رونمایی از کهن‌ترین نسخه‌های خطی قرآن در کتاب «کلام مبین»

به گزارش ایکنا، مراسم معرفی و رونمایی از «کلام مبین؛ کهن‌ترین نسخه‌های خطی قرآن کریم؛ پوست‌برگ‌های قرآنی به خط حجازی» شامگاه 19 دی ماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خسروی، محسن آرمین، محمدسعید بیلکار، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن سعید؛ نماینده ناشر و سیدکمال حاج سیدجوادی؛ محقق این اثر از سوی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

سیدکمال حاج سیدجوادی؛ محقق این اثر در سخنانی در این مراسم با بیان اینکه کار تحقیقاتی این پژوهش، 20 سال طول کشیده است، گفت: تاکنون دو جلد آن منتشر شده است و جلد سوم هم پوست‌برگ نیست و در کاغذهای دیگری نوشته شده است که به زودی منتشر خواهد شد. بخش آغازین این پژوهش در مورد تاریخ تدوین قرآن است.

وی افزود: در این تحقیق به این نتیجه رسیدیم که قرآن در دوره پیامبر(ص) در قالب یک کتاب و بین‌الدفتین وجود داشته است و در زمان خلفای بعد به ویژه عثمان تکثیر شده است بنابراین اثبات شده مصحف عثمانی، حرف غلط و غیرقابل اطمینان است. نتیجه دیگر اینکه ترتیب سور همین ترتیبی است که  در دوره فعلی داریم و امری آسمانی و توقیفی است و اینکه کسانی سعی کنند قرآن را براساس شان نزول بررسی و تدوین کنند یک سنت غیرقابل پذیرش است و در تمام نسخه‌ها این ترتیب سور که امری الهی است رعایت شده. 

حاج سیدجوادی افزود: مهمتر از مطالب قبل اینکه این تحقیق ثابت می‌کند تمامی مسلمین اجماع دارند که قرآن تحریف نشده است و حرف و کلمه‌ای از قرآن اضافه و یا کاسته نشده است؛ بحث مربوط به اختلاف قرائات و نزول براساس یک حرف یا هفت حرف هم ثابت شد که نزول براساس یک حرف و آن قریش است. 

محقق کلام مبین با اشاره به رسم‌الخط مصحف، تصریح کرد: نتیجه دیگر این تحقیق آن است که رسم‌الخط و به تعبیری رسم المصحف نسل به نسل در طول تاریخ حفظ شده است و نباید این رسم‌‎الخط به هر دلیلی تغییر یابد. اولین مجموعه‌ معرفی‌شده در این نسخ، قرآن صنعا است که گفته شده به سال 35 هجری قمری برگشت دارد. همچنین متن‌هایی که می‌گویند قرآن دارای ترتیب سور مختلف بوده است قابل استناد نیست.  

وی افزود: نسخه دوم این مجموعه، نسخه مسجد عتیق قاهره مربوط به 75 قمری است که به عنوان قرآن حجازی مطرح است و نسخه سوم مصحف هم باز گنجینه مسجد عتیق قاهره است که از سوی مستشرقین خریداری شده و در کشورهای مختلف است؛ در پایان جلد اول این کتاب، برای پاسخگویی به کلام مستشرقین مقدمه مفصلی برای نقد سخنان آنان به انگلیسی نوشته‌ام. 

حاج سیدجوادی با بیان اینکه در مجلد دوم، پوست‌برگه‌هایی از سال 24 تا 75 قمری است، افزود: همچنین پوست‌برگه‌هایی از نیمه دوم سده دوم هجری و نسخه وقفی از آستان قدس رضوی در این کتاب منتشر شده است. متن نسخه قرآنی که توسط عثمان طه کتابت شده، قرار داده شده است تا محقق بتواند مطابقت بدهد  و متوجه شود تغییرات در نوشتار قرآن صرفا رسم‌الخطی ساده است وگرنه هیچ تغییری در قرآن وجود ندارد، یعنی به طور اعجاب‌آوری هیچ گونه تغییری در نسخ قرآنی از سال 24 قمری تاکنون وجود ندارد و با افتخار می‌توان گفت قرآن تنها کتاب مقدسی است که تحریف نشده است.

