اتاق فکر رئیس‌جمهور؛ بدون روتوش/ زلزله و مخاطرات آن زیرذره‌بین ظریف

به گزارش خبرنگار علمی ایرنا، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری میزبان متخصصان و صاحبنظران و استادان و فعالان بخش‌های دولتی‌ و خصوصی برای نشست مدیریت ریسک و ارتقای تاب آوری در برابر مخاطرات طبیعی (سیل) از سلسله نشست‌های «برای ایران» بود، کارشناسان و متخصصانی که از تهران و برخی استان‌ها در این مرکز حضور یافتند تا در اتاق فکر رئیس جمهور دیدگاه‌های خود در این موضوع به گفت‌وگو تبادل نظر بگذارند.

گزارشی از سخنان سخنرانان نشست را اینجا بخوانید.

محسن غفوری آشتیانی عضو فرهنگستان علوم و پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و استاد مهندسی زلزله و مدیریت ریسک پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، محمدتقی احمدی عضو فرهنگستان علوم و دانشگاه تربیت مدرس، علی نصیری رئیس سازمان مدیریت بحران و پیشگیری تهران و محسن تهرانی‌زاده استاد دانشگاه امیرکبیر، شینا انصاری معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان محیط زیست و برخی نمایندگان دستگاه‌های مختلف دولتی و غیردولتی از جمله مهمانان این نشست بودند که ضمن مباحثه نقدها و نظرات خود را مطرح کردند . البته شمار دعوت‌شدگان در این نشست قابل توجه بود که حتی صندلی‌های‌های ردیف دوم این میز مستطیلی هم جایی برای نشستن نداشت.

موضوع اصلی نشست، قرارگیری ایران روی کمربند زلزله و تدوین و سند سیاستی مدیریت جامع ریسک و افزایش تاب آوری در برابر زلزله بود و معاون راهبردی رئیس جمهور در نشست ضمن تشکر از استادان و فعالان این حوزه در این نشست گفت که این اتاق کمتر جمعیت به خود می‌بیند که این نشان از اهمیت موضوع است.

او یادی از علی اکبر صالحی همتای امورخارجه‌ای‌اش در نشست کرد که به عنوان قائم مقامی فرهنگستان علوم توانست اتاق فکر موفقی را با استفاده از بهترین دانشمندان کشور تشکیل دهد که حاصل آن ۱۴ گزارش و سیاست نامه است که در هفته‌های آینده به تناوب در این اتاق بررسی خواهد شد.

ظریف با اشاره به اولین نشست از سلسله نشست‌های برای ایران به کاپ ۲۹ درباره موضوع تغییر اقلیم و با محوریت کاهش آلایندگی‌ها در باکو گریزی زد و گفت «مشغول رایزنی با سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه بودم که بینیم نتیجه کارش با دولت آذربایجان برای اینکه بتوانیم در بالاترین سطح در نشست تغییر اقلیم جهانی پس از یکسال غیبت حضور یابیم، به کجا رسید چون قبلا برنامه‌ریزی نشده و سال گذشته هم ثبت نامی نشده بود و از طرفی کار جلسات سیاست‌نامه را با سازمان محیط زیست شروع کردیم و نتیجه کار ما سیاست‌نامه‌ای است که اساتید و مباحثی که شما دوستان مطرح می‌کنید، به عنوان پیشنهاد سیاستی برای رئیس دولت چهاردهم ارسال خواهد شد و «این جا اتاق فکر رئیس‌جمهور است» و رئیس سازمان محیط زیست و همکارانشان هم به ما در تنظیم سیاست‌نامه کمک می‌کنند و نتیجه آن را دریافت خواهند کرد».

