شهرهای اسفنجی راهکار آلمان برای کنترل سیل

آب یک منبع حیاتی برای زندگی همه جانداران است، اما قدرت هدایت نشده آن می‌تواند به یک خطر مرگبار هم تبدیل شود. فاجعه سیل به نوعی هر دو جنبه متضاد از زندگی مرتبط با آب را به‌طور همزمان برجسته می‌کند که هریک در جای خود قابل بررسی است. به طور مثال در اثر تغییرات اقلیمی یا بارندگی نمی‌شود و یا بارش‌ها در منطقه‌ای رخ می‌دهد که  هیچ تاثیری در زندگی انسان‌ها ندارد. مثلا بارندگی فراوان یا در بیابان‌ها و کویرها رخ داده یا در فصلی از سال می‌بارد که در عمل حاوی منجر به تامین قابل ملاحظه منابع آبی نیست. بارندگی در کویر و بیابان به دلیل نمک فراوان تبدیل به آب شور شده(دریاچه ایجاد شده در کویر لوت) یا اگر در فصل تابستان هم ببارد،آفت کشاورزی و سیل را موجب می‌شود.

چنین وضعیتی حتی در کشور اروپایی مانند «آلمان» که در قاره سبز واقع شده وجود دارد و این کشور برای کنترل و بهره‌برداری از آب سیل برنامه‌های مختص خود را اجرایی می‌کند که  در جای خود قابل تامل و مهم است. برنامه‌های این کشور در دو بعد «مدیریتی» و «اجرایی» قابل تقسیم‌بندی است که گزارش پیش‌رو این دو بعد را بررسی می‌کند.

اگرچه آلمان آب کافی برای تامین خانه‌های مردم و بخش صنعت را دارد، اما مقام های این کشور برآورد می‌کنند که در درازمدت به‌طور متوسط ۱۸۸ میلیارد متر مکعب (تقریبا ۵۰ تریلیون گالن) آب را با کنترل سیلاب به دست آورند که این میزان دو برابر حجم آب «دریاچه ژنو» است

شهرداری‌ها و کنترل سطح آب رودخانه‌ها در پیشگیری از سیل

حداقل یک دهه است که دستورالعملی از اتحادیه اروپا منتشر شده که کشورهای عضو را ملزم به مدیریت خطرات سیل می‌کند. در آلمان نیز این مدیریت به‌طور اصولی به دولت‌های فدرال واگذار شده است. به عنوان مثال، شهرداری‌ها در ایالت «راینلاند-فالتز» که توسط سیل آسیب زیادی دیده بود، ارزیابی‌های خطر و برنامه‌ریزی برای مقابله با آن را انجام می‌دهد.

در آلمان مدیریت آب و فاضلاب بر عهده «شهرداری»‌هاست و برخی از آن‌ها انجمن‌های بزرگ‌تری را برای بهبود کارایی تشکیل داده‌اند. برای مثال، شهرداری‌ها در ناحیه «یوسکیرشن» و سایر مناطق تا مرز آلمان و هلند به هم پیوسته‌اند تا انجمن آب Eifel-Rur (WVER) را تشکیل دهند.

در راینلاند-فالتز، تا ۹۰ درصد از هزینه‌ها برای اقدامات پیشگیرانه در برابر سیل و بارندگی شدید را «شهرداری» تامین می‌کند. به گفته نخست‌وزیر ایالت راینلند-فالتز، تاکنون ۱۶ میلیون یورو (۱۸.۸۸ میلیون دلار) برای جلوگیری از سیل در دره «آهر»(Ahr) در منطقه «نوردراین-وستفالن» سرمایه‌گذاری شده است. به علاوه این که یک صندوق ویژه برای چنین پروژه‌های شهرداری وجود دارد که تنها در سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۶۶ میلیون یورو در آن صندوق سرمایه‌گذاری شده بود.

به گفته مسئولان این کشور به دلیل بحران آب و هوا، دو شرایط ویژه یعنی «سیلاب» یا «خشکسالی»، در آینده بیشتر در آلمان نمایان خواهد شد. برای آماده‌سازی کشور برای این چالش‌ها، وزیر محیط‌زیست این کشور یک «استراتژی ملی آب» ارائه کرده که هدف آن پاکسازی و سالم‌تر کردن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، اصلاح مدیریت آب و مبارزه با کمبود آب است. یکی از ایده‌های وی این است که تعرفه‌های آب «هوشمند» وجود داشته باشد که استفاده از آب را در زمان‌های کم تقاضا ارزان‌تر کند. همچنین ایجاد سلسله مراتبی را پیشنهاد می‌کند که تعیین می‌کند چه کسی برای استفاده از آب در زمانی که یک منطقه خاص با کمبود مواجه است، اولویت دارد.

