یک مستندساز: بیشتر از هر زمان باید پای کار ماند و امیدوار بود

به گزارش ایرنا «احسان عمیدیان» مستندساز، تدوینگر، پژوهشگر، تصویربردار و هنرمند خوش ذوق خراسان جنوبی توانسته با خلق آثار فاخرش گوشه‌ای از ظرفیت‌ها، مشکلات و دغدغه‌های این خطه کویری را به تصویر بکشد و بخشی از نقاط تاریک، کور و فراموش شده را با لنز دوربین روشن کند.

وی روز شنبه در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا درباره چگونگی ورود به عرصه فیلم و مستندسازی گفت: از سال ۱۳۸۴ با فعالیت سینمایی در کانون هنرمندان در محضر استاد حسین رفیعی و استاد عبدالهی آشنا شدم و فیلم سازی را تجربه کردم.

عمیدیان که متولد سال ۱۳۶۸ و در بیرجند و دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد سینما است ادامه داد: در سال ۱۳۸۶ با شرکت در کارگاه‌های حرفه‌ای سینمایی حوزه هنری خراسان جنوبی در محضر اساتیدی همچون محمدرضا اصلانی، محمد تهامی نژاد، مرتضی پورصمدی و مهرداد اسکویی سینمای مستند را آموختم.

دَم‌کت؛ داستان زندگی ساکنان ارگ بهارستان

وی با اشاره به بخشی از تولیدات خود به نام‌های دَم‌کت، چنشتی‌ها، آسمان خیام و مدرسه آنالوگ اضافه کرد: فیلم مستند” دَم کُت” Damkot با رویکردی مردم شناسانه با نگاهی به تخریب بنای تاریخی ارگ بهارستان در شهر بیرجند در سال ۸۸ ساخته شد، قصه فیلم حول داستان زندگی ساکنان آن روزهای ارگ بهارستان می‌گذشت که اکنون دیگر در قید حیات نیستند.

فیلم مستند «چنشتی‌ها» برای نخستین بار تصاویری را از عروسی چنشت پیش روی مخاطبان قرار داد که تا آن روز دیده نشده بود

این مستندساز تصریح کرد: فیلم مستند «چنشتی‌ها» نیز روایتی از آداب عروسی اهالی روستای چنشت را به تصویر کشید، این فیلم برای نخستین بار تصاویری را از عروسی چنشت پیش روی مخاطبان قرار داد که تا آن روز دیده نشده بود.

وی ادامه داد: فیلم مستند چنشتی‌ها در سال ۲۰۲۲ توسط گای اشپلمن استاد و محقق دانشگاه جرج تاون واشنگتن در کتابخانه ملی فرانسه اکران شده و مورد تحلیل قرار گرفت، همچنین نسخه‌ای از فیلم به همراه منابع تحقیقی در گنجینه آثار مردم شناسی کتابخانه در دسترس تمامی دانشجویان سراسر جهان قرار دارد.

این کارگردان با اشاره به بخشی از جوایز و افتخارات خود در سطوح مختلف منطقه‌ای، ملی و بین المللی عنوان کرد: انتخاب به عنوان سینماگر برتر سال استان خراسان جنوبی در ۱۴۰۳، انتخاب به عنوان جوان برتر سال سینما استان ۱۴۰۳، جایزه بهترین مستند جشن تصویر سال ۹۰ برای مستند دم کت، جایزه بهترین کارگردانی مستند از جشنواره ملی اقوام ایرانی برای مستند چنشتی‌ها از جمله آن است.

وی افزود: همچنین در سال‌های اخیز موفق به کسب لوح افتخار بهترین فیلمبرداری از جشنواره میراث بشر آمریکا TAC برای فیلم “دهسلم”، لوح افتخار و تندیس جشنواره ملی اشراق و لوح افتخار بهترین فیلمبرداری جشنواره تولیدات تلویزیونی کشور شدم.