این را هم اضافه کنم که بیان این موضوع در مشروح نشست ظریف از این بُعد اهمیت داشت که کاپ ۲۹ با موضوع تغییر اقلیم و با محوریت کاهش آلایندگی‌ها قرار است ۱۱ تا ۲۲ نوامبر (۲۱ آبان تا ۲ آذر) در باکو برگزار شود و ایران قصد دارد با یکسال غیبت با قدرت در این نشست شرکت کند و ظریف هم پیشتر در نشستی عنوان کرده بود که بحث های محیط زیستی همواره از موضوعات چالش برانگیز و در دنیا موضوعی با مسئولیت مشترک اما متفاوت است؛ یعنی همه کشورها در قبال آن مسئولیت دارند اما این مسئولیت متفاوت است و یکسان نیست.

وی افزود که نباید اجازه دهیم این اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت کشورها را خدشه دار کند که لازمه آن حضور ما در عرصه های بین المللی است، کسی منتظر ما نخواهد ماند؛ تحولات در سطح جهانی در جریان است؛ شاید تا چند سال پیش تفکرمان این بود که با حضور نداشتن به این روش مشروعیت نمی بخشیم، شاید فکر کنیم اگر در جلسه‌ای شرکت نکنیم، مشروعیت آن اجلاس را زیر سوال می بریم، این هم تفکری بود و باید مسئولیت آن را بپذیریم.)

معاون راهبردی رئیس جمهور سپس خطاب به حاضران موضوع نشست را تشریح کرد و گفت: کسانی که در این نشست شرکت کردند، حتما برای امنیت و منافع ملی اهمیت قائل هستند، بحث زلزله می‌تواند مُخل امنیت ملی باشد، اگر به درستی برای آن طراحی شود می تواند بسیار مفید باشد و حضورنمایندگان سازمان‌های دولتی و غیر دولتی در این نشست برای ما کمک دهنده است.

ظریف این نشست که حدود سه ساعت طول کشید بیشتر شنونده بوده و در مجموع کمتر از پنج دقیقه صحبت کرد و سپس محمدتقی احمدی عضو دیگر فرهنگستان علوم و دانشگاه تربیت مدرس به بحث صنعت زلزله پرداخت که در فرهنگستان علوم مطالعاتی درباره حکمرانی مخاطرات طبیعی انجام شده است و نتیجه نشان می دهد ما از حکمرانی مطلوب در مخاطرات طبیعی دور هستیم و با توجه به اینکه در زمینه‌های علمی و فنی و دستورالعملی مقررات ساختمانی عمرانی و فنی عقب نیستیم و پیشرفت هم داریم اما در میدان اجرایی با دانش مقاوم سازی فاصله داریم.

سپس محسن غفوری آشتیانی دیگر عضو فرهنگستان علوم به تدوین سند سیاستی مدیریت جامع ریسک و افزایش تاب آوری در برابر زلزله پرداخت. این سند توسط فرهنگستان علوم‌ به چند دلیل تدوین و در آن به چالش های کلان و راهبردهای اجرای مدیریت ریسک زلزله در کشور پرداخته شد. وجود چالش های موجود در حوزه سیاستگذاری برنامه ریزی و اجرای مدیریت ریسک زلزله در کشور، کمرنگی ردپای دانش موجود برای توسعه پایدار، آسیب پذیری و ریسک زیاد کشور در برابر زلزله، عدم تحول قابل توجه و تحقق کامل برنامه گذشته در زمینه ایمنی ز جمله دلایل تدوین این سند است. همچنین برای رسیدن به ایمنی ‌توسعه پایدار، به اصلاح حکمرانی مدیریت خطر زلزله با تغییر نگرش، پیشگیری و ایجاد نشدن ریسک جدید همچنین کاهش مخاطرات موجود نیاز است.

نقادان و مباحثه گران چه گفتند؟

در بخش دوم این نشست در موضوع زلزله نقدهایی بود که توسط علی نصیری رئیس سازمان مدیریت بحران و پیشگیری تهران و محسن تهرانی‌زاده استاد دانشگاه امیرکبیر مطرح شد و در جایی نصیری در حین بیان نقدها به ظریف گفت: این کتابچه تازه از تنور خارج و تحویل شما شد.

