منیر گرجی؛ بانویی که قرآن را زیر نور ماه ملاقات کرد

به گزارش ایکنا، به مناسبت درگذشت بانوی قرآن‌پژوه «منیر گرجی» با نام اصلی «منیر علی» (۲۳ دی۱۴۰۳- 1308) بر آن شدیم تا در زندگی او درنگی کنیم. او اُسوه‌ای بود که در حوزه‌های گوناگون قرآنی، اجتماعی و سیاسی صاحب‌نظر و فعال بود و در تربیت نسل زنان پیش‌روی انقلابی نقش داشت.

او با تحصیلات حوزوی، نخستین و تنها زن عضو اولین دوره مجلس خبرگان رهبری شناخته می‌شد که دارای «نشان مهر» (براساس ماده ۱۸ آیین‌نامه اعطای نشان‌های دولتی، نشان مهر به زنانی اعطا می‌شود که مشارکت سازنده و فعال در امور اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … داشته باشند) بود.

«نیم قرن مجاهدت و اندیشه‌ورزی منیر گرجی» عنوان کتابی است که نگاهی به اندیشه‌های قرآنی این استاد قرآن‌پژوه داشته است. در بخشی از این کتاب درباره آشنایی او با کلام‌الله مجید می‌خوانیم: «کتاب قرآن را پنهانی به پشت‌بام می‌بردم و در شب‌‌های بهار و تابستان زیر نور ماه آن را مطالعه می‌کردم، قرآن با ترجمه‌ای که به سختی پیدا کرده بودم.»

این عشق وافر به قرآن در او آنچنان پایدار بود که با کوشش و مطالعه کتاب‌های اساتید بزرگ تفسیر همچون مرحوم علامه طباطبایی از او معلمی با برداشت‌های نوین از قرآن ساخت.

کلاس‌های قرآن گرجی طی نیم قرن اندیشه‌ورزی و مجاهدتش همواره روشنگر راه بانوان و دختران جوانی بود که چه در سال‌های قبل از انقلاب و چه بعد از آن در جستجوی هویت گمشده خود بوده‌اند و این کلاس‌ها با وجود کهولت سن ایشان تا مدت مدیدی برگزار می‌شد و پرتوافشان جویندگان راه حق بود.

منیر گرجی: متوجه باشیم که چه کارهایی را به نام اسلام انجام می‌دهیم

این استاد قرآن‌پژوه در سی‌اُم فروردین 1395 در مراسم نکوداشت خود که با استقبال شاگردانش روبه‌رو شد، طی سخنانی کوتاه همه را به تأمل در مفاهیم قرآن دعوت و تأکید می‌کند که باید آگاه و بیدار باشیم و متوجه باشیم که برای اسلام چه می‌کنیم و چه می‌گوییم و چه کارهایی را به نام اسلام انجام می‌دهیم.

نویسنده کتاب «نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیاء» تصریح می‌کند: اگر کسی با سخنان خود می‌خواهد، شخصیت زنان را مورد هجمه و سؤال قرار دهد، بداند که خداوند در آیات خود که درباره حضرت موسی(ع) نازل شده است، با آمنه(س) سخن می‌گوید و سرّ الهی را برایش بیان می‌فرماید؛ در حالی که در جامعه کنونی بسیاری معتقدند که نباید سرّ خود را به زنان بگویند. 

آنچه گفتم از قرآن است

بانو گرجی ادامه می‌دهد: هیچ‌گاه از افکار خود حرفی به زبان ندارم و آنچه می‌گویم از قرآن است و امیدوارم خداوند ما را به حقیقت قرآن و خود آگاه کند.

کتاب نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیاء نوشته منیر گرجی که موضوعی ابتکاری را پیگیری می‌کند، حاوی 12 فصل است که هم زنان مؤمن و وارسته تاریخ پیامبران و هم زنان کافر را معرفی می‌کند. شیوه ارائه مطالب در این کتاب به اینگونه‌ای است که در مرحله اول، بیان نصوص قرآنی و سپس شرح و تفسیر دنبال شده است.

«زن و زمامداری»، عنوان اولین فصل کتاب است که به معرفی بلقیس، ملکه سبأ و عکس‌العمل او در برابر دعوت حضرت سلیمان(ع) پرداخته است که با درایت، مملکت تحت سلطه خویش را از رویارویی با سلیمان و رد کردن دعوت توحیدی او نجات می‌دهد و او را ستوده است و نظر بعضی از علما و صاحب‌نظران را که قایلند حاکمیت با وضع جسم و روح بانوان سازگار نیست، قابل نقد و بررسی دانسته و ماجرای بلقیس را در قرآن، شاهدی بر توانایی زنان در عرصه حاکمیت شمرده است.

فصل دوم با عنوان «زن و نزول رحمت و برکت الهی»، به داستان ساره همسر ابراهیم(ع) و وعده فرزندی در سنین کهولت به او می‌پردازد. در این فصل از حضور او در مجلس ابراهیم و فرشتگان الهی و خطاب مستقیم فرشتگان به ساره، یگانگی او با ابراهیم در دریافت بشارت و همراهی ساره با ابراهیم و مورد خطاب اهل بیت(ع) واقع شدن و هر دو را سرسلسله نسلی ممتد از پیامبران معرفی کردن، همه و همه به عنوان شواهد طهارت و عظمت او یاد شده است. 

