بازشناسی آذربایجان دوره اشکانی در همایش علمی – پژوهشی قلعه «ضحاک» هشترود

به گزارش ایرنا معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی روز چهارشنبه در آیین آغاز به‌ کار این همایش علمی – پژوهشی که در هشترود در حال برگزاری است، بیان کرد: قلعه ضحاک هشترود از اولین آثار ثبتی آذربایجان‌شرقی است و از این جهت که جزو آثار شاخص دوره اشکانی در سطح کشور به شمار می‌رود، بسیار مورد توجه باستان‌شناسان قرار دارد.

«وحید نواداد» افزود: این اثر برای هشترود و استان آذربایجان‌شرقی بسیار اثر فاخری محسوب می‌شود و به کاوش و پژوهش بسیار در سال‌های آینده نیاز دارد.

وی اضافه کرد: میراث فرهنگی از سال ۱۳۷۱ کار مرمت این اثر را آغاز کرد و تاکنون ۹ فصل کاوش به سرپرستی زنده‌یاد «جواد قندگر» و دیگر پژوهشگران انجام شده که یافته‌های این کاوش‌ها در موزه‌های کشور به ویژه در موزه آذربایجان به نمایش گذاشته شده است.

وی حمایت وزارت میراث فرهنگی از ادامه کاوش در قلعه ضحاک هشترود را مورد تاکید قرار داد و افزود: این اثر قابلیت تبدیل به پایگاه ملی را دارد و برای آن پروپوزالی هم با عنوان سایت موزه قلعه ضحاک شده است.

«نواداد» با اشاره به اینکه سالانه هزاران نفر از این قلعه بازدید می‌کنند که بخشی از آنها گردشگر خارجی هستند، ادامه داد: امکانات و مسیر گردشگری مناسبی طی سال‌های اخیر در این مجموعه ایجاد شده که کافی نیست و نورپردازی مجموعه در برنامه میراث فرهنگی قرار دارد.

به گفته وی مهمترین گام در خصوص مجموعه‌هایی نظیر قلعه ضحاک هشترود، پژوهش و مطالعه است تا مسیر آینده مشخص شود.

«نواداد» ابزار امیدواری کرد که این همایش طی سال‌های آینده در سطح بین‌المللی برگزار شود و بیان کرد: دبیرخانه علمی این همایش در دانشگاه هنر تبریز استقرار داشت و مقالاتی که برای اولین‌بار در این همایش ارایه می‌شود، در یکی از پایگاه‌های «ISC» نمایه می‌شود.

در حال تکمیل …

به گزارش ایرنا در ادامه این همایش یکروزه «عبدالرحمن وهاب‌زاده» گزارشی از مرمت قلعه ضحاک و «یاسر حمزوی» از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز ساختارشناسی ملات آرایه‌های گچی این اثر تاریخی را در قالب چکیده مقاله علمی و پژوهشی خودش ارایه می‌کنند.

«مهدی کاظم‌پور» از دانشگاه هنر اسلامی تبریز عناصر فضایی شهر خونج (کاغذکنان) دوره اشکانی – ساسانی را معرفی می‌کند و «فرنگیس میرزایی» از موزه آذربایجان هم به بررسی میدانی آثار اشکانی شرق دریاچه ارومیه می‌پردازد.

همچنین «بهروز عمرانی» از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و «محمد رحمت‌پور»، مسئول باستان‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی نیز گزارشی از باستان‌شناختی قلعه ضحاک هشترود ارایه می‌کنند.

