نقش «جاده جهاد» در موفقیت عملیات ضربت ذوالفقار

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: انقلاب اسلامی ایران ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ با پایان بخشیدن به حاکمیت سیاسی رژیم پهلوی، نظامی نوینی ایجاد کرد. بدیهی است که به موازات این تحول باید ساختار کشور نیز دگرگون می‌شد؛ این فضا زمینه ایجاد نهاد‌هایی متناسب با کارکرد‌هایی ویژه را فراهم آورد.

مردم نیز بلافاصله داوطلبانه برای نظام‌مند کردن کشور اعلام آمادگی کردند. با توجه به نسبت جمعیت روستانشین به شهری، ضرورت رسیدگی و بهبود شرایط در روستا‌ها بیشتر احساس می‌شد؛ لذا به موازات تشکیل نهاد‌های انقلابی، جهاد سازندگی نیز در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ به عنوان بازوی سازندگی انقلاب برای خدمت به روستاییان و مناطق محروم و انتقال ارزش‌ها و فرهنگ انقلاب به آن مناطق تشکیل شد.

متن زیر سیر ایجاد و رشد نهاد مقدس جهاد سازندگی است که در ادامه قسمت پانزدهم آن را می‌خوانید.

مهم‌ترین اقدام مهندسی ستاد جهاد غرب در ماه چهارم جنگ در عملیات ضربت ذوالفقار در ارتفاعات میمک انجام گرفت. جهاد، قزوین آذربایجان یزد و خراسان در منطقه‌ای فعالیت می‌کردند که این عملیات انجام شد و در احداث جاده پیش از عملیات و خاکریز در حین عملیات نقش مؤثری داشتند. بخشی از مأموریت جهاد در این عملیات تدارکات و احداث مقر برای یگان‌های ارتش بود میزان جاده سازی در منطقه میمک به حدی بود که توجه مسئولان را به خود جلب کرده بود. یکی از این جاده‌ها به نام «جاده جهاد» نام گذاری شد که جهاد آذربایجان شرقی آن را احداث کرد.

یک گروه راه‌سازی از جهاد الموت قزوین در دی ماه سال ۱۳۵۹ بر روی ارتفاعات میمک مشغول شد که این ارتفاعات برای ایران و عراق اهمیت داشت و با تسلط به آن دشت وسیعی تحت کنترل قرار می‌گرفت بخشی از جاده ایلام به سمت خوزستان از همین مسیر عبور می‌کرد. نیرو‌ها تصمیم گرفتند آنجا را تحت کنترل خود داشته باشند تا ارتباط شمال به جنوب منطقه قطع نشود. به همین دلیل یگانی از ارتش تصمیم گرفت به دامنه ارتفاعات میمک مسلط شوند. لازمه این عملیات احداث یک جاده بود که جهادگران قزوین وارد عمل شدند.

رودخانه خشک گدار

مسئولیت این جاده را مهندس یاجم از جهاد آذربایجان شرقی به عهده گرفته بود و با حداقل امکانات کار می‌کردند. جهاد در آن شرایط دستگاه سنگین راه‌سازی نداشت و مجبور شدند این دستگاه‌ها را از یک شرکت خصوصی در قزوین اجاره کنند. این جاده به طول ۳۵ کیلومتر به تنگه بیجار و از آنجا به جاده‌ای دیگر وصل می‌شد. جهادگران با ساحل‌سازی رودخانه خشک گدار با بلدوزر‌ها از این رودخانه عبور کردند.

شهید «محمد طرحچی طوسی»

این عمل به کمک مهندس «محمد طرحچی طوسی» فرمانده مهندسی جنگ جهاد در خوزستان انجام گرفت. او که برای بازدید از منطقه عملیاتی ایلام آمده بود در نحوه احداث جاده کمک خوبی به جهادگران قزوین کرد. او از ماشین سازی اراک یک پل فلزی تهیه کرد که به راحتی قابل نصب بود و در برابر سیلاب احتمالی مقاومت می‌کرد سنگ مورد نیاز این پل را از سنگ مالون معدن همان حوالی تأمین کردند بمباران هوایی جهادگران را تهدید می‌کرد و هر روز چند بار تکرار می‌شد.