تهرانی‌زاده هم به ایمنی سازی و بهسازی لحظه‌ای ساختمان‌های دولتی و شریان‌های حیاتی و بازسازی بافت های فرسوده پرداخت و گفت که حدود ۶۰۰ گسل فعال داریم. اما ساخت و سازهای بلندمرتبه نزدیک به گسل و روی گسل خطرناک است اینکه چرا تحلیلی از وضعیت موجود در برنامه پنجساله دیده نشده است. تاب آوری مفهوم بالا و پارامترهای مهمی دارد که مهمترین مساله توانایی مقابله با حوادث است و باید به آن توجه شود. مشکل و چالشی که همچنان با آن روبرو هستیم اینکه کجا باید ساختمان ساخته شود و کجا ساخته نشود.

نوبت به نصیری رسید که نقد تندی هم داشت و ظریف شنونده خوبی بود. نصیری گفت که مشکل ما این است، سال ها حرف می‌زنیم و در مقام اجرا کمتر کار کردیم. من تفاوت زیادی بین دولت‌های مختلف‌این جناح و آن جناح در عملکرد حوزه مدیریت بحران نمی‌بینم. تصورم این است موضوع بیش از اینکه سیاسی باشد فرهنگی بوده و ریشه آن هم در بی توجهی فرهنگی ما از کودکی تا بزرگسالالی است. مقوله ایمنی مقوله فرعی و فانتزی است. دانشگاه‌های ما رشد داشتند و دانش بزرگی در دنیا تولید می‌کنند و کشور ما به لحاظ دانشی یکی از کشورهای تاثیرگذار دنیا در حوزه نظری و مدیریت بحران و زلزله است. اما مشکل چیست؟ اینکه سیاستگذاران و سیاستمدارن ما عموما کار خود را می‌کنند. ما همیشه برای ایمنی و مدیریت ریسک پول نداریم سازمان برنامه و بودجه در سنوات اخیر مخالف با هزینه کرد بوده است. در حالیکه ۱۰ درصد پول برای ایمنی نمی دهیم اما وقتی سیل و حوادث طبیعی رخ می‌دهد اعلام می‌کنند وام بدهید.

یا در موضوع شهر تهران حدود ۵۵ مخاطره بحران زا طی امسال شناسایی شد که ۱۴ مورد در اولویت است و بدترین سناریوی تهران زلزله آن است که چهار درصد تهران آسیب می‌بیند. مشکلات ما از جایی شروع شد که سازمان برنامه بودجه یک دفتر مدیریت بحران و طی چند سال اخیر تعطیل شد. از طرفی بحران دیگر ما فقط فکر افتتاح هستیم اما هیچکس به فکر نگهداشت و نگهداری و تعمیر نیست.

در ادامه نوبت به نماینده یک شرکت زیرمجموعه وزارت نیرو رسید که معتقد بود در زیر ساخت باید مدل کلان داشته باشیم و مباحث اولویت بندی و ارزیابی شود. در این مدل، زلزله راه حل مشخص دارد اما مشکل در اجراست. ما با پدیده‌های تغییرات آب‌وهوایی روبرو هستیم و به شدت انژری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خشکسالی ناشی از تغییر اقلیمی، افزایش درجه حرارات که مصرف را افزایش می‌دهند و مشکلاتی از این دست همه و همه در این است که این مدل کلان را باید داشته باشیم. ما زلزله و گسل داریم اگر مدل اصلی نباشد نه رویت پذیر و نه کنترل پذیر و نه پاسخگو می‌شویم. در انرژی ۲۰۰ صفحه قانون و سیاست در کشور داریم. سیاست‌ها از طریق برنامه پنجساله اجرا می‌شود اما قانون بودجه پشتبانی نمی‌کند. گسل اصلی گسل‌های بزرگ بین قانون برنامه و بودجه سالیانه است.