قلعه ضحاک یا «آژی دهاک» در زبان محلی، در منطقه «نارین قلعه» هشترود و بر فراز کوهی منفرد قرار دارد و روزگاری از مراکز مهم اشکانیان بود؛ در حال حاضر برج‌های دیده‌بانی دوره اشکانی این اثر همچنان سالم مانده و در بررسی باستان‌شناسی منطقه نیز سفال‌هایی به‌دست آمده که مربوط به حاکمیت‌های پیش از اشکانیان است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هشترود با اشاره به اینکه این مجموعه در فاصله بین سال‌های ۱۳۵۰- ۱۲۰۹ هجری شمسی از سوی چند تن از محققان خارجی و ایرانی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت، بیان کرد: بر اساس بررسی‌های باستان‌شناختی این مجموعه از هزارۀ دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان یعنی به مدت سه‌هزار و ۲۰۰ سال مسکونی بود و اوج شکوفایی آن مربوط به دوره اشکانی است.

به گفته «جعفر سعیدی» باستان‌شناسان نظر داده‌اند که سفال‌های کشف شده در حاشیه شرقی رودخانه «قرانقو» به هزاره دوم قبل از میلاد مربوط است و دیوارهای سنگی و تاسیسات آن‌ به دوره «اورارتو» تعلق دارد.

وی وسعت تقریبی قلعه ضحاک را ۳۰۰ هکتار ارزیابی می‌کند و ادامه می‌دهد: تنها فضای سرپوشیده این قلعه یک چهارطاق به ابعاد هشت در ۹ متر و بـه بلندی ۱۳ متر است.

«سعیدی» اضافه کرد: این چهارطاق یا پاویون بر لبه پرتگاهی که در حدود ۱۸۰ متر از راه قدیمی میانه به مراغه ارتفاع دارد، قابل مشاهده بود و از نظر نقشه و نوع آجرچینی در نوع خود منحصربه‌فرد است؛ چهار طاقی که طی سال‌های اخیر از سوی میراث فرهنگی بازسازی شد.

به گفته وی راهروهای داخل قلعه با طرح‌های هنری و برجسته از انسان‌ها، حیوانات، گل و گیاه و اشکال هندسی و با رنگ‌های زرد، آبی و سبز مزین است.

قلعه ضحاک همچنان نیازمند کاوش

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هشترود بیان کرد: محوطه باستانی قلعه ضحاک شهری کامل با وسعت ۱۰ در ۲ کیلومترمربع است که تاکنون باستان‌شناسان تنها در بخش شاه‌نشین آن کاوش کرده‌اند.

«سعیدی» ادامه داد: منطقه باستانی قلعه ضحاک در ۱۶ کیلومتری شرق هشترود قرار دارد و نخستین‌بار در سال ۱۸۳۰ میلادی توسط «کلنل مونت ایث» انگلیسی کشف شد که آن را آتشکده‌ای کهن معرفی کرد.

این قلعه سپس در سال‌های ۱۸۴۰ و ۱۹۶۴ به ترتیب توسط «راولینسون» انگلیسی و «کارل شیپ مان» دوباره معرفی شد و در سال ۱۳۵۰ شمسی مرحوم محمدتقی مصطفوی از باستان‌شناسان کشور، ضمن بازدید از محل آن را یک قلعه ساسانی نامید.

وی برای نخستین‌بار بقایای محوطه مسکونی ماقبل تاریخ قلعه ضحاک را نیز شناسایی کرد و آن را به دوره مادها متعلق دانست.

چرا برخی‌ها به قلعه ضحاک تخت جمشید آذربایجان می‌گویند؟

بنابر اسطوره‌ها «ضحاک ماردوش» در قلعه ضحاک زندگی می‌کرد و «کاوه آهنگر» که از قهرمانان شاهنامه فردوسی است، از یکی از محله‌های قدیم هشترود با نام «خروجستان» علیه او قیام کرد و او را از تخت پایین ‌کشید.

گفتنی است این مجموعه تاریخی با شماره ۴۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در حقیقت یک شهرقلعه محسوب می‌شود.

هشترود در فاصله ۱۲۰ کیلومتری جنوب‌شرقی تبریز واقع است و هشت رود مهم شامل «قرانقو»، «آیدوغموش»، «آجی چای»، «قلعه چای»، «قوری چای»، «اجیرلو چای»، «قره قیه» و «لیلان چای» در آن جریان دارد.