نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیرئیسجمهوری اواخر آبان ماه در حاشیه سفر هیات ایرانی به دوازدهمین دوره گفت‌وگوی دینی در واتیکان، نامه‌ای به پاپ فرانسیس نوشت و از رهبر مسیحیان کاتولیک جهان خواست در وضعیت ناپایدار و احتمال فراگیری آتش جنگ در منطقه، مساعی جمیله خود را برای جلوگیری از ادامه تجاوزات غیرانسانی رژیم اسرائیل، برقراری صلح و آتش‌بس و نیز ایجاد فرصتی برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به آسیب‌دیدگان به کار گیرد و سران کشورهای جهان به ویژه دولت‌های مسیحی را به کمک به این امر مهم ترغیب کند.
در همین ارتباط، «محمد مسجدجامعی» سفیر پیشین ایران در واتیکان گفت‌وگویی رسانه‌ای داشته که گزیده‌ای از آن را در ادامه می‌خوانید:
سابقه تاریخی روابط ایران و واتیکان
عضو هیات علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه معتقد است که روابط ایران و واتیکان نمادی از احترام متقابل بین دو مرکز دینی و فرهنگی است و می‌تواند به بهبود تصویر ایران در جهان کمک کند.
او به سابقه روابط ایران و واتیکان اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که گفت‌وگوهای رسمی میان ایران و واتیکان از سال ۱۳۷۳ آغاز شد. در دوران پیش از انقلاب نیز ارتباط وجود داشت اما گفت‌وگوی رسمی و سازمان‌یافته‌ای برقرار نبود. او به نخستین دور این گفت‌وگوها اشاره می‌کند که با چالش‌های فراوانی همراه بود اما سرانجام برگزار شد و اکنون به دور دوازدهم رسیده است.
وی می‌افزاید: ارتباط رسمی ایران و واتیکان از سال ۱۹۵۳ آغاز شد. در دهه هفتاد میلادی، این روابط با تلاش‌های پاپ پل ششم، یکی از فرهیخته‌ترین پاپ‌های قرن بیستم تقویت شد. پل ششم با توجه به اهمیت فرهنگی و علمی، ارتباط‌هایی با اندیشمندان ایرانی همچون دکتر نصر برقرار کرد. به عنوان مثال، سفیر ونزوئلا در واتیکان نقل می‌کند که پل ششم کتاب «انسان و طبیعت» دکتر نصر را با اشتیاق مطالعه کرده و از آن استقبال کرده است.
گفت‌وگوی رسمی ایران و واتیکان در سال ۱۳۷۳ در تهران برگزار شد. این گفت‌وگوها به صورت دوسالانه و متناوب در تهران و رم برگزار می‌شود و تا به امروز ۱۲ دوره از آن انجام شده است. این نوع ارتباطات دوره‌ای میان واتیکان و کشورها نادر است و ایران یکی از معدود کشورهایی است که چنین روابط منظم و رسمی‌ای با واتیکان دارد.
دیپلماسی دینی ابزاری برای اعتمادسازی و تقویت روابط دوجانبه
مسجدجامعی اشاره می‌کند که پاپ فرانسیس، به‌دلیل مواضع ترقی‌خواهانه و تمایل به میانجی‌گری در بحران‌های بین‌المللی می‌تواند نقشی کلیدی در بهبود روابط ایران با غرب ایفا کند اما از این ظرفیت تاکنون به‌خوبی استفاده نشده است.
سفیر اسبق ایران در واتیکان معتقد است که ادامه گفت‌وگوها با این مرکز بزرگ دینی، نشان‌دهنده سطح مناسبی از روابط دو طرف است. این روابط هم به لحاظ رمزی و سمبلیک برای افکار عمومی بین‌المللی اهمیت دارد و هم به‌لحاظ عملی برای طرفین مفید است. برای واتیکان، ایران به‌عنوان کشوری تأثیرگذار در منطقه و مرکز جوامع شیعی اهمیت دارد و برای ایران نیز ارتباط با واتیکان می‌تواند در بهبود تصویر بین‌المللی کشور و تقویت روابط بین‌المللی مؤثر باشد.
