نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیمنیره گرجی، زنی که نامش در تاریخ انقلاب اسلامی ایران با دفاع از حقوق زنان و ترویج آموزه‌های قرآنی آمیخته شده، نمونه‌ای برجسته از شجاعت، ایمان و آگاهی است. او نه‌تنها در برابر باورهای مبتنی بر نابرابری ایستاد، بلکه با نگاهی نو به قرآن، صدایی برای برابری و عدالت شد؛ با آموزش قرآن از کودکی تا عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی.
گرجی که «سیدعباس صالحی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی او را «پیشکسوت قرآن‌پژوه، معلم دیندار اخلاق و معرفت» توصیف کرده همواره از جایگاه زنان در جامعه دفاع کرد. فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و قرآنی او الگویی برای زنانی است که به‌دنبال تغییر و تأثیرگذاری در جامعه‌اند. گزارش زیر به مرور زندگی، تلاش‌ها و دیدگاه‌های این بانوی ماندگار می‌پردازد.
آغاز مسیر قرآن‌آموزی تا تشکیل خانواده
منیره گرجی در سال ۱۳۰۸ در خیابان ایران در تهران به دنیا آمد. نام اصلی او منیره علی بود اما بعدها نام‌خانوادگی همسرش را برگزید.
او در پنج‌سالگی، در دوران رضاخان به مدرسه رفت و از همان دوران کودکی، عشق به قرآن در وجودش ریشه دواند. پیرمردی نابینا در مدرسه به او قرآن آموزش می‌داد. وقتی چند آیه از سوره‌های مائده و آل‌عمران را یاد گرفت، خودش را وقف تطبیق و تفسیر آیات کرد. او عربی را نیز نزد استادی آموخت، اما بیشتر، همت و تلاش خودش بود که او را به عمق معانی قرآن رساند.
در ۱۵ سالگی با مهدی گرجی ازدواج کرد که باعث شد تحصیلات متوسطه‌اش نیمه‌کاره بماند. اما عشق او به علم و دانش باعث شد در ۳۵ سالگی به تحصیل و تحقیق در متون اسلامی بپردازد.
همراهی با آیت‌الله طالقانی
منیــره گرجی پیش از انقلاب با برگزاری کلاس‌های تفسیر قرآن با رویکردی انقلابی، زنان را به مشارکت سیاسی و اجتماعی ترغیب می‌کرد. او در راهپیمایی‌ها و تظاهرات نیز نقشی فعال داشت.
در دوران قبل از انقلاب، آیت‌الله طالقانی از او خواست در جلسات قرآنی همراهی‌اش کند و پاسخگوی زنان باشد. این درخواست، نقطه عطفی در زندگی اجتماعی او شد. اما این حضور و فعالیت‌ها بدون فشار نبود. هرچند هیچ‌گاه دستگیر نشد، اما از سوی ساواک تذکرهایی دریافت کرد. او به یاد می‌آورد شبی که مأموران بدون اجازه وارد منزلش شدند، ترس به دل راه نداد و با توکل به خداوند به آن‌ها گفت: «تا خدا را دارم، از هیچ‌چیز نمی‌ترسم.»
منیره گرجی به عنوان یک سخنران انقلابی در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی شناخته شد و مجالس وعظ او در سال‌های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ بسیار مشهور بود. وی نخستین سازمان غیردولتی تخصصی در حوزه زنان را با نام مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان تأسیس و نقش مهمی در ارتقای آگاهی زنان ایفا کرد.
حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی: من مطمئنم گناه نمی‌کنم، هر کس فکر می‌کند گناه می‌کند، برود بیرون!
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گرجی با اصرار شهید بهشتی در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی شرکت کرد و به‌عنوان تنها زن عضو این مجلس انتخاب شد.
او با وجود مخالفت‌ها و اعتراضاتی که به حضورش در این مجلس مطرح شد، قاطعانه بر مسئولیت خود پایبند ماند و اعلام کرد که به نمایندگی از زنان جامعه در این جایگاه حضور دارد. او با ۱.۵ میلیون رأی مردم تهران، مسئولیت خود را پذیرفت و به دفاع از حقوق زنان پرداخت.
