استخراج هفت هزار قطعه فسیل از «بهشت فسیل‌شناسان جهان» طی ۲ دهه کاوش

رییس اداره محیط زیست مراغه که از دیرینه‌شناسان آشنا با این منطقه فسیلی به شمار می‌رود، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: قرار گرفتن این سازند در مسیر مهاجرتی پستانداران دوران سومِ میان‌قاره‌ای بین اروپا، آفریقا و آسیای شرقی از دلایل اهمیت آن به شمار می رود.

به گفته «غلامرضا زارع» تنوع گونه‌های جانوری فسیلی در مرحله میوسن بالا و تراکم بسیار بالای قطعات فسیلی در واحد حجم لنزهای فسیلی نیز از جمله دلایل اهمیت این منطقه به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه لنزهای فسیلی مهره‌دار در مساحت حدود ۴۰ هزار هکتار در منطقه مراغه گسترش یافته، افزود: تنوع خانواده‌های جانوری موجود در لنزهای حفاری شده نشان‌دهنده ظرفیت بالای فسیل‌های مهره‌دار در این منطقه است.

وی تاکید کرد: دسترسی آسان به لنزهای فسیل‌های مهره‌دار و حفظ مناسب قطعات فسیلی در این منطقه نیز از ویژگی‌های منحصربفرد این سازند محسوب می‌شود.

«زارع» در خصوص لزوم تداوم کاوش‌ها در این منطقه نیز ادامه داد: کاوش و استخراج نمونه‌های جدید از این سایت از یک سو با هدف توسعه علم و از سوی دیگر در جهت معرفی بیش از پیش این منطقه ضروری است.

رییس اداره محیط زیست مراغه اظهار کرد: یکی دیگر از دلایل اصلی برای ضرورت استخراج و مطالعه فسیل‌های مهره‌دار، فرسایش و آلودگی لایه‌های حاوی فسیل‌های ارزشمند است.

زارع تصریح کرد: سردسیر بودن منطقه و بارش‌های مداوم برف و باران و همچنین نوع بافت و ساختار رسوبات موجود در سازند مراغه نیز باعث شده است تا آبهای سطحی به راحتی به لایه‌های فسیل‌دار نفوذ کند.

وی ادامه داد: این فرآیند باعث شکسته شدن مواد داخل بافت استخوانی فسیل‌ها و تضعیف قطعات و تخریب آنها می‌شود.
زارع افزود: همچنین با توجه به فعالیت‌های کشاورزی و گسترش باغات و تسطیح اراضی توسط مردم محلی، تعداد زیادی از لنزهای فسیل‌دار نیز تخریب شده است و این فرآیند همچنان ادامه دارد.

منطقه فسیلی مراغه چه نقشی در روند توسعه می تواند داشته باشد؟

عضو هئیت علمی دانشگاه تبریز معتقد است که راه‌اندازی بزرگترین موزه تاریخ طبیعی و موزه صحرایی و همچنین تکمیل مرکز مطالعات فسیل‌شناسی مهره‌داران خاورمیانه در مراغه نقش به سزائی در اهداف برنامه‌های توسعه‌ای کشور و به ویژه آذربایجان‌شرقی خواهد داشت.

به گفته «اکبر سهرابی» نتایج حاصل از مطالعات زیست‌شناختی، فیلوژنیکی یا تبارزایی، پالئواکولوژیکی، پالئوکلیماتولوژیکی و پالئونتولوژی می‌تواند در بالا بردن سطح علوم زمین و دیرینه‌شناسی کشور نیز موثر باشد.

وی اضافه کرد: ثبت شدن نام منطقه فسیلی مراغه به عنوان اولین اثر ملی– طبیعی فسیلی ایران با بالاترین رده حفاظتی محیط زیست و به عنوان بهشت فسیل‌شناسان جهان نیز از دیدگاه‌های فراوان از جمله به لحاظ مطالعات علمی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

وی با بیان اینکه دره گرگ در شمال روستای «مردق» یکی از مهم‌ترین بخش‌های حفاری‌شده در منطقه فسیلی مراغه بوده و فسیل‌های متنوعی از مهره‌داران از این دره استخراج شده است، اظهار کرد: فسیل‌های کشف‌شده از این دره شامل عاج ماستودونت، دندان و اسکلت اسب، دندان میمون، آهو، گوزن، شاخ انتیلوپ و قطعه‌هایی از اسکلت فیل است.

به گفته وی در سال ۱۳۸۳ سازمان محیط زیست و موزه تاریخ طبیعی ایران طی یک ابتکار جدید یک دوره استخراج جدید را در حوضه مراغه شروع کردند و در سال ۱۳۸۴ یکهزار و ۲۶ هکتار از اراضی اطراف رودخانه مردق از روستای مردق تا روستای آغاجری، منطقه اثر طبیعی ملی فسیلی مراغه معرفی شد و سازمان محیط زیست یک موزه صحرایی در دره گرگ ایجاد کرد.

وی که نخستین مجری طرح «شناسایی فسیل با هوش مصنوعی» در سطح جهان به شمار می‌رود، ادامه داد: فسیل‌های مهره‌داران کشف‌شده از این منطقه همراه با فونای «پیکرمی» و «ساموس» در یونان یکی از برجسته‌ترین فونای زمانی «میوسن» فوقانی محسوب می‌شود.

به گفته «سهرابی» مجموعه‌های فسیلی کشف‌شده در داخل سازند مراغه شامل رسوبات مردابی، رودخانه‌ای، دریاچه‌ای و دشت سیلابی بوده و دارای گسترش زیادی در دامنه سهند است.

وی اضافه کرد: با توجه به حضور فسیل‌هایی چون انواع هیپاریون‌ها در این منطقه و مقایسه آنها با فسیل‌های دیگر مناطق جهان، سازند مراغه سن میوسن پسین ۷.۵ میلیون تا ۱۲.۵ میلیون سال را نشان می‌دهد.

«سهرابی» اضافه کرد: تجمع موجودات فسیلی به صورت عدسی‌های رسوبی در لایه‌های فسیل‌دار مراغه را می‌توان با پایین آمدن سراسری دمای زمین در ارتباط دانست که باعث مهاجرت موجودات از عرض‌های جغرافیایی بالا به عرض‌های جغرافیایی پایین شد.

وی افزود: تغییر جوی ناشی از فعالیت آتشفشانی سهند نیز به احتمال زیاد باعث مرگ و میر این موجودات شد و همچنین خاکستر آتشفشانی حاصل از این آتشفشان در مدفون شدن و فسیل‌شدگی نقش داشت.