مسجدجامعی همچنین به نقش شخصیت‌های برجسته مسیحی و خاطراتی از اسقف عیسایی اشاره می‌کند که اولین اسقف ایرانی‌الاصل واتیکان بود. او داستان دیدار اسقف‌ها با آیت‌الله کاشانی را نقل می‌کند که منجر به پیشنهاد برقراری روابط دیپلماتیک ایران و واتیکان شد: «او می‌گفت که جوان بودم و همراه با اسقف پاپالاردو، که نماینده دینی پاپ در ایران بود، به دیدار آیت‌الله کاشانی رفتیم. آیت‌الله کاشانی در آن زمان رئیس مجلس بود و به گرمی ما را پذیرفت. ایشان سؤالات متعددی درباره پاپ‌ها و کلیسای کاتولیک می‌کند، چراکه تشکیلات واتیکان برایش جالب و بلکه بسیار جالب بود. ملاقات طولانی شد و سپس گفت: چرا ما با واتیکان رابطه نداریم؟ همان جا نامه‌ای می‌نویسد به دکتر مصدق، نخست‌وزیر وقت، و پیشنهاد می‌کند این موضوع در هیات دولت مطرح و رابطه دیپلماتیک آغاز شود.»
بنابراین دیپلماسی دینی میان ایران و واتیکان می‌تواند به عنوان ابزاری برای اعتمادسازی، تقویت روابط دوجانبه و تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهان نقش مؤثری ایفا کند.
گفت‌وگوهای واتیکان با دیگر کشورها معمولا پیرامون چه اهدافی است؟
بنا به گفته مسجد جامعی، واتیکان معمولا گفت‌وگوهای دوجانبه خود را با اهداف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برگزار می‌کند. نمونه‌هایی از این روابط با کشورهایی همچون مصر (از طریق الازهر) و یهودیان وجود دارد که بیشتر بر اهداف سیاسی متمرکزند تا مباحث علمی یا الهیاتی. محمد مسجدجامعی این نوع ارتباطات را بخشی از دیپلماسی دینی می‌داند. او معتقد است این گفت‌وگوها، فراتر از مسائل دینی، به‌عنوان ابزاری برای تقویت سیاست خارجی، اعتمادسازی و حل چالش‌های بین‌المللی به‌کار گرفته می‌شود.
دیپلماسی دینی و شاخصه‌های آن
به باور مسجد جامعی دیپلماسی دینی از روابط دینی برای ایجاد اعتماد، تقویت همکاری‌ها، و بهبود ارتباطات بین‌المللی استفاده می‌کند. این دیپلماسی به‌ویژه در مواجهه با حساسیت‌های سیاسی و اجتماعی اهمیت دارد و می‌تواند به ارتقای ثبات و همکاری میان کشورها کمک کند.
دلیل اهمیت مضاعف ایران برای واتیکان
مسجدجامعی توضیح می‌دهد که اهمیت ایران برای واتیکان، به‌ویژه با ظهور داعش افزایش یافته است. ایران به‌عنوان مرکز شیعیان جهان و مدافع ادیان منطقه، نقشی کلیدی در تعاملات با واتیکان دارد. او بر این باور است که دیپلماسی دینی علاوه بر مسائل مذهبی، اثرات سیاسی و اجتماعی مهمی نیز دارد و می‌تواند بر سیاست خارجی ایران تأثیرگذار باشد.
نقش عملیاتی ایران در مبارزه با گروه‌های تکفیری، از جمله داعش حمایت واتیکان را جلب کرد، چرا که ایران نه تنها با این گروه‌ها مقابله کرد، بلکه از پیروان ادیان مختلف، به‌ویژه مسیحیان، دفاع کرد. علاوه بر این، ایران به‌عنوان مرکز جهان تشیع، نقشی مهم در گفت‌وگوهای دینی واتیکان دارد.
جنبش‌های تکفیری خسارات عظیمی به مسیحیان منطقه وارد کردند و ایران تنها کشوری بود که به‌طور عملیاتی مقابل آنها ایستاد. این رویکرد ایران، تأثیری مثبت در روابط آن با واتیکان داشت و باعث تقویت جایگاه ایران در تعاملات بین‌المللی شد.
البته واتیکان سیاست مستقلی دارد و نمی‌خواهد به‌عنوان شریک یا واسطه در مسائل حضور داشته باشد. اما رابطه خوب ایران و واتیکان می‌تواند در تلطیف فضای بین‌المللی و تغییر دیدگاه‌ها نسبت به ایران مؤثر باشد. برای کشورهای غربی و حتی کشورهای امریکای لاتین و حتی افریقایی و آسیایی، رابطه نزدیک ایران و واتیکان مهم است و تصویر بهتری از ایران در ذهن آنها ایجاد می‌کند. به ویژه پاپ فرانسیس بیش از پاپ‌های گذشته در این زمینه فعال بود.
