خلوتی با استاد موسیقی قزوین/ بشنو از نی چون حکایت می‌کند

به گزارش خبرنگار ایرنا، قزوین از دوران قاجار تاکنون به عنوان یکی از قطب‌های موسیقی کشور شناخته شده و بزرگانی همچون واعظ قزوینی از نوازندگان عهد ناصرالدین شاه و عارف قزوینی نوازنده و تصنیف سرای مشروطه را در خود پرورش داده است.

در میان سازهای بادی ایران، ساز نی هفت بند از دیرباز در بین مردم ایران زمین مورد توجه بوده و بعد از اواسط دهه ۵۰ نیز شاهد رشد و رونق این ساز در بین هنرمندان ایرانی، به ویژه دوستاران موسیقی قزوین هستیم.

نی به عنوان مظلوم ترین ساز اصیل ایرانی این روزها با وجود اساتید و چهره‌های برتری که به خود دیده، همچنان در برنامه‌های فرهنگی مورد غفلت واقع شده و متاسفانه حتی برای آن در تقویم اجراهای هنری نیز جایی تعیین نشده است.

با توجه به اهمیت این ساز و حضور بزرگان آن در قزوین، به سراغ یکی از اساتید، نوازنده و سازنده نی هفت بند در قزوین رفتیم؛ آرش ابوترابی متولد ۱۳ آبان ۵۳ در قزوین دارای یک فرزند دختر به نام ملیکا است؛ در ادامه پاسخ او به سوالات خبرنگار ایرنا را می‌خوانید:

ایرنا. در ابتدا از تاریخچه ساز نی بگویید

ساز نی در قزوین به شکل نی دندانی از دهه ۵۰ شکل گرفت؛ پیش از این اگر نی نوازی می‌شد، به صورت لبی بود، چون نی نوازی به شکل دندانی مخصوص شهر اصفهان است و تاریخچه مدونی نیز در این رابطه وجود دارد که به دوره قاجار بازمی گردد.

ابتدا ابراهیم آقاباشی بود که نی را به صورت دندانی نواخت و شاگرد وی نایب اسدالله اصفهانی راه او را ادامه داد؛ بعدها شاگرد نایب، مهدی نوایی بود که وی استاد بزرگ و بی نظیر حسن کسایی بود و کسایی نیز در نهایت ساز نی را جهانی کرد.

ایرنا. ساز نی از چه تاریخی به قزوین وارد شد؟

تاریخ نی نوازی در قزوین را باید از دهه ۵۰ به بعد جستجو کرد، آقا محسن نمونه که خدا رحمتشان کند، جرقه ابتدایی نی نوازی در قزوین را به صدا درآورد و بعدها دایی بنده به نام صادق داسار به طور جدی آن را دنبال کردند.

داسار اکنون ساکن شهر هامبورگ آلمان بوده و سال ۶۳ از قزوین مهاجرت کرد؛ وی ساز نی را به شکل حرفه‌ای دنبال کرد، البته آقای داسار چند جلسه خدمت استاد گرامی سیروس فراهانی نیز کار کرده بود.

می‌شود گفت، پایگاه نی نوازی در قزوین را اهالی خیابان خیام و بلوار مدرس که قبلا خیام خاکی نام داشت، بنیان گذاشتند؛ چون دوستی‌ها در کوچه و خیابان بود و این دوستی منجر می‌شد که یک تعداد به ساز نی علاقه مند شده و آن را دنبال کنند، به عنوان نمونه استاد بنده، ابوالفضل صالحی که نی را به صورت حرفه‌ای و در همین محلات آغاز کرد.

از دیگر نی نوازان دهه ۵۰ در قزوین می‌توان به سیروس زرشکی و مهدی تسنیمی اشاره کرد که در این راه کارهای ارزشمندی را از خود برجای گذاشتند.

ایرنا. بعد از دهه ۵۰ کدام یک از نی نوازان قزوین وارد عرصه موسیقی شدند؟

نوازندگان دهه ۶۰ به ابتدا و میانه این دهه تفکیک می‌شوند که می‌توان به حسین افزونتر اشاره کرد که بنده خدمت این بزرگوار دوره ابتدایی را شروع کردم، سپس اسحاق چگینی بودند که ایشان نیز در ساز نی حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند.

در دهه میانی ۶۰ نیز از نی نوازان قزویمی می‌توان به خودم (آرش ابوترابی) و حسن رهنما اشاره کرد؛ از نوازندگان نی قزوین در دهه ۷۰ نیز آقایان مهدی تیموری، فریدون محمدبیگی و سعید دولت زارعی هستند.

بعد از دهه ۷۰ آقایان علی حسینی و انصاری را می‌شناسم و جوانترهای این عرصه مثل محمد گروسی هنرجوی خودم و آرش گروسی هستند که البته بنده تا حالا ایشان را ندیدم.

ایرنا. چه عاملی باعث شد تا ساز نی را انتخاب کنید، چگونه این مسیر را ادامه دادید؟

به دلیل فعالیت دایی بنده، من نیز از کودکی با صدای نی آشنا بودم اما به طور جدی در سال ۶۷ توانستم نی را در دست بگیرم و صدای نی را در بیاورم، با شنیدن صدای نی به این موسیقی علاقه مند شدم و کارهای خودم را با حسن افزونتر، پسرعموی سعید افزونتر آغاز کردم که هم دوره آقای نیز چگینی بودند.

