نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیبه گزارش پژوهشگر ایرنا، مساله خودکشی یکی از ناگوارترین اتفاقاتی است که در یک جامعه رخ می‌دهد، افرادی که به علت درگیری با مشکلات روانی و در شرایطی که هزاران راه برای رفع مشکل و حل مساله وجود دارد، بی‌توجه به راه حل‌های موجود اقدام به خودکشی می‌کنند.
خودکشی به علت ماهیت دردناک و ناگوار آن همواره مورد توجه رسانه‌ها بوده است. اخباری که در بسیاری از رسانه‌ها برجسته و پربازدید می‌شود و می‌تواند مخاطبان خود را داشته باشد، اما این فقط یک سوی ماجراست. انتشار اخبار خودکشی در رسانه و برجسته سازی آن و همزمان در مواردی قهرمان سازی از فرد خودکشی کننده، می‌تواند افراد دیگری را که قبلا به خودکشی فکر کرده‌اند، به سمت اقدام عملی برای خودکشی سوق دهد.
این مساله و نگرانی وزارت بهداشت از سیر صعودی خودکشی در جامعه و تاثیر شیوه انتشار اخبار خودکشی در بروز موارد جدید، وزارت بهداشت را به صرافت انداخت که به جای پنهان کردن مساله، به سمت آگاهی رسانی برای شیوه انتشار اخبار خودکشی برود و برای اولین بار در آذر ماه سال ۱۴۰۳، وزارت بهداشت دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها را منتشر کرد.
در این دستورالعمل چند توصیه مهم درباره شیوه انتشار اخبار خودکشی وجود دارد که در دو بخش بایدها و نبایدها خلاصه شده است:
بایدها
در بخش بایدها به نکات مختلفی اشاره شده، مانند اینکه در زمان انتشار اخبار خودکشی حتما تلفن‌ها و راه‌های دریافت کمک در زمان مواجهه با خودکشی درج شود و بر این نکته تاکید شده که اصحاب رسانه خود نیز ممکن است تحت تاثیر اخبار خودکشی قرار بگیرند.
ابلاغ دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها اقدام ارزشمندی است که نشان می‌دهد وزارت بهداشت بر خلاف دوره‌های قبل که انکار می‌کرد، اهمیت اطلاع رسانی علمی را در این زمینه درک کرده است
دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی وزارت بهداشت همچنین به این نکته تاکید می‌کند که در گزارش خودکشی افراد مشهور، جانب احتیاط رعایت شود و از قهرمان سازی و ارزش گذاری مثبت اقدام آنها پرهیز شود.
وزارت بهداشت همچنین از رسانه‌ها خواسته است در زمینه آموزش به مردم از جمله شیوه‌های پیشگیری از خودکشی و شیوه‌های مقابله با عوامل استرس‌زا بدون ترویج باورهای نادرست اقدام کنند. همچنین در مصاحبه با بستگان، خانواده و بازماندگان فرد خودکشی کرده جانب احتیاط را رعایت کنند. باید بدانند که نزدیکان این افراد خود در معرض خطر هستند، بنابراین باید از صحت اطلاعات آنها مطمئن شوند و به این نکته توجه کنند که صحبت‌های این افراد برانگیزاننده خودکشی برای افراد دیگر نباشد.
نبایدها
در بخش نبایدهای این دستورالعمل نیز به این نکته توجه شده که در تیتر اخبار خودکشی نباید از واژه‌های احساسی و هیجانی استفاده کرد. از بیان جزئیات و محل خودکشی همچنین جزئیات یادداشت‌های به جا مانده از فرد خودکشی کرده باید پرهیز شود.
همچنین رسانه‌ها باید به این نکته توجه داشته باشند که خودکشی افراد قطعا علت و عوامل متعددی داشته و از ساده سازی و تحلیل های ساده انگارانه پرهیز کنند. علاوه بر آن نباید خودکشی را زیبا و باشکوه جلوه دهند؛ زیرا ناخواسته اقدام به خودکشی را عملی ساده و عادی جلوه می‌دهد و می‌تواند برای افراد دیگر برانگیزاننده باشد.
نکته مهم دیگر این است که رسانه‌ها نباید اخبار خودکشی را برجسته کنند. از به کاربردن تیترهای درشت یا قرار دادن آن در بالای صفحات پرهیز کنند و بدون دلیل موجه این اخبار را تکرار نکنند و بازنشر ندهند.
