فرهنگ در حوزه تمدنی ایرانشهر استراتژیک است

وقت سخن گفتن درباره روابط ایران با کشورهای حوزه تمدنی ایران یا ایرانشهر که می توان آن را «منطقه نوروز» نیز نامید چند نکته قابل توجه و تحلیل است. نخستین نکته مهم این است که روابط ایران ما با کشورهای حوزه ایرانشهر برخلاف تصور مرسوم روابط پدر- فرزندی نیست، بلکه روابط برادرانه یا خواهرانه است.

تا حدود دو قرن پیش، همه کشورهای حوزه ایرانشهر در کشوری به نام ایران بودند. جدا شدن قهری و توطئه آمیز مناطق مختلف از ایران که هر کدام گنجینه ای از فرهنگ و تمدن ایرانشهری را خود دارند بهتر است تکه تکه شدن ایران عزیز و پراکنده شدن فرهنگ و تمدن ایرانشهری قلمداد شود؛ نه دور افتادن پیرامون از مرکز.

ایران نام کشور ما است، اما فراتر از آن نام این حوزه تمدنی است و کشورهای دیگر به ویژه اففانستان و تاجیکستان همان قدر ایران اند که ایران ما. این نوع نگاه به حوزه تمدنی ایرانشهر راه را برای همکاری های مشترک باز می کند.

همکاری های مشترک و روابط برادرانه یا خواهرانه بین ایران و کشورهای حوزه تمدنی ایرانشهر روابط بر مبنای پیوندهای کهن تاریخی است، اما تنها آن و امری صرفا خاطره ای و موزه ای نیست. در روابط دو جانبه و چندجانبه مبنا باید نو کردن امر کهن باشد. مقتضیات دنیای جدید امر کهن تاریخی را به تنهایی برنمی تابد. بی تردید این نوع روابط مفید و پایدار نیز نخواهد بود.

ضروری است که امر کهن ریشه دار به امری سیاسی و استراتژیک و اقتصادی مبدل شود تا در بستر تجدد به توسعه کشورهای حوزه تمدنی بینجامد. تعریف امر سیاسی و استراتژیک در حوزه تمدنی ایرانشهر مبتنی بر تعریفی جدید از روابط بین المللی در دنیای متحول امروزی و نیز بازتعریف اصول سیاست خارجی کشور است.

جهان امروز همکاری های منطقه ای را ممکن تر کرده است. در حالی که کشورهای مختلف در حال اتحادهای منطقه ای بر اساس باریک ترین زمینه های همکاری هستند، حوزه ی تمدنی ایرانشهر یا نوروز ریسمان هایی فربه برای همکاری های همه جانبه در اختیار دارد. با تحول در سیاست خارجی با کاستن از وجوه ایدئولوژیک آن، و با در نظر گرفتن تحولات جدید در غرب آسیا، می توان حوزه تمدنی ایرانشهر را به عنوان دکترین سیاست خارجی مطرح کرد و از پیروزی قطعی آن در درازمدت مطمئن بود.

اساس روابط در این حوزه فرهنگی است. باز باید تاکید کنم که فرهنگ در این معنا تفننی با تجملی نیست. فرهنگ در تاریخ ایرانشهر چون امری استراتژیک جلوه گر شده است و هنوز این شان را دارد. با اساس قرار دادن فرهنگ مشترک می توان راه همکاری های سیاسی و اقتصادی و نظامی را گشود و به تدریج قدرت منطقه مهمی پدید آورد.

قدرت منطقه ای ایرانشهر یا نوروز طبیعتا معارضانی از کشورهای مختلف و گروه های غیردولتی یا حمایت شونده از دولت ها خواهد داشت. با سیاست خارجی خردمندانه که مبانی آن از فرهنگ ایرانشهری می آید می توان معارضان را به همراهی ترغیب کرد و در صورت بالا گرفتن سطح تنش با استفاده از قدرت حاصل شده از همکاری های منطقه ای به عقب نشینی واداشت.

مزیت مطلق حوزه تمدنی ایرانشهر صلح آمیز بودن تاریخ آنهاست. بنابراین هیچ یک از قدرت های رقیب نمی توانند اتحاد تمدنی در ایرانشهر را جنگ طلبانه قلمداد کنند.

*شاهنامه پژوه