نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیبه گزارش روز جمعه ایرنا، اقتباس از کتاب‌ها برای ساختن فیلم یکی از مهمترین پیوندها در کهکشان فرهنگ، هنر و سرگرمی است که توانسته است مخاطبان بسیاری را جذب کند. این فرآیند هنری به فیلمسازان اجازه می‌دهد با استفاده از عناصر دیداری و شنیداری، تجربه‌ای جدید و متفاوت از مفاهیم کتاب را برای تماشاگران فراهم کنند. اقتباس‌ها می‌توانند به شکل‌های مختلفی انجام شوند، از اقتباس مستقیم و وفادار به متن اصلی تا اقتباس‌های آزاد و غیرمستقیم که با تغییرات قابل توجهی در داستان و شخصیت‌ها همراه هستند. در این مقاله به بررسی انواع مختلف اقتباس‌ها و تعدادی از اقتباس‌های مهم و موفق در دنیای سینما می‌پردازیم.
انواع اقتباس
برای ساخت یک اثر دیداری، انواع اقتباس به روش‌ها و میزان وفاداری به منبع اصلی (کتاب، نمایشنامه، داستان کوتاه و …) بستگی دارد. در اینجا سه نوع اصلی اقتباس و ویژگی‌های آن‌ها توضیح داده شده است:
اقتباس مستقیم یا وفادارانه (Faithful Adaptation)
در این نوع، فیلم به طور کامل به روایت، شخصیت‌ها و جزئیات منبع اصلی پایبند است. تغییرات جزئی ممکن است برای محدودیت‌های زمانی یا فنی ایجاد شود، اما به کلیت داستان خدشه‌ای وارد نمی‌شود.
ویژگی‌ها: بازآفرینی دقیق داستان و دیالوگ‌های اصلی، تمرکز بر حفظ مضامین و پیام کتاب، مناسب برای آثار کلاسیک یا محبوب که طرفداران انتظار وفاداری دارند.
مجموعه فیلم‌های «هری پاتر» بر اساس کتاب‌های نوشته‌ی جی.کی. رولینگ و فیلم «ارباب حلقه‌ها» بر اساس کتاب‌های جی. آر. آر. تالکین، از اقتباس‌های وفادارانه هستند.
اقتباس آزاد (Loose Adaptation)
این نوع اقتباس تغییرات قابل توجهی در داستان، شخصیت‌ها یا زمان و مکان رخدادها ایجاد می‌کند. فیلمسازان از داستان و شخصیت‌های کتاب به عنوان نقطه شروع استفاده می‌کنند و پیرنگ اصلی اثر حفظ می‌شود، فیلمساز داستان را بر اساس نیازهای سینمایی یا خلاقیت شخصی خود تغییر می‌دهد. در این نوع اقتباس، هدف ایجاد یک اثر هنری جدید و منحصر به فرد است که از کتاب اصلی الهام گرفته ولی از آن فاصله می‌گیرد.
ویژگی‌ها: تغییرات زیاد در شخصیت‌ها یا خط داستانی، افزودن یا حذف صحنه‌ها برای تناسب با فضای سینما، اغلب به عنوان اثری مستقل از منبع اصلی در نظر گرفته می‌شود.
فیلم «آرواره‌ها» بر اساس کتاب پیتر بنچلی و «فارست گامپ» بر اساس کتاب وینستون گروم.
اقتباس الهام‌بخش (Inspired Adaptation)
در این نوع، فیلم فقط از ایده‌ها، تم‌ها یا مفاهیم کلی منبع اصلی الهام می‌گیرد و داستانی کاملاً جدید ارائه می‌دهد و شخصیت‌های کتاب را به صورت مستقیم در فیلم به تصویر نمی‌کشد. در ساخت این اثر ممکن است ارتباط فیلم با منبع اصلی بسیار کم یا ضمنی باشد، این رویکرد به فیلمسازان اجازه می‌دهد که موضوعات کتاب را به شکل جدیدی تفسیر کنند.
ویژگی‌ها: تغییرات کامل در شخصیت‌ها، داستان و مکان، تمرکز بر ایده یا مضمون کلی، اثر می‌تواند کاملاً متفاوت و نوآورانه باشد.
«باشگاه مشت‌زنی» بر اساس کتاب چاک پالانیوک، نمونه‌ای از این گونه اقتباس است.