«دکتر وحید شریعت» رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران درباره اهمیت این دستورالعمل و چرایی ابلاغ آن از سوی وزارت بهداشت به پژوهشگر ایرنا گفت: در سالهای اخیر شاهد روند افزایشی خودکشی در کشور هستیم که اخبار آن در گروههای مختلف در رسانه‌ها هم بازتاب داشته است. مانند مواردی از اخبار خودکشی در گروه پزشکان، دانش آموزان، کارگران یا برخی گروههای دیگر که در خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مختلف منتشر شده است و توجه زیادی را هم به خودش جلب کرده است.
وی افزود: همزمان با گسترش فضای مجازی و اطلاع رسانی در زمینه خودکشی، نگرانی که وجود دارد این است که افزایش اخبار خودکشی در رسانه‌ها می‌تواند به افزایش بیشتر خودکشی در جامعه منجر شود. این مساله یک عامل شناخته شده است و در سطح جهانی هم کنترل نحوه انتشار اخبار خودکشی در رسانه‌ها به عنوان یکی از راهکارهای کنترل خودکشی مطرح است.
ابلاغ دستورالعمل اخبار خودکشی از سوی وزارت بهداشت ارزشمند است
رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران گفت: مساله مدیریت اخبار خودکشی به قدری اهمیت دارد که به عنوان یک راهبرد کلیدی برای کنترل خودکشی مطرح و شناخته شده است، بنابراین اقدام وزارت بهداشت برای ابلاغ دستورالعمل انتشار اخبار خودکشی اقدام بسیار مهمی است که باید زودتر از این انجام می‌شد.
وی افزود: اگر رسانه‌های رسمی و غیر رسمی به این دستورالعمل عمل کنند، می تواند تا اندازه‌ای موثر باشد و جلوی روند افزایشی خودکشی را در جامعه تا حدی بگیرد.
قهرمان‌سازی از خودکشی خطرناک است
دکتر شریعت گفت: در برخی موارد برخی می‌خواهند اخبار خودکشی را در رسانه خودشان مطرح و آن را برجسته سازی کنند و آب و رنگ بیشتری به آن بدهند تا توجه به رسانه آنها جلب شود و برای این کار به نوعی قهرمان سازی می‌کنند و به گونه‌ای ماجرا را توصیف می‌کنند که فرد خودکشی کننده یک حالت قهرمان پیدا می‌کند که کار با ارزشی انجام داده است. این وضعیت برای جامعه خطرناک است.
وی افزود: حتی برخی رسانه‌ها به غلط برای این اخبار از واژه خودکشی استفاده نمی‌کنند و به جای آن کلمات دیگری مانند مرگ خودخواسته استفاده می کنند، واژه‌هایی که می تواند مقداری بار مثبت به اقدام فرد بدهد و از بار منفی آن بکاهد. رسانه‌ها حتما باید از واژه خودکشی برای این اخبار استفاده کنند و کسانی که صاحبان رسانه هستند یا به هر طریق در انتشار اخبار رسانه مسئولیت دارند باید به این نکات توجه جدی داشته باشند و رعایت کنند.
رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران گفت: اهمیت این موضوع در این است که در هر لحظه افرادی در جامعه هستند که افکار خودکشی دارند. به خودکشی فکر می کنند و ممکن است شنیدن یا خواندن یک خبر کلید آخر را برای اقدام آنها بزند. فرد بلرزد و دست به اقدام بزند بنابراین کنترل این اخبار در جامعه اهمیت ویژه‌ای دارد.
وی افزود: البته جدا از شیوه انتشار اخبار خودکشی، در سالهای گذشته برخی توصیه‌ها مبنی بر انتشار نیافتن این اخبار در رسانه‌ها وجود داشته است که هیچ ارتباطی با علم ندارد و تصمیماتی اشتباه و غیر علمی بوده که متاسفانه در جامعه ما شاهد آن بوده‌ایم.
پنهان کردن اخبار خودکشی مانند زیر فرش بردن آشغال است
دکتر شریعت گفت: چنین تصمیماتی هیچ ارتباطی با اصول علمی پیشگیری از خودکشی ندارد و کاملا خلاف توصیه‌های سازمان های بین‌المللی است. چنین تصمیماتی نوعی توجیه و در واقع تلاش برای پنهان کردن اخبار و اتفاقاتی است که در جامعه رخ می‌دهد. اینکه آشغالها زیر فرش پنهان کنیم تا کسی آنها نبیند و اگر کسی هم صحبت کرد بگویند دارید بزرگنمایی یا سیاه نمایی می کنید. راه حل اشتباهی است.