نماینده مرکز تحقیقات راه و شهرسازی هم در این نشست محترمانه سه نکته بیان کرد که دو نکته آن خطاب نصیری و ظریف بود. در نکته اول خطاب به رئیس سازمان مدیریت بحران و پیشگیری تهران گفت که به شهرداری بفرمایید اجازه احداث به ساخت و ساز روی نقطه گسل تهران را ندهند. نکته دوم؛ توصیه به آقای ظریف دارم که تعداد کمی را در این نشست دعوت کنند که همه بتوانند صحبت کنند نکته سوم؛ فرض این سند ابلاغ شد آیا مشکلی از مشکلات حل خواهد شد. سندهای زیادی داریم به نظر من تلاش اول معاونت راهبردی این باشد چرا با وجود سندهای مختلف اقدامی صورت نگرفته و چرا برنامه هفتم توسعه نوشته می‌شود و از آن طرف برنامه کاهش از خطر اجرا نمی شود. مشق دستگاه‌های اجرایی الان برنامه هفتم است، پس این برنامه کاهش از خطر چه می شود و از نظر من سند جدید مشکلی را حل نمی کند.

یکی از فعالان حوزه محیط زیست و میراث فرهنگی که از فاصله ۵۰۰کیلومتری خود را به این نشست رسانده بود خطاب به ظریف گفت: ما در کوهستان شاهوار سابقه زلزله هفت ریشتری داریم. روی منابع آبی شاهرود معدن کاو ی داشتیم. آقای دکتر ظریف! ارادات ما را به دکتر روحانی اعلام کنید که با واکنش خنده حضار روبرو شد و آنها گفتند: پزشکیان، روحانی نه.

اما این خانم اشتباه نگفت و ادامه داد که ما در زمان آقای روحانی معدن را تعطیل کردیم و تاکنون این تعطیلی ادامه دارد. در زمان آقای روحانی ثبت ملی شاهوار و ثبت جهانی جنگل هیرکانی ابر را داشتیم. استدعا دارم برای حفظ این میراث کمک کنید.

وی خطاب به فردی که گفته بود تعداد کمتری باید در نشست دعوت شوند تا همه بتوانند صحبت کنند، گفت که حاضر است ردیف ششم و حتی روی زمین بنشیند اما جایی که گوشی برای شنیدن و دستی برای انجام باشد.

تعداد بیشتر از مکان‌شنیدن ما بود اما امکان خواندن بیشتر است

در این نشست بدون سانسور و روتوش برخی افراد حاضر نظرها و انتقادهای خود را بیان کردند، ظریف هم در پایان ضمن تشکر و عذرخواهی از حاضران گفت: فرصت نشد همه دوستان صحبت کنند و پیشنهادم این است که همه آنهایی که صحبت کردند و آنهایی که صحبت نکردند، اگر دیدگاهی دارند که باید در سند گنجانده شود به صورت مکتوب در همین نشست ارائه دهند تا در گزارش برای آرئیس‌جمهور ارسال کنیم. البته گزارش نهایی ما با رضایت همه کارشناسان تهیه می‌شود چون ما متخصص این امر نیستیم.

وی در پایان هم گفت که «صحبت ها را شنیدیم البته چقدر آن را فهمیدیم یا نفهیمیدیم، مشخص نیست زیرا در این حوزه تخصص نداریم و این را می‌پذیرم همانطوری که وقتی دوستان در حوزه‌های ما اظهار نظر می‌کنند ممکن است دلخور شویم، ( باخنده حضار) ما هم در حوزه‌هایی که بلد نیستم اظهار نظر نمی‌کنیم».

ظریف این را هم گفت که تعداد بیشتر از مکان‌شنیدن ما بود اما امکان خواندن بیشتر است. بحث جلسه آینده ما حکمرانی است که مخرج مشترک کل مشکل ماست.