انواع اقتباس به فیلمسازان امکان می‌دهد تا کتاب‌ها را به شکل‌های مختلف و با دیدگاه‌های گوناگون به فیلم تبدیل کنند و هر یک از این روش‌ها مزایا و چالش‌های خاص خود را دارند. تفاوت‌های کلیدی میان انواع اقتباس، میزان وفاداری، سطح خلاقیت و مخاطب هدف است.
انتخاب نوع اقتباس به ژانر منبع، انتظارات مخاطب و دیدگاه کارگردان بستگی دارد تا جایی که گاهی اقتباس الهام‌گرفته می‌تواند اثری مستقل و حتی محبوب‌تر از کتاب اصلی ایجاد کند.
روند ساخت یک اثر اقتباسی
ساخت فیلم اقتباسی از یک کتاب فرایندی جذاب و پیچیده است که در آن داستان، شخصیت‌ها و مضامین کتاب به یک اثر سینمایی تبدیل می‌شوند. این فرایند شامل چند مرحله اصلی است:
انتخاب و کسب حقوق کتاب: به طور معمول پس از انتخاب یک اثر، حقوق اقتباس از نویسنده یا ناشر خریداری می‌شود. این قرارداد به فیلمساز اجازه می‌دهد که داستان کتاب را برای فیلم تغییر دهد و آن را به فیلمنامه تبدیل کند.
تحلیل و تفسیر کتاب: فیلمسازان، نویسندگان و کارگردان‌ها کتاب را مطالعه می‌کنند تا مضامین اصلی، پیام‌ها و عناصر کلیدی آن را درک کنند، این مرحله برای ایجاد یک اقتباس وفادار یا خلاقانه بسیار مهم است.
نوشتن فیلمنامه اقتباسی: نویسنده فیلمنامه، کتاب را به زبان سینما تبدیل می‌کند. در این مرحله، ممکن است برخی قسمت‌ها حذف شوند یا تغییر کنند تا با محدودیت‌های زمانی و نیازهای سینمایی سازگار شوند.
انتخاب شخصیت‌ها و بازیگران: شخصیت‌های کتاب باید به دقت به تصویر کشیده شوند. انتخاب بازیگرانی که بتوانند شخصیت‌ها را به بهترین شکل تجسم کنند، اهمیت زیادی دارد.
تطبیق با محدودیت‌های سینمایی: برخی عناصر کتاب ممکن است به دلیل محدودیت‌های فنی، بودجه یا زمان در فیلم تغییر یابند. همچنین، زبان سینما از تصویر و صدا برای روایت داستان استفاده می‌کند، که با زبان نوشتاری متفاوت است.
کارگردانی و تولید: کارگردان کتاب را از دیدگاه خود تفسیر می‌کند و تلاش می‌کند فضای داستان و روح کتاب را در فیلم زنده کند. اینجا همکاری میان تیم طراحی صحنه، موسیقی، و جلوه‌های ویژه اهمیت زیادی دارد.
تغییرات برای مخاطب سینما: فیلم معمولاً باید برای مخاطبانی که کتاب را نخوانده‌اند نیز قابل‌فهم و جذاب باشد. بنابراین، ممکن است داستان ساده‌تر شود یا قسمت‌هایی اضافه شود که در کتاب نبوده‌اند.
انتقادها و مقایسه با کتاب: معمولاً فیلم‌های اقتباسی با نسخه کتاب مقایسه می‌شوند. برخی مخاطبان وفاداری کامل به کتاب را می‌پسندند، در حالی که برخی دیگر استقبال بیشتری از تغییرات خلاقانه دارند.
چالش‌های اقتباس
اقتباس از یک اثر ادبی یا هنری برای ساخت فیلم فرایندی خلاقانه و در عین حال چالش‌برانگیز است. در اینجا به مهمترین چالش‌های اقتباس اشاره می‌کنم:
محدودیت زمانی فیلم: کتاب‌ها معمولاً شامل جزئیات زیادی هستند که انتقال همه آن‌ها به یک فیلم ۲ تا ۳ ساعته دشوار است. ممکن است بخش‌های مهم داستان حذف یا خلاصه شوند که باعث نارضایتی مخاطبانی شود که کتاب را خوانده‌اند.
کارگردانان آثار نمایشی در این شرایط تمرکز را بر عناصر کلیدی داستان و حذف قسمت‌های فرعی که برای پیشبرد روایت اصلی ضروری نیستند، قرار می‌دهند.