این پل در مسیر هواپیما‌های عراقی قرار داشت و در برگشت بمب‌های باقی مانده خود را روی جهادگران می‌ریختند. این جاده در طول جنگ یکی از مسیر‌های اصلی یگان‌های عملیاتی در منطقه مهران به حساب آمد که با عملیات ضربت ذوالفقار شروع شد. در دی ۱۳۵۹، سپاه قزوین به منطقه میمک اعزام شد و جهاد قزوین تأمین نیاز‌های مهندسی آنها را به عهده گرفت.

انجام این عملیات در گروی احداث جاده‌هایی بود که در نقطه‌ای کوهستانی و صعب‌العبور انجام می‌گرفت. وسعت این منطقه ایجاب می‌کرد استعداد قابل توجهی از جهاد در خدمت این منطقه قرار گیرد به گونه‌ای که وقتی این جاده‌ها و نحوه خدمات‌رسانی جهاد به یگان‌ها مورد بازدید مسئولان قرار می‌گرفت کاملاً برجسته می‌نمود. آیت الله خامنه‌ای، رئیس جمهور وقت در سال ۱۳۶۴ نظر خود را در مورد منطقه میمک در مصاحبه با مجله جهاد ابراز فرمودند: از مهم‌ترین کار‌های جهاد کار در جنگ بوده است که به صورت مهندسی سنگرسازی جاده سازی خاکریززنی و کانال کشی است و کار‌های بسیار مهم و جالبی از این قبیل داشته‌اند و زمانی که نیرو‌های ما خط دفاعی دشمن را در هم می‌شکنند و پیشروی می‌کنند کارشان ۵۰ درصد انجام گرفته و ۵۰ درصد دیگرش به این است که در آنجا تثبیت شوند و بمانند؛ بنابراین آن چیزی که تضمین می‌کند در آنجا بمانند مهندسی است و کار مهندسی در جبهه غیر از کار مهندسی در شهر است، چون در جبهه احداث یک خاکریز مواجه شدن با خطرات ده‌ها توپ و گلوله دشمن می‌باشد لذا اینجاست که نقش جهادگران در جبهه آشکار می‌گردد و یا مثلاً رزمندگان ما هنگامی که می‌خواهند یک منطقه را تصرف کنند که نیاز به راه خوب دارند تا بتوانند با موفقیت عملیات انجام بدهند بازهم در اینجا نقش جهاد سازندگی آشکار می‌گردد. من احداث چند راه را از نیرو‌های جهاد سراغ دارم که از اهمیت شایانی برخوردار است و یکی از آنها راه آبادان است. یعنی زمانی که آبادان تقریباً در محاصره کامل بود و حتی جاده ماهشهر – آبادان نیز بسته بود، آنجا یک جاده توسط جهاد سازندگی احداث شد که خیلی اهمیت داشت.

راه دیگری هم در منطقه میمک بود که در آن موقع یعنی سال ۱۳۵۹، میمک در تصرف نیرو‌های دشمن قرار داشت در آن منطقه جهاد سازندگی یک راه طولانی احداث نمود و به نام جاده جهاد نامگذاری شد که آن جاده را من رفته بودم یک جاده بسیار مهم و حساس و استراتژیک بود که ما را متصل به موضع دشمن می‌کرد و این جاده در بازپس‌گیری آن منطقه از دست دشمن بسیار مفید بود و نقش اساسی داشت.

از همه مهم‌تر و شگفت آورتر برای من یک جاده‌ای بود که در منطقه کوره موش که یک قله‌ای بود در ناحیه گیلان غرب که قله بسیار دشواری هم بود و زمانی که اسلام آباد و گیلان غرب در زیر آتش دشمن قرار داشت رزمندگان ما این قله را گرفتند. هنگامی که برای بازدید به آن منطقه رفته بودم یک جاده بسیار طولانی و مهم و صعب العبور در آن منطقه توسط جهاد سازندگی در مدت چهارده روز احداث شده بود که به وسیله آن جاده رزمندگان توانسته بودند آن قله را که برای ما نقش تعیین کننده و مهمی داشت به تصرف خود درآوردند. به هر حال، مهندسی رزمی از کار‌های بسیار مهم جبهه‌ها میباشد و نقش برادران جهاد سازندگی در جبهه‌ها به خاطر مهندسی رزمی یک نقش مهم و تعیین کننده است.