از نکات سودمندی که منیر گرجی در زندگی زنان الگو و نیز زنان کافر تاریخ یادآوری می‌کند، «آزادی» هر انسانی در انتخاب راه سعادت یا شقاوت است. به طوری که یک زن در خانه فرعون راه حق می‌جوید و زنی دیگر در خانه یک پیامبر راه باطل می‌پوید و این نشانه آن است که هیچ‌کس به خاطر همسری یا همنشینی با پیامبر خدا رستگار نخواهد شد. رستگاری در گروی ایمان و عمل صالح فرد است.

در بخش دیگری از کتاب که داستان یوسف و زلیخا و داستان موسی و دختران شعیب پیگیری می‌شود، نکات مفید و قابل توجهی به چشم می‌خورد. منیر گرجی در این بخش زلیخا را در عین آن که از فطرت انسانی منحرف شده، به خاطر اعتراف به گناه خویش و وارستگی و عفت یوسف می‌ستاید و بیش از آنکه او را نکوهش کند و جنبه منفی شخصیت او را بنمایاند، به دنبال نشان دادن بُعد مثبت شخصیت اوست. در همین بخش، با نکوهش برادران یوسف و مقایسه مکر آنان با مکر زلیخا و زنان مصر می‌گوید: «اما در کید همسر عزیز و زنان مصر، یوسف در نزد همسر عزیز مقام والایی داشت و او را تکریم می‌کرد و آنچه باعث کید شد، علاقه بیش از حد او بود و کیدی را که با یوسف به کار بست به منظور کامجویی از او بود و هرگز به او دروغی نسبت نداد و تهمتی نبست و حتی کلامی هم که در مقابل شوهرش بیان کرد، یک بیان کلی بود و پس از آن نیز با صراحت به عصمت یوسف و عشق خود به او اقرار کرد و هرگز حق را کتمان نکرد و تهدید او به زندان نیز یک تهدید صرف بود و اگر هم یوسف به زندان افکنده شد، به صلاحدید درباریان و عزیز مصر بود.»

در پایان فصل هفتم با عنوان «زن برگزیده»، که درباره شخصیت حضرت مریم(س) است، مقایسه‌ای میان آن حضرت و حضرت زکریا(ع) انجام داده است؛

1ـ اگر خواندن زکریا پروردگارش را در پاره‌ای از موارد با (نداء) دلیل بر برتری حضرت مریم(س) در مراحلی از وحی و زندگی، از حضرت زکریا(ع) باشد، باید ابراهیم، نوح و موسی علیهم السلام را نیز که پروردگارشان را خوانده‌اند یا خدا آنان را خوانده و قرآن به (نداء) تعبیر کرده، دور از خدا پنداشت و مریم را از آنان برتر نشاند. گذشته از آن، مؤلف محترم بر بعضی از مفسران نیز ـ که علت تعبیر به نداء را در آیه تصور دور بودن او از خدا شمرده‌اند ـ خرده گرفته و علت آن را لااقل در مورد فرشتگان، بُعد واقعی تفسیر کرده نه بُعد پنداری.

2ـ «کلمه» خواندن عیسی(ع) در مقایسه با «مصدّق» کلمه بودن یحیی(ع)، فقط شاهدی بر برتری عیسی بر یحیی است نه برتری کسی که این بشارت را دریافت می کند.

فصل پایانی کتاب به شمه‌ای از فضایل حضرت فاطمه زهرا(س) در آیات قرآن، پرداخته است. آیاتی که یا اختصاص به آن حضرت دارد یا در جمع اهل بیت پیامبر(ص) از ارزش‌های والای روحی و معنوی او خبر می‌دهد.

کتاب حاضر، کتابی سودمند و حاوی موشکافی‌هایی در فهم آیات قرآن است.

یادآوری می شود؛ منیر گرجی، قرآن‌پژوه و تنها زن مجلس خبرگان قانون اساسی، ۲۳ دی ماه در 95 سالگی درگذشت. این بانوی محقق و فعال قرآنی، زاده ۱۳۰۸ بود و با تحصیلات سطح حوزوی تنها زنی بود که در ایران به عضویت مجلس خبرگان درآمد.

همچنین، پس از اتمام دوره مجلس خبرگان قانون اساسی، او از مشاغل دولتی کناره‌گیری کرد. در ۱۳۸۲ در حوزه علمیه خدیجه کبری(س) تهران به تدریس فقه، تفسیر، احکام و اخلاق همت گمارد و در مرکز تربیت معلم شهید رجایی به تدریس عرفان امام راحل پرداخت.

او در ۱۵ سالگی با مهدی گرجی که به پیشه کفاشی اشتغال داشت، ازدواج کرد و به همین دلیل، تحصیلاتش در دوره متوسطه متوقف شد اما بعدتر در ۳۵ سالگی تحصیل و تحقیق در متون اسلامی را آغاز کرد و تنها کتاب او با عنوان «نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیاء» به همت نشر سوین سال ۱۳۸۷ چاپ شد.

روحش شاد و یادش گرامی باد

انتهای پیام