قر آن صنعا؛ آب سرد بر روی سر مخالفان قرآن

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خسروی با بیان اینکه این مجموعه مستند برای اثبات بسیاری از مسائل دینی و مذهبی کارآمد است، گفت: در سال 1351 خبر مهمی در دنیا منتشر شد که در مسجد صنعای یمن در حالی که کارگران مشغول تعمیر مسجد بودند متوجه شدند در سقف و پشت دیوار آثاری از پوست‌برگه‌ها وجود دارد که خطوطی بر روی آن است و با بررسی صورت گرفته متوجه شدند قرآن کریم و مربوط به 14 قرن قبل و صدر اسلام یعنی زمان عثمان است و این موجی از نگرانی و شادی ایجاد کرد؛ نگرانی از این جهت که اگر تفاوتی بین این قرآن و قرآن موجود باشد زیربنای بسیاری از اعتقادات ما زده خواهد شد و خوشحالی از این جهت که عدم تحریف ثابت شود و بعد از بررسی مشخص شد که قرآن امروز یک کلمه کم و زیاد نسبت به قبل نیست و این نشانه اعجاز است. 

خسروی با بیان اینکه در این مجموعه شش نسخه قر آنی از جمله مسجد جامع صنعا معرفی شده است، افزود: سه نسخه مربوط به مسجد عتیق قاهره است و یک قرآن هم مربوط به نسخه مسجد جامع دمشق و دو قرآن نسخی است که در آستان قدس داریم. نتیجه این تحقیق خوب نشان می‌دهد چینش امروزین سور قرآنی دقیقا و عینا همان چینش دوران پیامبر(ص) است. 

وی افزود: شیخ صدوق فرموده است باور ما این است که بین‌الدفتین در زمان پیامبر(ص) هم به این شکل بوده است و دلایلی آورده است؛ مثلا سوره حمد با اینکه کوتاه است باید در انتها باشد ولی طبق دستور پیامبر(ص) در ابتدا آمده است و نام آن هم فاتحه‌الکتاب است یعنی باید کتابی باشد که نام آن «فاتحه الکتاب» باشد. همچنین مضامین این سوره گویی فهرست قرآن کریم است زیرا در این سوره توحید و معاد و نبوت مورد اشاره است.   

خسروی بیان کرد: مرحوم شعرانی هم گفته است برخی کلمات براساس رسم‌المصحف نیست مانند واژه سعوا که در یکجا با واو در انتهای کلمه و در جای دیگر بدون آن آمده است ولی تاکید بر این بوده است که همین موضوع در نوشتن مصحف حفظ شود و گذشتگان هم این عنایت را داشتند و این نوع عنایت مستند به روایات و تاریخ بود و کاری که استاد سیدجوادی انجام دادند اثبات‌کننده این مسئله است.

اتفاق نظر جمیع مسلمین بر وثاقت قرآن

همچنین محسن آرمین با طرح این پرسش که چرا این موضوع به مسئله تبدیل شده است، گفت: در طول تاریخ گذشته بحثی در مورد وثاقت قرآن وجود نداشته است زیرا پیش‌فرض همه محققان اعتبار سندی قرآن بوده است و این بحث در دوران اخیر مطرح و بحثی وارداتی و در عین حال مهم است. سابقه مطالعات قرآنی در بین خاورشناسان به دوران قرون وسطی برگشت دارد؛ برخود اول کلیسا با قرآن با انگیزه نفی و طرد و گفتمان مؤمن و کافر بوده است و مسیحیان در این دوران برای تحقیر مسلمین از برخی تعابیر مانند محمدیان استفاده کردند که این واژه اشاره به این باور غلط دارد که مسلمین، محمد را می‌پرستند؛ یا هجاری‌ها(منسوب به هاجر)و کافر خطاب می‌کردند. 