تاثیر واتیکان بر رفتار دولت‌ها در عرصه بین‌المللی
سفیر سابق ایران در واتیکان می‌افزاید: فراتر از دیپلماسی دوجانبه، رابطه دو طرف به دلیل موقعیت واتیکان به‌عنوان مرکز مسیحیت کاتولیک اهمیت ویژه‌ای دارد و نمی‌توان آن را به روابط معمول میان دو کشور تشبیه کرد. این روابط نه تنها برای ایران، بلکه برای خود واتیکان نیز دارای اهمیت راهبردی است.
درباره نقش واتیکان در معادلات جهانی هم باید گفت با وجود اینکه بسیاری از حاکمان غربی دیدگاه مثبتی نسبت به مسیحیت ندارند، ارتباط با واتیکان همچنان در سیاست‌گذاری‌ها و دیدگاه‌های آنها نقش دارد. این نشان‌دهنده وزنی است که واتیکان در برخی معادلات بین‌المللی دارد. یکی از مهمترین عواملی که مانع از حمله آمریکایی‌ها به سوریه در جریان مشکوک استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه مردم بود، موضع‌گیری پاپ وقت بود. او از پیروانش دعوت کرد برای صلح دعا کنند و یک روز روزه بگیرند.
رابطه نزدیک ایران و واتیکان می‌تواند تصویر بین‌المللی ایران را بهبود بخشد و فضای جهانی نسبت به ایران را تلطیف کند. هرچند واتیکان معمولاً تمایلی به ایفای نقش میانجی در مسائل سیاسی ندارد، اما این روابط می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر تعاملات ایران با کشورهای غربی تأثیرگذار باشد.
در ایران سه گروه عمده مسیحی شامل ارامنه، آشوری‌ها، و کلدانی‌های کاتولیک وجود دارند. تعداد بسیار کمی از مسیحیان رومن کاتولیک نیز در ایران زندگی می‌کنند که عمدتاً اتباع خارجی هستند. این ساختار تنوع دینی در ایران، بستری برای گفت‌وگوهای دینی بین ایران و واتیکان فراهم کرده است.
واتیکان در مسائل مختلفی، از جمله اختلافات مرزی شیلی و آرژانتین و همچنین ناآرامی‌های ونزوئلا، نقش میانجی‌گرانه ایفا کرده است. در دوران پاپ فرانسیس نیز پیشنهادهایی برای حل اختلافات کره شمالی و جنوبی و جنگ اوکراین ارائه شد.
چالش‌های روابط واتیکان با کشورها
به گفته مسجدجامعی، یکی از چالش‌های اصلی روابط دو طرف، مسائل مربوط به حقوق اقلیت‌های مسیحی و مالکیت کلیساها و اوقاف آنها است. این مسائل گاهی تنش‌هایی در روابط ایجاد می‌کند.
واتیکان به‌عنوان یک دولت‌شهر کوچک، در مسائل سیاسی و بین‌المللی نقش محدودی دارد و بیشتر بر صلح، انسان‌دوستی، و گفت‌وگو تمرکز دارد. همچنین، دیدگاه‌ها و ساختار غربی آن ممکن است با انتظارات کشورهای شرقی و جهان سومی کاملاً همخوان نباشد.
در حالی که واتیکان نمی‌تواند نقش مستقیمی در حل بحران‌های سیاسی مانند ماجرای هسته‌ای ایران داشته باشد، اما روابط خوب با آن می‌تواند به بهبود تصویر ایران در عرصه جهانی کمک کند. این رابطه در تسهیل گفت‌وگوها و کاهش سوءتفاهم‌ها میان ایران و غرب مؤثر است.
مسائل مربوط به حقوق اقلیت‌های مسیحی و مالکیت کلیساها و مراکز آموزشی و تفریحی و خدماتی و به طور کلی اوقاف آنها، یکی از محورهای اصلی روابط است. حساسیت‌ها در این حوزه می‌تواند بعضاً روابط را دچار تنش کند.