منیره گرجی با حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی نقش انکارناپذیری در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ایفا کرد همچنان که حضورش در نخستین مجمع انتخابی تاریخ جمهوری اسلامی پر از چالش بود. او برای دفاع از حقوق زنان در این مجلس تلاش‌های بسیاری کرد. وقتی یکی از نمایندگان گفت: «این مجلس، مجلس گناه است؛ یک زن و ۷۰ مرد؟» او بی‌محابا پاسخ داد: «من مطمئن هستم که گناه نمی‌کنم. هر کس فکر می‌کند گناه می‌کند، برود بیرون!»
در مسیر دفاع از حقوق زنان و ارتقای جایگاه آنان
منیره گرجی در سخنرانی‌های خود بارها بر این نکته تاکید کرده که «خداوند در قرآن همه انسان‌ها را بدون تمایز زن و مرد یا طبقه اجتماعی خطاب قرار داده است.» او از سوءاستفاده از نام اسلام برای تحقیر زنان انتقاد می‌کرد و یادآور می‌شد که اسلام ۱۴۰۰ سال پیش بیشترین ارزش را برای زنان قائل شده است. گرجی با تاکید بر احترام به انسان‌ها فارغ از جنسیت و طبقه، تعالیم قرآن را مبنای زندگی خود قرار داد.
گرجی آرزو داشت که انسان‌ها روزی به همان شأن و شخصیتی که قرآن برایشان قائل است، برسند. این زنِ مؤمن و شجاع، هرگز از آرمان‌هایش دست نکشید و تا آخرین لحظه زندگی‌اش، به قرآن و انسانیت وفادار ماند.
در بخشی از پیام رئیس‌جمهوری درباره درگذشت وی آمده است «این چهره مردمی و متعهد که اولین زن عضو مجلس خبرگان قانون اساسی بود، با حضور موثر در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از جمله تدریس، تبیین و گسترش مفاهیم قرآنی و ارزش‌های اسلامی، پایه‌گذاری نخستین موسسه مطالعات و تحقیقات زنان، نگاه ویژه به جایگاه زنان و خانواده در ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور، نامی ماندگار در تاریخ این مرز و بوم از خود برجا گذاشت.»
«شهیندخت مولاوردی» معاون پیشین امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، او را یک مبارز مسلمان و خطیب توانا معرفی داشته که با سخنرانی‌هایش نقش موثری در آگاهی‌بخشی به زنان ایفا کرده است.
«معصومه ابتکار» دیگر فعال سیاسی زن خدمات گرجی را در طول سال‌ها به عنوان آموزگاری برای دیگران ستوده و گفته است: بانو گرجی جرأت اندیشیدن درباره قرآن را به ما آموخت در شرایطی که برخی معتقد بودند نباید در قرآن تفکر و از آن باید تبعیت کامل کرد. او معتقد به اندیشه‌ورزی در قرآن بود.
«رضا صالحی‌امیری» وزیر کنونی میراث فرهنگی در دوره تصدی ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، منیره گرجی را «سرمایه انسانی» جامعه معرفی کرد. او گرجی را نمونه‌ای از رویکرد اعتدالی و عقلانی به جایگاه زنان دانست که نقششان در خانه و جامعه به طور متوازن تعریف شده است. کلماتی هم که «سیدمحمد خاتمی» در پیامش به مناسبت درگذشت منیره گرجی استفاده کرد یعنی «بانوی دانشمند و پارسا و دردآشنا» گوشه‌ای از شخصیت وی را نمودار می‌سازد.
این بانوی قران‌پژوه همواره در مسیر دفاع از حقوق زنان و ارتقای جایگاه آنان در جامعه تلاش می‌کرد. تلاش‌های او در مجلس، به‌ویژه در زمینه حقوق زنان، از نگاه دیگران پوشیده نماند. «محمدجواد حجتی کرمانی» نماینده مجلس خبرگان نقل می‌کند که «بسیاری از اصول مربوط به زنان در قانون اساسی، حاصل تلاش‌های خانم گرجی بوده است. او به‌ویژه با استفاده از کلمه «رجال» در قانون انتخابات ریاست‌جمهوری مخالف و معتقد بود که قرآن انسان‌ها را برابر می‌داند؛ خواه مرد، خواه زن.»
دیدگاه‌های منیره گرجی درباره برخی مسائل زنان
چندهمسری: او این حکم را مربوط به شرایط تاریخی خاص می‌داند و بر این باور است که در زمان کنونی دلیلی برای چندهمسری وجود ندارد.
اجباری بودن حجاب: وی با اجباری شدن حجاب مخالف و معتقد است این موضوع باید با اختیار و ایمان درونی پذیرفته شود.