آرمین با بیان اینکه این تعابیر نشانه سوء تفاهم و دشمنی مسیحیان در آن دوره نسبت به اسلام و مسلمین بوده است، تصریح کرد: براساس این رویکرد اولین ترجمه‌های قرآن که از قرن 12 میلیادی شروع شد با این نگاه یعنی خرده‌گیری و نقد بر قرآن صورت گرفت و ترجمه‌هایی به انگلیسی و زبان‌های دیگر نوشته شد؛ با آغاز قرن روشنگری، رویکرد عقلانی و نقادانه به امور از جمله دین رواج زیادی یافت و در این دوره نقد ادبی و متنی و تاریخی و اعتبار و وثاقت تاریخی حتی در مورد کتب مقدس به جریان افتاد و هدف آنان تعیین زمان و مکان کتب مقدس و شناسایی نویسندگان اصلی و تطور متون و نسخ مختلف آن در طول تاریخ بوده است. 

وی با بیان اینکه تا این دوره تورات و انجیل از سوی یهودیان و مسیحیان مقدس شمرده می‌شد، افزود: با رواج تحقیقات نقد متون مقدس، اعتبار و وثاقت تاریخی و جنبه قدسی این کتب تا حدود زیادی کم شد و اساسا ماهیت وحیانی آن زیر سؤال رفت، لذا نویسنده تورات نمی‌تواند حضرت عیسی مسیح باشد و ادبیات تورات نشان می‌دهد که اسفار آن توسط نویسندگان مختلف نوشته شده است. 

آرمین بیان کرد: همین رویکرد در مورد اناجیل عهد جدید و کتب عهد جدید مطرح شد زیرا مثلا در مورد تبار حضرت عیسی(ع) در اناجیل اختلاف وجود دارد؛ در حوزه اندیشه دینی اسلامی تردیدی در وثاقت قرآن بین مسلمین نداریم گرچه در دوره نزول به گزارش خود قرآن بیان شده است که کافران و مشرکین پیامبر(ص) را کاهن و ساحر و … معرفی کرده‌اند ولی بعد از دوره نزول چنینی مباحثی وجود ندارد ولی نقد کتب مقدس به حوزه مطالعات قرآنی هم راه یافت.

نقد قرآن از حیث منابع و مصادر

وی با بیان اینکه عمده مستشرقین قرآن را هم مانند کتب مقدس خودشان غیروحیانی می‌دانند، اظهار کرد: این افراد با این ذهنیت به نقد قرآن پرداختند و این نقدها عمدتا از حیث منابع و مصادر یعنی اقتباس قرآن از منابع یهودی و مسیحی و انتساب قرآن به دوره پس از پیامبر(ص) است. البته در نیمه دوم قرن قبل ما با نظر جدیدی مواجه شدیم و اولین بار ونزبرو گفت قرآن در زمان پیامبر(ص) تدوین نشده است و تدوین این کتاب در فرایند دو سه قرن یعنی تا زمان عبدالملک اموی تثبیت و به عنوان کتاب درآمد. 

آرمین بیان کرد: نظر ونزبرو مورد استقبال زیادی قرار گرفت و آن را بسط دادند و تا چند دهه این موضوع غالب شد؛ از دید وی همه کتب تاریخی مسلمین و نسخ قرآنی حداکثر به قرن دوم و سوم قابل ارجاع است؛ همزمان با طرح نظر ونزبرو، قرآن صنعا پیدا شد و ممحققان آلمانی بر روی نسخ این قرآن تحقیق کردند و نشان دادند که نسخ قرآنی به سال‌ 35 قمری و حتی کمتر بازگشت دارد. 

وی افزود: کتاب کلام مبین و نسخه‌های آن نشان داده است که پوست‌برگه‌های قرآنی مربوط به قرن اول قمری است و قرآن در همین دوره نوشته شده است.