این کارگردان در جواب این سوال که «کارکرد سینمای مستند در جامعه چیست و تا چه میزان می‌تواند اثرگذار باشد؟» بیان کرد: در جهانی که سرعت تغییرات بسیار بالا رفته، فیلم مستند به دنبال ثبت اسنادی است که در حال مخدوش و یا نابودی هستند، اسنادی که بخشی از تاریخ و هویت ما را می‌سازند، انسان چگونه بر هویتی که از آن نمی‌داند تکیه کند؟! به نظرم این مهمترین اثرگذاری سینمای مستند است.

رجوع به فطرت نخستین کار مستندساز

وی در پاسخ به سوال رسالت یک مستندساز در مقابل مسائل مختلف اجتماعی و فرهنگی و اینکه این رسالت تا چه اندازه در سینمای ایران برآورده شده است، عنوان کرد: رجوع به فطرت نخستین کاری است که مستند ساز می‌تواند در برخورد با مسائل مختلف انجام دهد.

عمیدیان اضافه کرد: از آنجایی که مستند ساز می‌تواند در ساحت یک پیغامبر پیامی را به گوش مخطبان برساند، اینجاست که سوال پیش می‌آید که آیا می‌توانم با صداقت کامل، بدون غرض ورزی و تعصب پیام را برسانم؟ در سینمای ایران نیز نمونه‌هایی از این رساندن پیام را داریم، مثلا فیلم “گفتگو در مه” اثر مرحوم مقدسیان از این نمونه است.

وی با اشاره به حضور فعال در جشنواره‌های مختلف از جمله سینما حقیقت و فیلم فجر و روند کیفیت این جشنواره‌ها از آغاز تا به امروز یادآور شد: جشنواره‌ها ویترینی برای فیلم‌ها هستند، استقلال جشنواره ها بسیار مهم است و اعتبار سال‌های بعد جشنواره را می‌سازد.

این مستندساز گفت: با توجه به مدیریت‌های مختلف کیفیت هر سال جشنواره‌ها متفاوت است اما من جشنواره‌ها را متعلق به فیلمسازها می‌دانم نه مدیران، بنابراین همیشه جشنواره‌ها را دنبال می‌کنم.

وی در پاسخ به این سوال که چرا عمده رویکردمستندسازی در سینمای ایران، مستندهای اجتماعی است و اقبال نسبت به سوژه‌های سیاسی، اقتصادی، تاریخی، فرهنگی و موارد دیگر کم است؟ افزود: جایگاه مستند تلویزیون است و می‌تواند خط مشی تعیین کند.

عمیدیان اضافه کرد: سازمان‌های سفارش دهنده می‌توانند با توجه بیشتر به موضوعات اقتصادی، تاریخی و فرهنگی جهت مستند سازی را تغییر دهند، اینکه جهت به سمت تولید فیلم‌های اجتماعی حرکت کرده دو دلیل مهم دارد.

وی افزود: اول اینکه اصلی‌ترین مولفه فیلم‌های مستند اجتماعی نقد اجتماعی است، شاید فیلمسازان دهه شصت و هفتاد نقد اجتماعی را نیاز جامعه دیدند! دوم اینکه سفارش دهنده‌ها یا جشنواره‌ها به دلیل استقبال مخاطبان و سیاست‌های حکومتی به دنبال چنین فیلم‌هایی هستند.

قراردادهای یکطرفه کمر فیلم‌سازان مستند را شکست

این سینماگر برتر خراسان جنوبی با اشاره به بخشی از چالش‌ها و ضعف‌های سینمای مستند ایران بیان کرد: تلویزیون فیلم سازان مستند را قربانی کرده، قراردادهای یکطرفه با برآوردهایی که هیچ همخوانی با هزینه‌های تولید ندارد کمر فیلم‌سازان مستند جدی ما را شکسته است.

وی اظهار کرد: پرونده مالی یک فیلم مستند با یک سال پژوهش و یک سال شرایط سخت تولید با یک قرارداد یکطرفه بسته می‌شود، فیلم بارها و بارها از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش می‌شود اما قِرانی برای حق پخش به تهیه کننده داده نمی‌شود، فیلمسازی که کار دیگری جز این ندارد و دو سال عمرش را پای فیلم گذاشته تا دو سال دیگری که حقوق فیلم بعدیش را بگیرد چطور امرار معاش کند؟ حق پخش باید جدی گرفته شود و اجرای قوانینی از این دست وظیفه دولت است.