رئیس‌جمهور شدن زنان: او در مورد تفسیر واژه «رجال» در قانون اساسی معتقد است که این واژه به معنای «شخص» بوده و نمی‌تواند مانع ریاست جمهوری زنان باشد.
منیــره گرجی نمادی از تلاش زنان ایرانی برای دستیابی به حقوق برابر و مشارکت در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی است. فعالیت‌های او در مجلس خبرگان و دفاع از حقوق زنان نقطه‌ی عطفی در تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود.
فاصله گرفتن از سیاست
منیــره گرجی در طول فعالیت سیاسی خود با چالش‌های متعددی روبرو شد؛ از جمله، باید به مخالفت‌های روحانیون سنتی و جامعه مردسالار آن دوران اشاره کرد. او در دوره کوتاه حضور در مجلس خبرگان، سختی‌های بسیاری را تحمل و از حقوق زنان و نگاه برابری‌طلبانه اسلام دفاع کرد. اما پس از پایان آن دوره، دیگر هرگز نامزد هیچ انتخاباتی نشد و به قول خودش «توبه محض» کرد. بنابراین وی پس از پایان کار مجلس خبرگان، به‌دلیل برخی ناهنجاری‌های سیاسی، از فعالیت سیاسی کناره‌گیری کرد و به تفسیر قرآن پرداخت.
تلاش‌های گرجی در عرصه فرهنگ‌سازی
پس از اتمام دوره مجلس خبرگان قانون اساسی، او از مشاغل دولتی کناره‌گیری کرد و به فعالیت‌های علمی و آموزشی پرداخت. از جمله فعالیت‌های او تدریس فقه، تفسیر، احکام و اخلاق در حوزه علمیه خدیجه کبری و تدریس عرفان امام خمینی (ره) در مرکز تربیت معلم شهید رجایی بود. او در سال ۱۳۸۷ کتاب «نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیا» را منتشر کرد که بازتابی از نگاه عمیق او به جایگاه زن در متون دینی است.
این کتاب با دقت و تأمل در آیات قرآن و تاریخ انبیاء، جایگاه زنان را مورد بررسی قرار می‌دهد. گرجی در این کتاب علاوه بر تحلیل دقیق زنان در قرآن، به نقد تفاسیر مختلف پرداخته و نگاه‌های نوینی به تاریخ انبیاء و جایگاه زنان ارائه می‌دهد.
از مهمترین فصل‌های کتاب، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: زن و زمامداری: بررسی شخصیت بلقیس، ملکه سبا و توانایی زنان در عرصه حاکمیت/ زن و نزول رحمت الهی: بررسی شخصیت ساره، همسر حضرت ابراهیم و بشارت فرزند به او/ آزادی اراده: تأکید بر اینکه انسان‌ها، فارغ از موقعیت اجتماعی یا همسری با پیامبران، باید خود در انتخاب مسیر صحیح رستگاری یا شقاوت انتخاب کنند.
این کتاب همچنین در برخی موارد، شخصیت‌های قرآن مانند زلیخا و حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) را نیز از دیدگاه‌های مختلف مورد تحلیل قرار داده است. نویسنده در تلاش است تا با ارائه یک نگرش عمیق از قرآن، چالش‌های موجود در تفاسیر مختلف و تفاوت‌های استنباطی را بررسی کرده و درک بهتری از حضور زنان در تاریخ انبیاء به دست دهد.
کتاب «نیم قرن مجاهدت و اندیشه‌ورزی منیره گرجی» اثری است که از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری منتشر شده است. این کتاب به بررسی زندگی و اندیشه‌های قرآنی این استاد قرآن‌پژوه می‌پردازد. در این کتاب، از دوران کودکی و مطالعه قرآن زیر نور ماه توسط منیر گرجی یاد شده است. کتاب همچنین به فعالیت‌های قرآنی و اجتماعی او در طول نیم قرن پرداخته و تأثیر وی بر نسل‌های مختلف زنان را برجسته می‌کند.
درگذشت
سرانجام این بانوی قران‌پژوه که به ما آموخت در روزگار سخت به قرآن پناه ببریم در ۲۳ دی ۱۴۰۳ دیده از جهان فروبست. «فاطمه مهاجرانی» سخنگوی دولت، با اشاره به تعهد، ایمان و نقش‌آفرینی بی‌نظیر گرجی، او را الگویی از زنان مؤمن و تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران دانست.
منبع