وی افزود: تجربه‌ای که خود من داشتم این است که پس از رسانه‌ای شدن اخبار مربوط به خودکشی رزیدنت‌ها و پزشکان در سال گذشته و مصاحبه‌هایی که من در این زمینه داشتم، تماس‌هایی از وزارت بهداشت دولت قبل با من گرفته شد. هشدار دادند که دارید زیاده روی و بزرگنمایی می‌کنید و معلوم بود که در وزارت بهداشت در آن دوره خیلی نمی‌پسندیدند که در مورد مساله مهم خودکشی در رسانه‌ها صحبت کنیم و به مردم آگاهی بدهیم و به نوعی به بنده گفتند که در این مورد مصاحبه نکنم.
رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران گفت: تا زمانی که مسئولان اصل ماجرا را نپذیرند و قبول نکنند که این اتفاق در جامعه رخ می‌دهد و در مقابل انتشار این نوع اخبار مقاومت داشته باشند، نمی‌توانند برای این مساله راه حلی هم داشته باشند و فقط در مرحله پنهان کردن و انکار باقی می‌مانند.
آن گونه که انکار و پنهان کردن خودکشی به افزایش آن دامن می‌زند، قهرمان سازی و عادی سازی خودکشی در رسانه‌ها نیز در افزایش آن موثر است
وی افزود: بررسی وضعیت خودکشی در جامعه نشان می‌دهد که این پدیده به گروه، شغل، جنس یا دسته خاصی اختصاص ندارد. در همه گروه‌ها و افراد جامعه دیده می‌شود و متاسفانه حیطه وسیعی پیدا کرده است، علت دقیق آن را نمی‌دانیم اما می‌توانیم احتمال بدهیم که مشکلات اقتصادی و اجتماعی در این زمینه تاثیر بسزایی داشته است و تا زمانی که شرایط و عوامل بروز این واقعه تغییر نکند، اتفاق جدیدی در جامعه رخ نمی‌دهد.
دکتر شریعت گفت: شرایط مردم از نظر بیولوژیک یا ژنتیک تغییر نکرده است، آنچه در جامعه تغییر کرده و منجر به افزایش خودکشی شده مشکلاتی است که مردم به صورت روزمره با آن درگیر هستند. استرس‌هایی که هر روز مردم در زندگی خود با آن مواجه می‌شوند در این زمینه موثر است، تغییر وضعیت زندگی و امید مردم به تغییر شرایط در آینده می‌تواند به تغییر مساله خودکشی نیز کمک کند.
وی تاکید کرد: هر چقدر مشکلات مردم بیشتر شود، درصدی از مردم که بیشترین آسیب را می بینند و در کرانه بالای مشکلات روانی به خودکشی فکر می‌کنند نیز بیشتر می شود، متاسفانه این اتفاق افتاده و در شرایط کننی ادامه خواهد داشت.
متخصص روانپزشکی در پاسخ به این پرسش ایرنا که خیانت زوجین چقدر در بروز خودکشی‌ها نقش دارد گفت: در اینکه کدام عامل و علت در افزایش موارد خودکشی در ایران نقش دارد، تحقیق و اطلاعات دقیقی نداریم اما بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که مساله بی وفایی و خیانت در خانواده‌ها بیشتر شده است یا حداقل بیشتر از گذشته بیشتر به چشم می‌آید، به عنوان یک عامل این مساله هم در بروز خودکشی دخیل است اما حتما عوامل متعدد اجتماعی و اقتصادی دیگری هم وجود دارد که در بروز خودکشی و رسیدن تعدادی از افراد به این مرحله نقش دارد.
جمع بندی
ابلاغ دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها که اخیرا از سوی وزارت بهداشت صادر شده اقدام ارزشمندی است که نشان می‌دهد وزارت بهداشت در این دوره اهمیت اطلاع رسانی و آگاهی دهی به مردم برای پیشگیری از خودکشی را بر خلاف دوره‌های قبل که به انکار و پنهان کردن این مساله اولویت می‌داد، درک کرده است.
بررسی روانپزشکان و متخصصان حوزه سلامت روان نشان می‌دهد که به علل مختلف میزان اقدام به خودکشی در جامعه افزایش یافته و لزوم توجه به این مساله در جامعه انکار ناپذیر است.
در بین عوامل متعدد اقدام به خودکشی توجه به این نکته نیز مهم است که انتشار اخبار خودکشی در رسانه‌ها، برجسته سازی، قهرمان سازی و عادی سازی خودکشی نیز خود می‌تواند به عنوان یک عامل موثر در بروز موارد جدید خودکشی موثر باشد و افرادی را که در کرانه بالای مشکلات روانی هستند و به خودکشی فکر می‌کنند، برای اقدام به این عمل تحریک کند.
منبع