عملیات خوارزم یا ضربت ذوالفقار با رمز «یا الله» در ۱۹ دی ۱۳۵۹ به فرماندهی سرهنگ سهرابی انجام شد. سازمان رزم این عملیات متشکل از ۲ گردان از لشکر ۸۱ زرهی، یک گردان از ستاد مشترک ۲ گردان از سپاه، بسیج عشایر منطقه و ژاندارمری بود. ابتدا در نامگذاری این طرح از نام فرمانده گردان ۲۱۷ تانک لشکر ۸۱ سرگرد خوارزمی استفاده شد و به همین خاطر از آن به نام عملیات خوارزم نیز یاد می‌شود این عملیات با هدف تصرف ارتفاعات میمک برنامه‌ریزی شد و عناصر رزمی تیپ ۱ زرهی شامل ۲ گردان مکانیزه و ۲ گردان تانک و یک گردان پیاده در دو محور وارد عمل شدند. در محور شمالی که به ارتفاعات میمک منتهی می‌شد یک گردان تانک و یک گردان مکانیزه وارد عمل شدند.

سد کنجان چم

در محور دیگر، گروه رزمی ۲۲۲ تانک که گردان ۱۲۳ مکانیزه را نیز تحت امر داشت به سمت جنوب و سد کنجان چم پیشروی کرد و ارتفاعات غربی سد را آزاد نمود منطقه عملیاتی جنوبی در ارتفاعات کولک کوهستانی و صعب العبور بود که در بعضی نقاط رساندن تدارکات به سختی انجام می‌گرفت. عناصر تیپ ۱ زرهی در ساعت اول حمله موفق شدند عناصر تأمین دشمن را در غرب دشت لیک و دامنه شرقی ارتفاعات میمک شکست بدهند آنها را مجبور به عقب نشینی کنند.

به این ترتیب خط تأمینی دشمن در صبح روز عملیات منهدم شد. از این ساعت به بعد، پیشروی به سوی مواضع اصلی پدافندی عراقی‌ها آغاز شد. نیرو‌های دشمن در ساعات اولیه حمله غافلگیر شدند و نتوانستند مقاومت چندانی در مقابل یگان‌های ایرانی نشان دهند. به نحوی که گردان‌های ۱۲۳ و ۱۹۵ مکانیزه قبل از ساعت ۹ محدوده هدف‌های خود را در منطقه سد کنجان چم و میمک اشغال کردند. 

جهادگران شب عملیات اقدام به احداث چند خاکریز موقت در دامنه میمک کردند و با وانت، مهمات و آذوقه گردان خط اول را تأمین کردند و عملاً پشتیبانی آن محور از عملیات را انجام می‌دادند خاکریزی که یک راننده جهاد آذربایجان شرقی در زیر آتش احداث می‌کرد، تأثیر خوبی روی روحیه نیرو‌های ارتش گذاشته بود و تثبیت ارتفاعات در دستور کار آنها قرار گرفت.

جهاد در خط الرأس قله اقدام به احداث چند سنگر با گونی نمود و از پشت آن پدافند انجام گرفت. جهادگران قزوین با احداث جاده‌ای در دامنه ارتفاعات میمک تردد ارتش را سرعت بخشیدند و مهمات و آذوقه را به راحتی تا نوک قله می‌رساندند آنها در حین احداث جاده با یک گروه گشتی عراقی مواجه و با آنها درگیر شدند. در جریان این درگیری تعدادی از عراقی‌ها را به اسارت درآوردند و آنها را داخل بیل لودر کرده و از معرکه خارج کردند. آنها این لودر را در حین عملیات غنیمت گرفته بودند و بسیاری از خاکریز‌های خط مقدم را با آن انجام می‌دادند. یکی از اقدامات جهادگران قزوین برش یک قسمت از تپه با همین لودر غنیمتی برای کوتاه کردن مسیر یگان‌های مستقر در نوک قله بود که در جریان آن نیز با عراقی‌ها درگیر شدند و تا صبح تپه را شکافتند و راه باز شد. در مرحله دوم عملیات یک گروه از سپاه قزوین به کمک نیرو‌های ارتش در خط شتافتند که در این مرحله جمعی از آنان به شهادت رسیدند این حضور جهاد و سپاه تأثیر خوبی در بسیج مردم قزوین برای شرکت در جنگ گذاشته بود. 