آرمین تاکید کرد: در مورد چینش آیات در قرآن اتفاق نظر وجود دارد ولی در مورد ترتیب سور اختلاف نظر بین قرآن‌پژوهان وجود دارد و فکر می‌کنم اثبات این مطلب کار سختی است و باید مجموعه کاملی از قرآن قرن اول را داشته باشیم تا بتوانیم ثابت کنیم که چینش سور، توقیفی است. همچنین اثبات یکسانی رسم الخط از ابتدا تاکنون بسیار دشوار است. 

جای خالی تحقیقات پیرامون مصاحف

همچنین محمدسعید بیلکار، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در سخنانی با اشاره به تعریف تحریف، گفت: برخی تغییر در حرکات کلمات را تحریف می‌دانند که اگر این باشد در قرآن وجود دارد ولی تحریف به زیادت به هیچ وجه وجود ندارد و همه مسلمین هم بر آن اتفاق نظر دارند. مقوله دیگر تحریف به نقیصه است و در اینجا هم برخی می‌گویند هیچ کلمه‌ای از قرآن کم نشده است و برخی می‌گویند ممکن است کم شده باشد. 

استاد دانشگاه تهران با اشاره به نظریه ونزبرو با بیان اینکه نگاه او به بیرون از مقوله تحریف است، اضافه کرد: او مدعی شد سوره رحمان برساخت دو سنت قرآنی مختلف است یعنی در جایی دو بهشت را مطرح کرده ولی در جای دیگر در مورد بهشت‌هایی با در جه پایین‌تر سخن گفته است؛ از نظر وی این دو مرتبط با دو سنت فرهنگی مختلف است که دو نفر آن را نوشته‌اند.

بیلکار با اشاره به اهمیت نسخ قرآنی، تصریح کرد: در فضای این چنین غربی که قرآن را برای قرون دوم سوم می‌دانند اهمیت این نسخ شناخته می‌شود زیرا قرآن را به قرن اول آن هم سال 35 و 70 و …می‌برد. متاسفانه یکی دو قرن از کارهای مستشرقان عقب هستیم؛ مطالعات خاورشناسان با وجود معایبشان مزایایی هم داشته‌اند زیرا قرآن صنعا را همان مستشرقین آلمانی برجسته و مطرح کردند یا دو محقق ایرانی که در غرب کرسی دارند این کار را کردند و ما جا ماندیم.

وی افزود: مصاحف کهن یعنی صحابه و تابعین سنت در حال پیشرفت را به ما نشان می‌دهند مثلا وقتی مصحف ابن مسعود را داریم محققان بعدی در تحقیق لغوی و نحوی و … ارجاعات زیادی به آن دارند از جمله فراء استنادات زیادی به مصحف ابن مسعود دارد و در کلمه ولایت و مولی و اینکه معنای یکسانی دارند به همین مصحف ارجاع می‌دهد و البته جای مصحف‌پژوهی در تحقیقات ما خالی است.

کلام مبین؛ خدمتی بزرگ به قرآن و عترت

همچنین حجت‌الاسلام سعید با بیان اینکه قرآن عدل اهل بیت(ع) و اهل بیت(ع) عدل قرآن هستند، اظهار کرد: حضرت امیر(ع) فرمودند قرآن را به استنطاق درآورید و من علی هستم که از قرآن به شما خبر می‌دهم؛ لذا همانطور که حفاظت از جان ولی‌ خدا بر ما واجب است حفاظت از ظاهر و باطن قرآن هم بر ما واجب است. 

وی تاکید کرد: آقای حاج سیدجوادی کارهای خوبی انجام داده‌اند و ما این نوع کارها را هم ردیف با محافظت از جسم امام معصوم(ع) می‌داینم زیرا حفظ ظاهر قرآن مانند حفظ جان امام است لذا نشر چهلستون در خدمت این نوع کارهاست.

انتهای پیام