آیت‌الله صادقی تهرانی طرفدار نظریه قرآن‌بسندگی نبود

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود طیب‌حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، اول آبان ماه در نشست علمی «مبانی مرجعیت علمی قرآن از منظر دکتر صادقی تهرانی» که از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم برگزار شد، با بیان اینکه آیت‌الله صادقی تهرانی از پیشگامان مرجعیت علمی قرآن کریم است و این اصطلاح با بسامد زیادی در تفسیرشان وجود دارد، گفت: عنوان تفسیر ایشان که تفسیر قرآن به قرآن و سنت است گویای این مسئله هست و در لابلای مباحث تفسیری هم به این مسئله پایبند بوده است تا مرجعیت حداکثری را ثابت کند.

وی با بیان اینکه مراد از حداکثری نه اینکه همه علوم را باید از قرآن به دست آوریم بلکه هر آنچه فقها استفاده کرده‌اند، ایشان به مراتب بیشتر از آنان از قرآن در فقه بهره برده‌ است، افزود: از جمله فتاوای ایشان برخلاف فتاوای مشهور این است که او معتقد است که همسر صیغه‌ای، ارث می‌برد؛ مرحوم فاضل نراقی هم به عنوان پیشگام در این بحث چنین اعتقادی دارد و معتقدند که قرآن باید بیش از این حد مورد استفاده قرار بگیرد. 

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین حسین شم‌آبادی، پژوهشگر قرآن کریم در سخنانی با بیان اینکه ما در تحقیق خود درباره تفسیر آقای صادقی تهرانی به شش مبنا رسیدیم که برخی با دیگران مشترک است ولی برخی مبانی متمایز است، گفت: طبق تحقیقی که ما کردیم اصل واژه مرجعیت در آثار ایشان وجود ندارد ولی یکی از دغدغه‌های اساسی ایشان مرجعیت حداکثری قرآن کریم بوده است. گاهی هم برخی تفسیر ایشان را قرآن‌بسنده معرفی کرده‌اند ولی تعامل این تفسیر با روایات انقدر زیاد است که این اتهام ریشه ندارد.

شم‌آبادی افزود: در بحث مرجعیت علمی قرآن، چند دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه افراطی، حداقلی و اعتدالی، وقتی ما آثار آقای صادقی تهرانی به خصوص الفرقان را می‌بینیم دیدگاهشان حداکثری و حداقلی نیست و دیدگاهی اعتدالی است؛ البته ایشان با اینکه مرجعیت قرآن را نسبی می‌داند ولی این نسبیت در نزد او حداکثری است زیرا روایات اهل بیت(ع) را در کنار قرآن دیده است. 

مرجعیت قرآن به انضمام روایات

این قرآن‌پژوه با اشاره به تقسیم مرجعیت قرآن به انضمامی و استقلالی، بیان کرد: برخی ایشان را قرآن‌بسنده می‌دانند ولی ایشان قائل به مرجعیت انضمامی قرآن یعنی منضم به روایات هستند نه اینکه پیرو حسبنا کتاب الله باشند. 

وی با اشاره به مبانی مورد استفاده آقای صادقی تهرانی در تفسیر، افزود: اولین مبنا در نظر ایشان فراعصری بودن قرآن کریم است که در حقیقت در برابر دیدگاه کسانی است که قرآن را تاریخمند می‌دانند؛ وی در الفرقان گفته است که ما مداوم باید مطالب جدید را به قرآن عرضه کنیم و قرآن چنین ظرفیتی را دارد و خود ایشان هم دغدغه داشت که بتواند مطالب جدید را از قرآن به دست آورد.

شم‌آبادی با بیان اینکه مبنای دیگر این است که قرآن موضوعات مختلف را در خود جا داده است، تصریح کرد: وقتی ما سخن از مرجعیت علمی قرآن داریم حتماً باید قبل از آن جاودانگی قرآن را اثبات کرده باشیم. در آثار ایشان، جامعیت موضوعی قرآن دیده می‌شود و به روایاتی استناد دارد که از آن جامعیت حداکثری برداشت می‌شود.

این پژوهشگر با اشاره به مبنای دیگر یعنی پاسخگویی قرآن به نیازهای عصر حاضر، گفت: ایشان با رویکرد استنطاقی وارد قرآن شده و از ظرفیت قرآن برای پاسخگویی به نیازها استفاده می‌کند؛ ایشان از ظرفیت الفاط و دلالات و قرائن و … بیش از دیگران استفاده کرده است تا بتواند پاسخگوی نیازهای روز باشد؛ مبنای دیگر هم پذیرش چندمعنایی در قرآن کریم است.

وی افزود: در آثار ایشان زیاد مشاهده می‌شود که برای یک لفظ معانی مختلفی استفاده می‌شود؛ مانند واژه «وانحر» در سوره کوثر که برخی آن را به معنای ذبح و نحر شتر در نظر گرفته‌اند و ایشان آن را به معنای «انقطاع تام الی الله» می‌داند یا در ذیل آیه فتحریر رقبه، دیگران آن را به آزادکردن برده معنا می‌کنند ولی ایشان مصداق امروزی آن را آزادکردن زندانیان می‌داند.

شم‌آبادی افزود: مبنای دیگر هم بحث توسعه‌پذیری الفاظ قرآن کریم است؛ در چند معنایی یک لفظ در معانی مختلف بود ولی در توسعه‌پذیری یک گروه معنایی داریم که به نحو تشکیکی قابل استفاده است مثلا تعبیر «لا تشرکوا» هم به معنای نپرستیدن بت و هم اطاعت نکردن از غیر خدا و هم پیروی‌نکردن از هوای نفس و غافل‌نشدن از یاد خداوند است.

این پژوهشگر اظهار کرد: آقای صادقی تهرانی تصریح کرده که شیوه قرآن این است که از توسعه معنایی بهره برده است از جمله توسعه معنایی در آیه هشتم سوره تکویر که بای ذنب قتلت فقط کشتن دختران نیست بلکه اگر کسی ظرفیت انسانی را هم نابود کند، مصداق این مسئله است. 

شم‌آبادی با اشاره به اینکه مبنای دیگر آقای صادقی تهرانی الگودهی روایات اهل بیت(ع) است، گفت: اگر قرآن فرمود که قرآن، تبیان برای همه چیز است ایشان تاکید دارد که اهل بیت(ع) معلم و مبین قرآن کریم هستند و به ما الگو می‌دهند تا در تفسیر حرکت کرده و سراغ فهم قرآن برویم نه اینکه همه روایات تفسیری تعبدی باشد. 

انتهای پیام