 

شهرهای اسفنجی، استراتژی دیگر درمقابله با سیل

در طرح وزیر محیط‌زیست این کشور از یک روش ابداعی به نام «شهر اسفنجی» نیز استفاده شده است. به عبارت دیگر، وزیر در این طرح گفته که با توجه به شرایط کشور قصد دارد تا شهرها در آینده دارای مناطق سبز کافی باشند که آب به راحتی از آن خارج شده و وارد آب‌های زیرزمینی شود. در این طرح پیشنهادی آب ناشی از بارندگی شدید دیگر از طریق رودخانه‌ها مستقیم به دریا نمی‌ریزد.

در طرح وزیر محیط‌زیست این کشور از یک روش ابداعی به نام «شهر اسفنجی» نیز استفاده شده که در این طرح گفته که با توجه به شرایط کشور قصد دارد تا شهرها در آینده دارای مناطق سبز کافی باشند که آب به راحتی از آن خارج شده و وارد آب‌های زیرزمینی شود                    

به طور مثال با توجه به فاجعه جاری شدن سیل، «انجمن چتر مدیریت انرژی و آب آلمان»(BDEW) هشدار داد که از این به بعد باید سطوح کمتری در مراکز شهرها «سیمان» شوند و منابع آب آشامیدنی باقیمانده باید از آلودگی محافظت شوند. «مارتین ویاند» مدیر عامل این انجمن به رسانه‌ها گفته که «ما نباید منابع آب آشامیدنی خود را بی پروا در معرض خطر قرار دهیم.»

یا در جایی دیگر «آرمین لاشت» نخست‌وزیر ایالت «نوردراین-وستفالن» در رابطه با سیل منطقه غرب آلمان گفت «ما باید سدها، حوضچه‌های نگهداری و مخازن زیادی بسازیم تا بتوان زمین‌ها را به‌طور طبیعی‌ آبیاری کرد نه فقط این‌که از آب رود راین برای مصارف گوناگون بهره‌برداری کرد. به گفته وی باید از رودخانه‌های بزرگ و کوچک در سراسر کشور محافظت کرد.»

ایجاد چنین شهرهایی که معابر آن با ملاط سیمان یا هر چیز سخت دیگر(غیر از سنگ‌فرش) پوشیده نشده باشد، از دو نظر حایز اهمیت است. نخست آن که نفوذپذیری خاک افزایش یافته و آب بیشتری به سفره‌های آب زیرزمینی وارد می‌شود و دوم آن‌که از شدت جریان آب در مسیرها کاسته و قدرت تخریبی آن را کاهش می‌دهد.  

شهرداری‌های ایالات آلمان همچنین اقدامات حفاظتی مانند «دایک‌ها» را هم در آبراه‌های بزرگی مانند رود «راین» و «موزل» ایجاد کرده است. دایک نوعی سد است که برای تنظیم یا نگه داشتن آب رودخانه، دریاچه یا حتی اقیانوس استفاده می‌شود تا در صورت طغیان آسیبی به مناطق مسکونی وارد نشود.

این اقدامات به قدری موثر و مفید بوده که «آژانس محیط زیست آلمان» (UBA) اقدامات انجام شده در سراسر کشور در مهم‌ترین رودخانه‌های آلمان را بسیارموثر ارزیابی کرده است. چنانچه کنترل سطح آب راین تاکنون در طول سیل بزرگ این کشور مشکل چندانی ایجاد نکرده است.

 

اگرچه آلمان آب کافی برای تامین خانه‌های مردم و بخش صنعت را دارد، اما مقام‌های این کشور برآورد می‌کنند که در درازمدت به‌طور متوسط ۱۸۸ میلیارد متر مکعب (تقریبا ۵۰ تریلیون گالن) آب را با کنترل سیلاب به دست آورند که این میزان دو برابر حجم آب «دریاچه ژنو» است. بر اساس گزارش اداره آمار فدرال، در سال ۲۰۱۶، تاکنون ۱۳.۵ درصد از این مقدار آب از طریق کنترل سیلاب استخراج شده که این آب بیشتر در بخش صنعت، کشاورزی یا برای خنک کردن نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.

در سال ۲۰۱۸، آلمان تنها حدود ۱۱۹ میلیارد متر مکعب آب به عنوان منبع تجدیدپذیر در دسترس داشت. پس از سه تابستان گرم و خشک متوالی، برخی کارشناسان در ژانویه هشدار دادند که خاک آلمان تقریبا به طور کامل خشک شده است.