نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیتحریمها در دنیای امروز به عنوان یکی از ابزارهای اصلی قدرت‌های بزرگ برای اعمال فشار و سلطه بر دیگر کشورها شناخته می‌شوند. این اقدامات که معمولاً شامل محدودیت‌های سیاسی، اقتصادی و گاه نظامی هستند، به‌طور ویژه توسط کشورهای غربی و به‌خصوص ایالات متحده علیه کشورهای مخالف سیاست‌های آنها به کار گرفته می‌شود. در حقیقت، تحریم‌ها نمایانگر تغییر شیوه‌های سلطه‌گری از حملات نظامی مستقیم در قرن‌های نوزدهم و بیستم به شیوه‌های غیرمستقیم و پیچیده‌تر در قرن بیست‌ویکم هستند.
یکی از کشورهایی که طی چهار دهه گذشته همواره هدف تحریم‌های گسترده قرار گرفته، جمهوری اسلامی ایران است. از زمان پیروزی انقلاب، ایران با انواع مختلفی از تحریم‌های اقتصادی و غیراقتصادی مواجه بوده که هر یک در مقاطع مختلف، هزینه‌های سنگینی را بر اقتصاد کشور و روند توسعه آن تحمیل کرده‌اند اما از سال ۱۳۸۴، با تشدید فعالیت‌های هسته‌ای ایران و ادعای کشورهای غربی مبنی بر تهدید امنیت و منافعشان در منطقه خاورمیانه، این تحریم‌ها وارد فاز جدید و گسترده‌تری شد.
با ارجاع پرونده هسته‌ای ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۴) ، تحریم‌های چندجانبه و یکجانبه با شدتی بی‌سابقه اعمال شدند. این تحریم‌ها که تا به امروز نیز ادامه دارند در تمام حوزه‌های تاثیرات قابل‌توجهی گذاشته‌اند. در این میان صنعت خودروسازی به علت وابستگی بالا، استقلال پایین و آسیب‌پذیری حداکثری از نخستین و اصلی‌ترین بخش‌های تحریمی بوده است.
در شرایط کنونی بازار خودرو در ایران و اعمال تحریم های بین المللی از سوی برخی کشورها و شرکای تجاری صنایع خودروسازی، شاهد افزایش غیر منتظره در قیمت خودرو بازار حال حاضر هستیم. عوامل و دلایل مختلفی در افزایش قیمت خودرو موثر بوده و باعث سیر صعودی قیمت می گردند، عواملی چون قیمت ارز، نرخ تورم، حقوق و عوارض گمرکی، افزایش نقدینگی در جامعه، تحریم نفت و سیستم بانکی در افزایش قیمت سهم عمده ای دارند.
چرا خودروسازی در اولویت تحریم قرار گرفت؟
صنعت خودروی ایران، بزرگترین صنعت کشور پس از نفت و گاز، یکی از اصلی‌ترین قربانیان تحریم‌های اقتصادی در سال‌های اخیر بوده است. این بخش که پس از توافق هسته‌ای برجام با خوش‌بینی بسیاری از سوی شرکت‌های خودروسازی خارجی مواجه شد، در سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۶) و با خروج دونالد ترامپ از برجام به نخستین هدف تحریم‌های سنگین آمریکا تبدیل شد.
قرار گرفتن صنعت خودرو در صدر فهرست تحریم‌ها، نشان از شناخت دقیق دولت ترامپ از نقش استراتژیک این بخش در اقتصاد ایران داشت. این صنعت سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی ایران داشته و با ایجاد بیش از نیم میلیون فرصت شغلی، نقشی کلیدی در اشتغال صنعتی ایفا می‌کند. افزون بر این، حساسیت اجتماعی نسبت به کمیت و کیفیت خودروها، فرصتی بود که دولت ترامپ با هدف ضربه به اقتصاد و تحریک نارضایتی‌های عمومی در ایران از آن بهره گرفت.
خروج شرکای خارجی و زنجیره تامین قطع‌شده
امضای برجام، بذر امید را در دل صنعت خودروسازی ایران کاشته بود. شرکت‌های بزرگ خارجی همچون پژو و رنو با قراردادهای میلیون دلاری پا به این صنعت گذاشته بودند و حتی برنامه‌های گسترده‌ای برای افزایش تولید در ایران داشتند اما این خوش‌بینی دوام نیاورد. پژو قراردادهای ۷۰۰ میلیون یورویی‌اش را لغو کرد و رنو برنامه افزایش تولید به ۳۵۰ هزار خودرو در سال را کنار گذاشت. حتی برندهایی چون بی‌وای‌دی که در حوزه خودروهای برقی فعالیت می‌کنند، ایران را ترک کردند.
