌آهن سراسری که مرداد ۱۴۰۰ در چهل‌وچهارمین اجلاس جهانی یونسکو به‌عنوان نخستین میراث صنعتی و بیست‌وپنجمین اثر ملموس ایران در فهرست جهانی ثبت شد نیز اثری از دوره معاصر است. اما در دسته آثار صنعتی قرار می‌گیرد. بنابراین منظر طبیعی-تاریخی رامسر می‌تواند نخستین اثر از شهرسازی دوران مدرن ایران باشد که به فهرست یونسکو افزوده می‌شود.

نخستین اثر مستقل مازندران در فهرست میراث جهانی

مازندران استان شاخص گردشگری ایران است و آثار متعددی از طبیعت، معماری و فرهنگ این استان در فهرست میراث ملی ثبت شده است. در این بین سه اثر اثر نیز از مازندران در فهرست میراث جهانی قرار دارند که هر سه نیز مشترک با استان‌های دیگر هستند.

مازندران در صورت همگرایی مسئولان مرتبط به ویژه در شهرستان رامسر می‌تواند با رفع موانع پیش روی ثبت جهانی منظر طبیعی-تاریخی رامسر، نخستین اثر مستقل در فهرست میراث جهانی یونسکو را داشته باشد.

باغ جهانی عباس‌آباد بهشهر در پرونده باغ‌های ایرانی به ثبت جهانی رسیده است و در کنار باغ‌های پاسارگاد مرودشت، ارم شیراز، شاهزاده ماهان کرمان، چهلستون اصفهان، فین کاشان، دولت‌آباد یزد، اکبریه بیرجند و پهلوان‌پور مهریز یکی از ۹ باغ ایرانی است که در فهرست میراث جهانی قرار گرفته است.

دومین اثر ثبت جهانی مرتبط با مازندران نیز جنگل‌های هیرکانی است که در دسته آثار طبیعی قرار دارد و بین مازندران، خراسان شمالی، گلستان و گیلان مشترک است و سال ۲۰۱۹ در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. البته بیشترین مساحت لکه‌های ثبت جهانی شده جنگل‌های هیرکانی در مازندران قرار دارد. اما در هر حال این اثر جهانی هم اثری مشترک به شمار می‌آید.

راه‌آهن شمال هم با وجود جذابیت‌های کم‌نظیر معماری و صنعتی‌اش بخشی از پرونده راه‌آهن سراسری ۱۴۰۰ کیلومتری ایران است که ۲۵ جولای ۲۰۲۱ در چهل‌وچهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به فهرست میراث جهانی افزوده شد.

بنابراین مازندران در صورت همگرایی مسئولان مرتبط به ویژه در شهرستان رامسر می‌تواند با رفع موانع پیش روی ثبت جهانی منظر طبیعی-تاریخی رامسر، نخستین اثر مستقل در فهرست میراث جهانی یونسکو را داشته باشد.

اهمیت این موضوع زمانی برای مازندران بیشتر می‌شود که نگاهی کلانشهری به این استان داشته باشیم. وجود باغ‌شهر کهن بهشهر در شرق استان و باغ‌شهر مدرن رامسر در غرب استان و برندسازی این موضوع می‌تواند در کنار سایر جاذبه‌های معماری و تاریخی این استان، تلفیق و هم‌نشینی معماری مدرن و معماری ایرانی را در مازندران که گردشگری در آن همواره به جنگل و دریا پیوند زده شده به عرصه توریسم بین‌الملل نشان دهد.

از نگاهی عمیق‌تر و دقیق‌تر می‌توان معماری باغ‌شهری در منظر طبیعی-تاریخی رامسر را یک پل و واسطه میراثی مدرن ارزشمند بین جنگل و دریا در شمال ایران تلقی کرد که ثبت جهانی آن می‌تواند رامسر و مازندران را دارای برندی جهانی در شهرسازی طبیعت‌گرا کند.

یک فرصت تکرار نشدنی

تعداد آثار میراث مدرن-معماری، شهرسازی و طراحی منظر از دوران مدرن که به ۲۰۰ سال اخیر مربوط می‌شود در فهرست میراث جهانی هنوز بسیار اندک است و این موضوع می‌تواند برای کشوری که چنین اثری از دوران معاصر در این فهرست به ثبت برساند اهمیت بالایی داشته باشد. بر همین اساس افزایش آگاهی از اهمیت این میراث و پرداختن به مسائل مربوط به حفظ و ارزش‌گذاری آن، تمرکز برنامه میراث مدرن مرکز میراث جهانی و بسیاری از کارشناسان میراث است.

پرونده پرماجرای ثبت جهانی منظر طبیعی-تاریخی رامسر سال‌های طولانی است که به دلیل نبود نگاهی جامع و فراگیر به این موضوع گرفتار حاشیه‌هایی شده و از این حاشیه‌ها نیز هیچ سودی به شهر و استان نرسیده است.

حلقه مفقوده این پرونده همین نگرش فرابخشی و فرانهادی به منظر طبیعی-تاریخی رامسر است که می‌تواند این شهر را ۶ دهه پس از ثبت کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها و جهانی شدن نام رامسر، یک بار دیگر در عرصه جهانی مطرح کند. اتفاقی که شاید بتواند به کمک احیای جایگاه نام و شهرت بین‌المللی رامسر در عرصه محیط زیستی جهان نیز کمک کند و سکوی پرتاب این شهر پرمسافر و جذاب شود تا عروس شهرهای ایران را دارای کرسی جهانی در حوزه گردشگری و میراثی کند.