گروه رزمی ۲۱۷ تانک که از جنوب میمک حمله می‌کرد در ساعت ۱۱ گزارش داد که عناصر تقویتی دشمن از طرف تپه شینو و جنوب پاسگاه نبی خضر وارد منطقه نبرد میمک شده اند. تا قبل از ساعت ۱۲ روز اول حمله هر ۴ گردان از تیپ ۱ زرهی به منطقه هدف خود رسیده و تلاش کردند هدف را تصرف کرده و از وجود دشمن پاک سازند در ساعات اولیه بعد از ظهر حملات هوایی دشمن شروع شد و هواپیما‌های ایرانی نتوانستند مانع ورود هواپیما‌ها و بالگرد‌های دشمن به منطقه نبرد شوند. عشایر ایل خزل ارتفاعات میمک و دامنه‌های غربی آن را سرزمین آبا و اجدادی خود می‌دانند و تعلقات و پیوستگی عمیقی نسبت به زمین منطقه دارند.

این وابستگی مورد توجه فرماندهی عملیات قرار گرفت و افراد این ایل در شناسایی و اجرای عملیات نقش بسیار مهمی را ایفا نمودند. هوانیروز به فرماندهی شیرودی و کشوری و نیروی هوایی در پشتیبانی عملیات، نقش زیادی در موفقیت این عملیات داشتند. ارتش عراق با اجرای پاتک‌های سنگین تلاش کرد تا اولین شکست گسترده خود را جبران نماید ولی به دلیل مقاومت نیرو‌های ایران موفق نشدند و سرانجام مناطق تصرفی تثبیت شد. از جمله نکات قابل توجه این عملیات رعایت اصل غافل گیری بود که فرماندهان عراقی بعد از یک هفته آماده باش کامل به دلیل پیش بینی نکردن حمله نیرو‌های ایرانی برای یگان‌های خود وضعیت عادی اعلام کرده بودند. 

شهید محسن بلندیان

بخشی از امداد پزشکی این عملیات نیز به عهده جهاد آذربایجان شرقی و قزوین قرار گرفت و آنها مجروحان را از خط مقدم به اورژانس زیر دامنه میمک میرساندند. جهاد قزوین چند پزشک به منطقه اعزام کرد و آنها مجروحان را مداوا می‌کردند. مسئولیت بسیاری از کار‌های جهاد قزوین در این عملیات به عهده محسن بلندیان بود. او وقتی کار‌ها گره می‌خورد با ابتکار عمل آن را حل می‌کرد در روز دوم عملیات یک کامیون پر از مهمات در رودخانه متوقف شد. هر لحظه احتمال می‌رفت مورد هدف قرار گیرد، اما یکی از جهادگران به تنهایی و بدون پوشش تأمین کامیون را تا نوک ارتفاع رساند.

دشمن در روز دوم اقدام به پاتک نمود و جهادگران که غافلگیر شده بودند، در ۲۰۰ متری تانک‌ها شروع به احداث خاکریز کردند. با ورود یک یگان زرهی ارتش به این محور پاتک عراقی‌ها نیز خنثی شد. تعدادی از تانک‌های آنها را منهدم کردند و تعدادی را هم غنیمت گرفتند. جهادگران در حین احداث جاده در همان محور با میدان‌های مین مواجه شدند که با بلدوزر معبری برای عبور رزمندگان در آن باز کردند وسعت میدان مین به اندازه‌ای بود که بیش از ۱۵۰۰ مین را خنثی کردند و آنها را با وانت به مقر ارتش بردند و تحویل آنها دادند. فرمانده ارتش در آن محور باور نمیکرد یک جهادگر بدون طی کردن دوره تخریب این همه مین را خنثی کرده باشد.

در حین درگیری دکتر چمران وارد منطقه شد و خودروی او هنگام عبور از رودخانه در گل فرو رفت و جهادگران با لودر آن را بیرون کشیدند. یکی از جهادگران که مأمور سوخت‌رسانی به تانک‌های ارتش بود به نحوه عبور رودخانه مسلط شده بود و با اینکه نیمی از تانکر سوخت او در آب فرو رفت، اما موفق شد از رودخانه عبور کند و سوخت را به تانک‌های در حال نبرد برساند.

عراق پس از عقب نشینی اقدام به چند پاتک نمود که با مقاومت نیرو‌ها خنثی شد. جهاد قزوین پس از اتمام این عملیات امور مهندسی پس از عملیات را نیز به عهده گرفت و تا پایان سال ۱۳۶۰ کار‌های مهندسی منطقه میمک را انجام داد. با ورود جهاد خراسان به آن منطقه مهندسی به آنها محول شد و جهادگران قزوین منطقه را ترک کردند. 

منبع: کتاب «خاکریز‌های خط مقدم؛ تاریخ مهندسی جنگ جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس» اثر «نصرت‌الله محمودزاده»

انتهای پیام/ 112