امضای برجام، بذر امید را در دل صنعت خودروسازی ایران کاشته بود. شرکت‌های بزرگ خارجی همچون پژو و رنو با قراردادهای میلیون دلاری پا به این صنعت گذاشته بودند و حتی برنامه‌های گسترده‌ای برای افزایش تولید در ایران داشتند
ضربه دوم، قطع ارتباط خودروسازان ایرانی با تأمین‌کنندگان بین‌المللی قطعات و مواد اولیه بود. تولید خودرو، هم از نظر کمیت و هم کیفیت، سقوطی آزاد را تجربه کرد. به‌عنوان نمونه، کیفیت خودروها چه براساس آمار و چه براساس تجربه مشتریان، افت چشمگیری پیدا کرد. بنابراین کیفیت خودروها که از پیش هم جای انتقاد داشت، حالا بیش از پیش آماج اعتراض مشتریان قرار گرفته و نمادی از تأثیرات بی‌رحمانه تحریم‌ها بر زندگی روزمره مردم شده است.
ضربه‌های اقتصادی به خودروسازی و پیامدهای آن
تحریم‌ها نه تنها تولید را هدف قرار داد، بلکه بخش بزرگی از صنعت خودرو، که سهمی از تولید ناخالص داخلی ایران را شامل می‌شود، از رونق انداخت. این صنعت که نقشی کلیدی در معیشت صدها هزار کارگر و خانوار داشت، با چالش‌هایی بی‌سابقه مواجه شد. بنابراین تحریم‌ها نه تنها خودروها را از خیابان‌ها، بلکه نان را از سفره‌های بسیاری ربودند.
دوره ریاست جمهوری جو بایدن، احیای برجام اتفاق نیافتاد و صنعت خودرو همچنان در تنگنا باقی ماند، هرچند روزنه‌هایی برای تنفس باز شد. اکنون، با بازگشت ترامپ به قدرت، این پرسش اساسی مطرح است: سرنوشت صنعت و بازار خودروی ایران در چهار سال آینده چه خواهد شد؟ آیا سیاست‌های سختگیرانه پیشین دوباره به اجرا گذاشته خواهد شد، یا صنعت خودرو فرصتی برای بازیابی خواهد یافت؟ صنعت خودروی ایران در میانه میدان کشمکش‌های سیاسی جهانی همچنان به آینده‌ای پرابهام چشم دوخته است.
احیای گفت‌وگوها چه خواهد کرد؟
اگر باب گفت‌وگو باز شود ، صنعت خودروسازی ایران می‌تواند بار دیگر وارد مسیر رشد و توسعه شود. بازگشت شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاری‌های جدید، امکان بهبود زنجیره تأمین قطعات و دستیابی به فناوری‌های پیشرفته را فراهم خواهد کرد. این امر نه‌تنها به افزایش تولید و ارتقای کیفیت محصولات منجر می‌شود، بلکه ظرفیت صادراتی صنعت خودرو را نیز تقویت خواهد کرد.
در صورت رفع تحریم‌ها، صنعت خودروسازی می‌تواند به حوزه‌های نوینی مانند خودروهای برقی و هوشمند نیز وارد شود، که می‌تواند ایران را در این عرصه رقابتی جهانی مطرح کند
در صورت رفع تحریم‌ها، این صنعت می‌تواند به حوزه‌های نوینی مانند خودروهای برقی و هوشمند نیز وارد شود، که می‌تواند ایران را در این عرصه رقابتی جهانی مطرح کند. افزایش اشتغال و بهبود معیشت کارگران، در کنار تقویت جایگاه اقتصادی کشور، از دیگر پیامدهای مثبت احتمالی خواهد بود.
این موضوع می‌تواند چراغ امیدی برای صنعت خودروسازی ایران باشد و این بخش را از رکود به رونق بازگرداند اما تحقق این چشم‌انداز، نیازمند ثبات در سیاست خارجی، جذب سرمایه‌گذاری و اصلاح ساختارهای داخلی صنعت خودرو است. در نهایت، آینده صنعت خودروسازی ایران وابسته به تعاملات دیپلماتیک و تصمیم‌های کلیدی در سیاست داخلی و خارجی خواهد بود.
به هر حال، خودروسازی ایران هرچند با وجود تحریم‌های سنگین دولت ترامپ، همچنان نفس می‌کشد و بحران خاصی از منظر اشتغال و تعطیلی کارخانه‌ها را تجربه نکرده اما سال‌ها از جهان خودرو دور شد و در حال حاضر محصولاتی عرضه می‌کند که مشتریان داخلی نیز نسبت به قیمت و کیفیت این خودروها شاکی هستند.
منابع
– وحید حقی چوبر، احمد صالحی، سارا ناجی آذرپور. بررسی تاثیر تحریم های بین المللی بر افزایش قیمت خودرو با رویکرد پویایی سیستمی، یازدهمین کنفرانس بین المللی مدیریت، ۱۳۹۲.
– تحریم و آثار آن بر صنعت خودروسازی کشور، نشریه امنیت اقتصادی، شماره ۷۰ ، ۱۳۹۸.
منبع