پدر بنده با استاد میرزا علی‌اکبر خان خرم قزوینی (علی اکبر ثقفی) دوست بودند و با پیشنهاد پدرم سال ۶۸ نزد ایشان رفتم، استاد خرم، ردیف آوازی را به شکل گوشی و حافظه محور آموزش می‌داد و من هفت سال نزد ایشان شاگردی کردم.

در کنار این آموزش‌ها از استاد ابوالفضل صالحی، شاگرد استاد کسایی نیز بهره بردم و ۱۰ سال نیز با وی کار کردم، در دوره‌ ای که ما به ساز نی مشغول بودیم، کسی با نت کار نمی کرد، اما استاد اسحاق چگینی به صورت آکادمیک بنده را با نت آشنا کردند و چون استعداد خوبی داشتم، پای من به تهران باز شد و با چند گروه موسیقی از جمله فرهنگ و سما فعالیتم را ادامه دادم و ۲ آلبوم به نام های سرمستی و آفتاب پنهان را تولید و به بازار روانه کردیم.

ایرنا. به صورت مستمر چندسال به تدریس موسیقی نی مشغول هستید؟

اگر بخواهم به صورت رسمی اعلام کنم، الان نزدیک به ۲۵ سال است که به تدریس ساز نی فعالیت دارم.

ایرنا. عده‌ای معتقدند که ساز نی غمگین است، نظر شما چیست؟

جوهره غم و شادی لازم و ملزوم یکدیگرند، در موسیقی نیز باید علاوه بر فرح و شادی به دنبال غم و حماسه نیز باشیم، ما هم اکنون هفت نوع دستگاه و پنج نوع آواز داریم که این دستگاه‌ها دارای فرح و حزن خاصی هستند، این که یک نوازنده با کدام دستگاه بنوازد بستگی به خودش دارد و می‌توان در عین حال از همه این دستگاه‌ها بهره برد.

دستگاه دشتی و شوشتری از سایر دستگاه‌ها غمگین تر هستند، اما ساز نی را می توان در دستگاه‌های دیگر نیز به کار برد.

ایرنا. از مهمترین مشکلات نوازندگان ساز نی بگویید؟

نوازنده ساز نی همانند سایر نوازندگان درگیر مسایل معیشتی است، هنگامی که در قزوین ۳۰ آموزشگاه موسیقی فعالیت داشته باشد، نشان از اهمیت کسب درآمد برای نوازندگان سازهای موسیقی است و کسی هم که روی آموزش متمرکز باشد، نمی تواند چندان روی نواختن ساز کار کند.

در همه جای دنیا مشکل معیشت هنرمندان وجود دارد، اما دولت‌ها در کشورهای پیشرفته از خود هزینه می‌کنند تا بتوانند به حفظ موسیقی اصیل و سنتی خود کمک کنند، مثلا یکی از کارهای خوبی که طی چند سال گذشته صورت گرفت، طرح صندوق هنرمندان بود که به واسطه آن بنده بیمه شدم، الان هم دولت باید برای تدوین برنامه‌های فرهنگی پای کار بیاید و در راستای میراث کهن و اصیل ایران هزینه کند.

نظر شخصی بنده این است که هنرمندان را دسته بندی کرده و مورد حمایت قرار دهند، ما امروز نوازندگانی داریم که همانند ادبیات، سعدی و حافظ زمان خود هستند که از نظرها مغفول مانده‌اند، بنابراین دولت می‌تواند با حمایت ویژه از این افراد زمینه را برای رشد و ترویج موسیقی افزایش دهد.

پیشتر تبلیغ موسیقی در خانواده‌های ایرانی چندان پررنگ نبود، اما امروز نوجوانان بسیاری داریم که از سوی خانواده‌هایشان تشویق می‌شوند تا به سمت موسیقی بروند، اتفاقا تجربه من نشان داده که افراد بسیار با استعدادی نیز در این رابطه وجود دارند که با وجود داشتن مدارک آکادمیک و خلاقیت بالا، به دلیل بی توجهی امروز در حال کشاورزی هستند.

ایرنا. راهکار و پیشنهاد شما برای حمایت بیشتر از موسیقی سنتی چیست؟

به یاد دارم حدود ۱۰ سال پیش اعتباراتی که برای انجمن موسیقی در نظر گرفته می‌شد، رقم قابل توجهی بود، تا جایی که محمد وکیلی‌ها و سیدحسین میثمی در آن دوره از انجمن موسیقی اذعان دارند که برگزاری جشنواره ها و کنسرت بیشتر بود و این روند بعد از همه گیری ویروس کرونا به شدت تحت تاثیر قرار گرفت؛ تا امروز که متاسفانه اعتبارات به شدت کاهش یافته و روز به روز نیز کمتر می‌شود.

برای حمایت از موسیقی باید نگاه کلان کشور نسبت به سازها تغییر کند و حمایت‌های ویژه‌ای را در دستور کار قرار داد، چرا که موسیقی اصیل و کهن ایرانی مثل نی جزو تاریخ و اصالت این مرز و بوم بوده و در صورت بی‌توجهی از یادها خواهد رفت.