فطرت آغاز راه است و دین، غایت آن

آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری و استاد درس خارج حوزه علمیه قم در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده به تفسیر آیه فطرت با تكيه بر روش نشانه محور پرداخته‌اند که این مطلب را می‌خوانیم. 

آیات قرآن، جواهر آسمانی‌اند و لؤلؤهاى ربانی که بر صفحه دل‌ها نقش می‌زنند و مسیر خردها را روشن می‌کنند، تا انسان را به افق‌های حکمت رهنمون سازند و او را به ساحل حقیقت برسانند. هر لفظ آن چراغی است، هر عبارت آن کلیدی و هر سیاق آن تاجی بر سر معنا و خلاقیت.

در این پهنه ربانی، آیه فطرت می‌درخشد: «فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ».

سیاق‌های آیه

این آیه کریمه، کلامی زیبا و معنایی عمیق دارد؛ پیوندی میان حکمت نهان و حقیقت ازلی می‌سازد و به چراغی برای اندیشمندان و کلیدی برای فهم غایت‌های والای انسانی بدل می‌شود. تدبر در این آیه، ابعاد گوناگونی را روشن می‌سازد:

۱. سیاق هستی شناختى: ماهیت انسان و گوهر آفرینش او

«فِطْرَةَ اللَّهِ» دلالت بر نظامی ازلی و ساختاری ابدی دارد که در نهاد انسان به ودیعه نهاده شده است. این حقیقتی ثابت است که دستخوش تغییر و زوال نمی‌شود. هر ذره از وجود انسان، قطره‌ای از دریای فطرت است و هر شعاع از هستی‌اش، نشانی از نظم الهی.

۲. سیاق شناخت شناختى: دانش در آیینه فطرت

فطرت الهی، نوری در ژرفای انسان نهفته دارد که حق را آشکار و خیر را از شر متمایز می‌سازد. تعبیر «الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا» به بنیادهای معرفتی اشاره دارد که انسان را برای درک حقیقت‌های والا آماده می‌سازد.همچنان که آیینه تصویر را به وضوح منعکس می‌کند، فطرت حقایق را با روشنی و شفافیت بازمی‌نماید.

۳. سیاق انسان شناختی: شمولیت فطرت

این آیه نشان می‌دهد که فطرت الهی نه محدود به گروهی خاص است و نه مقید به زمان و مکان؛ بلکه موهبتی عام برای همه انسان‌هاست. از شرق تا غرب، از گذشته تا آینده، هر انسانی سهمی در این عطای الهی دارد.

۴. سیاق الهیاتی: پیوند میان انسان و پروردگارش

«فِطْرَةَ اللَّهِ» حکایت از رابطه‌ای وجودی و روحانی میان انسان و آفریدگار دارد؛ پلی است میان قلب‌های انسان و سرچشمه ازلی. در نهاد هر انسان، نشانی از خالق اوست و در دل هر انسان، ندایی به سوی پروردگارش.

۵. سیاق تكليف شناختی: راه انسان به سوی کمال

فطرت الهی، بی‌هدف و تصادفی نیست، بلکه مقصوددار و هدفمند است. «فَطَرَ» دلالت دارد بر این که این فطرت، بنیان تکالیف الهی و سرچشمه اخلاق و شریعت است. همان‌طور که ستاره راهنمای کشتی است، فطرت چراغ راه هدایت است.

۶. سیاق جامعه شناختى: وحدت در کثرت

این آیه نشان می‌دهد که فطرت مشترک انسانی، اساس جامعه‌ای متوازن و اخلاق‌مدار است. هر فرد عضوی از پیکر انسانیت است و هر جامعه جزئی از این بنای الهی.

سیر شگفت‌انگیز آیه

این آیه از خدا آغاز می‌شود: «فِطْرَةَ اللَّهِ»، خالقی که مبدأ هر وجودی است؛ سپس به انسان می‌رسد: «الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا»، جوهر آفرینش او را مخاطب می‌سازد و در نهایت به دین ختم می‌شود: «ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ»، که راه روشن و هدایت است. این سیر سه‌گانه، پیوند میان خالق، مخلوق و هدایت را نشان می‌دهد.

پیوند میان تكوين و تشريع

آنچه این آیه را شگفت‌تر می‌سازد، ترکیب زیبا و هماهنگ میان آفرینش و شریعت است. کلمه «فَطَرَ» ناظر بر آفرینش است و کلمه «دین» بر تشریعی دلالت دارد که با فطرت هماهنگ بوده و انسان را به کمال رهنمون می‌سازد.

این پیوند نشان می‌دهد که فطرت آغاز راه است و دین، غایت آن؛ گویی مسیر از آفرینش طبیعی آغاز و به تشریع الهی ختم می‌شود. در این هماهنگی شگفت، انسان راهی می‌پوید که در آن فطرت و شریعت، هر دو، وی را به پروردگار نزدیک‌تر می‌سازند.

انتهای پیام