تغییر زبان روایت: زبان ادبی (نوشتاری) و زبان سینما (تصویر و صدا) کاملاً متفاوت‌اند. انتقال افکار و احساسات درونی شخصیت‌ها که در کتاب از طریق توصیفات طولانی بیان می‌شود، در فیلم باید با تصویر، بازی بازیگران و دیالوگ‌ها انجام شود.
انتظارات طرفداران کتاب: مخاطبان کتاب معمولاً توقع دارند فیلم کاملاً وفادار به منبع اصلی باشد. هرگونه تغییر در داستان، شخصیت‌ها یا حتی جزئیات ممکن است با انتقاد شدید طرفداران مواجه شود و ایجاد تعادل بین وفاداری به کتاب و نیازهای سینمایی، یکی از چالش‌های مهم برای کارگردانان است.
تفاوت در تخیل مخاطبان: وقتی افراد کتابی را می‌خوانند، شخصیت‌ها، فضاها و وقایع را با تخیل خود می‌سازند، ممکن است آنچه فیلمساز ارائه می‌دهد با تصورات مخاطبان متفاوت باشد و باعث نارضایتی شود.
ساختار روایی متفاوت: بسیاری از کتاب‌ها دارای ساختاری پیچیده و غیرخطی هستند که انتقال آن به سینما دشوار است. ممکن است فیلمساز مجبور به تغییر ساختار داستان یا ساده‌سازی آن شود.
مشکلات فنی و بصری: برخی صحنه‌های کتاب ممکن است در عمل فیلمبرداری دشوار یا بسیار پرهزینه باشند، به ویژه در آثار علمی-تخیلی یا فانتزی که شامل صحنه‌های عظیم یا موجودات خیالی است.
انتقال پیام و مضمون کتاب: فیلم‌ها به دلیل محدودیت زمانی و ساختار بصری ممکن است نتوانند همه پیام‌ها و مضامین کتاب را منتقل کنند. برخی موضوعات که در کتاب با جزئیات توضیح داده شده‌اند، ممکن است در فیلم گم شوند.
چالش‌های حقوقی و مالکیت معنوی: کسب حقوق اقتباس از نویسنده یا ناشر ممکن است دشوار یا پرهزینه باشد. گاهی نویسندگان با تغییراتی که فیلمساز ایجاد می‌کند مخالف هستند.
مقایسه با منبع اصلی: فیلم‌های اقتباسی تقریباً همیشه با کتاب مقایسه می‌شوند. در صورتی که فیلم نتواند به کیفیت یا محبوبیت کتاب نزدیک شود، ممکن است شکست بخورد.
دقت در انتخاب بازیگران: بازیگرانی که برای شخصیت‌های کتاب انتخاب می‌شوند، باید بتوانند انتظارات مخاطبان و حس کتاب را برآورده کنند. انتخاب نامناسب ممکن است باعث نارضایتی طرفداران شود.
چالش‌های اقتباس به دلیل تفاوت ماهیت کتاب و فیلم اجتناب‌ناپذیر هستند، اما اگر فیلمساز با دقت و خلاقیت عمل کند، می‌تواند اثری بسازد که هم مخاطبان کتاب و هم بینندگان عادی را راضی کند.
تصویرسازی از واژه‌ها
اقتباس از کتاب به فیلم‌ها نه تنها به فیلمسازان امکان می‌دهد تا داستان‌های محبوب و معروف را به گونه‌ای جدید و جذاب به تماشاگران ارائه دهند، بلکه به نویسندگان نیز فرصتی می‌دهد تا آثارشان به مخاطبان گسترده‌تری معرفی شود. انواع مختلف اقتباس‌ها، از جمله اقتباس مستقیم، آزاد و غیرمستقیم، هر یک ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند و می‌توانند به شکل‌های متنوعی داستان‌ها را بازگو کنند. بررسی اقتباس‌های مهم و موفق از کتاب‌ها به فیلم‌ها نشان می‌دهد که چگونه این فرآیند می‌تواند به خلق آثار هنری بی‌نظیر و بیادماندنی منجر شود.
مهم‌تر از همه، اقتباس‌های موفق توانسته‌اند ارزش‌ها و مفاهیم اصلی کتاب‌ها را حفظ کنند و در عین حال تجربه‌ی سینمایی جدیدی را برای تماشاگران فراهم آورند، که این امر نشان‌دهنده‌ی اهمیت و تاثیرگذاری این نوع هنر است.
از این پس جمعه‌ها در باشگاه کتاب ایرنا به بررسی اقتباس‌های دیداری از کتاب‌ها می‌پردازیم.
منبع