عمیدیان بر لزوم حمایت حامیان مالی یا استقبال سرمایه‌گذاران دولتی و خصوصی از تولیدات مستند عنوان کرد: مغایرت بودجه‌های مصوب تلویزیون و سازمان‌های سفارش دهنده با هزینه‌های ساخت فیلم سبب شده تولید فیلم‌های فاخر داخلی غیر ممکن شود.

وی یادآور شد: سینمای مستند ما در جهان شناخته شده است، ما فیلم‌ساز مستند بین المللی کم نداریم، آنها یا برای تولیداتشان محدودیت موضوعی دارند یا اینکه بودجه کافی در اختیارشان قرار نمی‌گیرد.

وی در پاسخ به این سوال که « آیا سینمای مستند توانسته در جامعه منشا اثر باشد و تغییراتی در جامعه رقم بزند؟ در این زمینه چقدر موفق عمل کرده‌اید؟» افزود: سینمای مستند با نمونه‌های مختلف جهانی اثرگذاریش را در دنیا ثابت کرده، صحنه‌ای دلخراش از یک فیلم داستانی تنها مخاطب را دچار هیجان می‌کند اما همان صحنه در فیلمی واقعی ممکن است مدت‌ها خواب را از سر مخاطب بیرون کند.

به نظرم این مثال برای اثرگذاری فیلم مستند کافی است.

این مستندساز جوان خراسان جنوبی ادامه داد: من و گروهم نیز همواره سعی کردیم به این خاصیت فیلم مستند آگاه باشیم و مثلا در فیلم مستند “چنشتی‌ها” تابویی که سال‌ها ارتباط مردم را با گردشگران قطع کرده بود شکسته شد و همین حالا که گفت و گو می‌کنیم اهالی چنشت نه تنها مخالف حضور گردشگران، بلکه با شرایط ویژه از آنها استقبال می‌کنند و بخشی از این نتیجه به گفته اهالی نتیجه‌ای است که نمایش گسترده فیلم ایجاد کرده است.

وی افزود: همچنین فیلم مستند “دُم‌کت” با رویکردی انتقادی، عدم مدیریت صحیح میراث فرهنگی آن سال‌ها را نشانه رفته بود، من و گروهم حالا پس از دیدن ارگ بهارستان که تا حدودی بازسازی شده، خوشحالیم که شاید در این نتیجه مهم، سهیم باشم.

تولیداتم را با موضوعاتی که در داخل استان می‌گذرد کار کردم، قصه‌های این منطقه بخشی از هویت من است که در فیلم نیز نمود پیدا کرده و به آن هویت می‌بخشد

عمیدیان تاکید کرد: جز فیلم مستند “آسمان خیام” تمامی تولیداتم را با موضوعاتی که در داخل استان می‌گذرد کار کردم، چرا که هم اشراف بیشتری به موضوع دارم و هم اینکه از استقبال مخاطبان خارجی به موضوعات بکر، بومی و محلی آگاه شده‌ام، قصه‌های این منطقه بخشی از هویت من است که در فیلم نیز نمود پیدا کرده و به آن هویت می‌بخشد.

وی تصریح کرد: اگر برای تولیدات حرفه‌ای به بودجه‌های داخل استان اکتفا کنیم به نتیجه‌ای نمی‌رسیم، پیدا کردن فاند (سرمایه) در همه دنیا رایج است بنابراین نباید به بودجه‌های داخل استان اکتفا کنیم، منابع خارج از کشور نیز سخت اما قابل دسترسی است.

این فیلمبردار خراسان جنوبی یادآور شد: تلاشم ماندن در مسیر است، شرایط تولید بسیار سخت شده و هزینه‌های تولید بسیار بالاست، اما احساس می‌کنم بیشتر از هر زمان باید پای کار ماند و امیدوار بود.

وی گفت: هم اکنون در حال داوری آنلاین یک جشنواره در آفریقای جنوبی هستم، در دو پروژه مستند به عنوان فیلمبردار حضور دارم و بی وقفه پژوهش فیلم جدیدم را دنبال می‌کنم.