در مورد رابطه دوجانبه، چالش‌ها عمدتا به وضعیت مسیحیان –به‌ویژه مسیحیان کاتولیک که تحت نظارت و رهبری واتیکان هستند- مربوط می‌شود. این چالش‌ها شامل مسائل داخلی مانند وضعیت کشیش‌ها و اسقف‌ها و راهبه‌ها، اجازه کار و اقامت آنان در آنجا که غیر بومی هستند و همچنین مالکیت اموال و مؤسسات است.
در گذشته، اختلافاتی مثل تبلیغات کلیسای کاتولیک در روسیه یا حمایت فرضی از مخالفان در ونزوئلا باعث تنش شده‌اند. خلاصه اینکه، تنش‌های بین واتیکان و کشورها عمدتاً ناشی از مسائل داخلی مربوط به کلیسای کاتولیک یا اقلیت‌های کاتولیک در آن کشورها است.
تداوم ساختار فکری در واتیکان و نقش پاپ در تصمیم‌گیری‌ها
در نیم قرن اخیر، حضور شخصیت‌های غیراروپایی در واتیکان افزایش یافته، اما ساختار فکری و عمیق این نهاد همچنان غربی است. تاریخ و فرهنگ ایران نیز برای شخصیت‌های علمی واتیکان بسیار جذاب است و نقش‌های مهمی در شکل‌گیری فرهنگ مسیحیت اولیه ایفا کرده است. برای نمونه، میترائیسم و مانویت بر مسیحیت اثرگذار بودند و کلیسای فارس در سلوکیه (تیسفون) یکی از مهمترین شاخه‌های مسیحیت در گذشته بوده است.
واتیکان بر اساس تصمیم‌گیری جمعی عمل می‌کند، اما نقش پاپ نیز تعیین‌کننده است. پاپ فعلی به دلیل تمایلات جهان‌سومی و روحیه مترقی خود، در تقویت روابط با ایران مؤثر بوده است. گفت‌وگوی اخیر با ایران که در شرایط شکننده‌ای برای ایران انجام شد و به احتمال فراوان به دلیل تمایل و شاید اصرار شخصی او بوده است. اگر پاپ دیگری به جای او بود بعید می‌نماید که این گفت‌وگو برگزار می‌شد.
در گفت‌وگوهای ایران و واتیکان چه می‌گذرد؟
در ایران، مسئولیت گفت‌وگوهای رسمی با واتیکان بر عهده مرکز گفت‌وگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است. این مرکز تلاش می‌کند روابط دینی رسمی را مدیریت کند و از بخش‌های مختلف برای شرکت در این گفت‌وگوها دعوت می‌کند.
گفت‌وگوها شامل جلسات رسمی درباره مسائل دینی، فرهنگی و اجتماعی یا اقدامات سمبلیک برای تقویت روابط است. این نوع ارتباطات پیام احترام و رابطه خوب میان طرفین را منتقل می‌کند. گفت‌وگوهای سمبلیک ایران و واتیکان به‌طور عمده حول موضوعات تعیین‌شده از پیش صورت می‌گیرد و جنبه رسمی و دقیق دارند. این گفت‌وگوها اغلب جنبه سمبلیک دارند و نه تنها برای مسائل خاص بلکه برای نشان دادن روابط احترام‌آمیز نیز اهمیت دارند. در یکی از موارد، آقای توران از گفت‌وگوهای ایرانی‌ها به دلیل دقت و نظم آنها تمجید کرده و تأکید کرده بود که ایران باید سفیر خود را به واتیکان اعزام کند.
الازهر به‌عنوان نماینده معتبر جهان اسلام در گفت‌وگو با واتیکان شناخته می‌شود، زیرا مؤسسه‌ای محترم و متعادل است که از دید واتیکان و مسلمانان مقام بالایی دارد. ایران نیز به‌عنوان مرکز تشیع و مهمترین کشور شیعه، نقش برجسته‌ای در ارتباط با واتیکان ایفا می‌کند. روابط ایران با واتیکان در واقع به معنای ارتباط با شیعیان در سراسر جهان است. در لبنان، روابط میان مسیحیان و شیعیان تحت تأثیر ایران بسیار مهم است و واتیکان می‌تواند در حفظ این روابط نقش مؤثری ایفا کند.
پی‌نوشت
[۱] . گفت‌وگوی محمد مسجدجامعی سفیر اسبق ایران در واتیکان با دین آنلاینمنبع
