نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیشاید این مطالب برایتان مفید باشد
به گزارش ایرنا، جنگل‌های بلوط به دلیل ساختار مقاوم، عمر زیاد و تاثیرگذار در اکوسیستم جنگلی از دیر زمان به عنوان زیستگاه‌های طبیعی، منبع تامین آب‌های زیرزمینی و از اکوسیستم‌های حیاتی برای بسیاری جانداران شناخته می‌شوند، اما امروز این گنجینه گران‌بها به دلیل پدیده « زوال» و خشکیدگی که روند بسیار نگران‌کننده برای این ذخیره طبیعی به شمار می‌رود موجب شده تا این درختان ایستاده بمیرند.
بلوط‌ها که به درختانی مقاوم شناخته می‌شوند به دلیل شرایط نامساعد زیست‌محیطی و عوامل انسانی در حال از دست دادن توانایی‌های طبیعی خود هستند؛ این شرایط برای محیط‌زیست و اکوسیستم منطقه بسیار زیان‌آور است چون جنگل‌های بلوط علاوه بر اهمیت اقتصادی و اجتماعی، نقش اساسی در حفظ تعادل زیست‌محیطی دارند.
براساس بررسی‌های انجام شده از سوی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی در حوزه زاگرس، زوال بلوط پدیده چند بُعدی و پیچیده‌ای است که عوامل مختلف زیستی و غیرزیستی زمینه‌ساز بروز و شیوع آن هستند و رصدهای انجام شده در ۹ استان زاگرسی کشور نشان می‌دهد بیشترین شدت و سرعت خشکیدگی جنگل‌های بلوط در استان‌های چهار محال و بختیاری و کرمانشاه گزارش شده است و این مساله می‌تواند زنگ خطر و آسیبی جدی برای این ذخیره ارزشمند کشور به شمار آید.
از نظر کارشناسان پدیده خشکیدگی یا زوال اکوسیستم تنها مختص ایران نیست و در برخی مناطق دنیا اتفاق افتاده است، نخستین گزارش‌های این پدیده در سال ۱۷۳۹ در آلمان گزارش شد و پس از آن گزارش‌های مختلفی از زوال اکوسیستم جنگلی به صورت خیلی ویژه و مشخص‌تر در قرن بیستم در اروپا خود را نشان داد.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد نخستین گزارش مربوط به خشکیدگی و زوال اکوسیستم جنگل‌های بلوط زاگرس در استان ایلام از سال ۱۳۸۰ و در چهارمحال و بختیاری نیز از سال ۱۳۹۰ گزارش شده است.
مشاهد زوال در ۲۵ درصد جنگل‌های زاگرس
حال جنگل‌های بلوط چهارمحال و بختیاری در سال‌های اخیر به دلیل بروز برخی عوامل تخریبی از جمله زوال، هجوم آفت‌ها و بیماری‌ها به واسطه کمبود بارش، تغییرات اقلیم، گرم شدن دما، کمبود رطوبت و تغییر رژیم بارش‌ها خوب نیست.
براساس آخرین گزارش‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری حدود ۲۵ درصد از جنگل‌های زاگرس سطحی معادل یک میلیون و ۲۵۰ هزار هکتار به صورت لکه‌ای یا توده‌ای درگیر با پدیده خشکیدگی یا زوال هستند.
کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا گفت: براساس برآوردهای انجام شده ۱۰ درصد معادل ۳۳ هزار هکتار از مساحت ۳۳۵ هزار هکتاری جنگل‌های بلوط این استان به طور کامل خشک و دچار پدیده زوال شده است.
سید احمد موسوی در گفت و گو با ایرنا افزود : بیشترین کانون‌های زوال جنگل‌های بلوط در چهارمحال و بختیاری در شهرستان لردگان حاشیه سد کانون ۴ و منطقه جنگلی مُنج تشخیص داده شده است.
او یادآور شد: در شرایطی که جنگل‌های بلوط به واسطه شخم‌زدن زیراشکوب جنگل، کشت غلات و چرای دام نقش مهمی در تامین معیشت جوامع محلی دارد موجب تعدیل هوا، جلوگیری از وقوع پدیده ریزگرد و ذخیره نزولات آسمانی و پرآب شدن رودخانه‌ها می‌شود.
بیشتر بخوانید:
۸۰ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط چهارمحال و بختیاری دچار آفت و بیماری است
خشکیدگی جنگل‌های بلوط؛ پدیده‌ای تکان‌دهنده
به گفته کارشناسان، خشکیدگی و زوال درختان بلوط و از بین رفتن این ذخیرگاه مهم که به عنوان یکی از شاخصه‌های استان‌های زاگرس‌نشین به شمار می‌رود به پدیده‌ای تکان‌دهنده تبدیل خواهد شد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت خشکیدگی جنگل‌های بلوط در استان در وضعیتی بحرانی، تکان‌دهنده و خیلی جدی قرار دارد.
یعقوب ایرانمنش افزود: عامل خشکیدگی و زوال جنگل‌های بلوط در اثر نارسایی هیدرولوژیکی و برخی عوامل زیستی و غیرزیستی ناشی از خشکی است.
او تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر، تغییر رژیم بارش‌ها از برف به سمت باران، کاهش بارش‌ها، عوامل خاکی شامل کوبیدگی خاک، کاهش سطح رطوبتی خاک، مواد مغذی از دست رفته خاک، عوامل شیمیایی مانند آلاینده‌ها، ریزگردها و گرد و غبار را از جمله عوامل غیرزیستی تاثیرگذار در خشکیدگی و زوال جنگل‌های بلوط عنوان کرد.
به گفته ایرانمنش، حشرات، بیماری قارچی زغالی بلوط، قارچ‌ها و ویروس‌ها از جمله عوامل زیستی به شمار می‌رود که وقتی یک اکوسیستم ضعیف و دچار آسیب شود این آفت‌ها و بیماری‌ها از حد تعادلی در اکوسیستم خارج و طغیان می‌کند و خسارت‌زا می‌شوند.
او عوامل غیرطبیعی شامل بهره‌برداری‌های بی‌رویه، حضور بی‌رویه دام در عرصه جنگلی که به فشردگی خاک و زادآوری جنگل آسیب می‌زند، زراعت زیراشکوب عرصه‌های جنگلی و شخم و شیاری که اتفاق می‌افتد در سال‌های اخیر فشار مضاعفی به جنگل‌های بلوط وارد آورده و موجب شده سطح آسیب پذیری این اکوسیستم افزایش یابد.
به گفته ایرانمنش ، مجموعه این عوامل و تخریب‌هایی که از گذشته رقم خورده موجب شده تا تک تک درختان مقاوم بلوط از نظر ژنتیکی به راحتی براثر خشکیدگی و زوال از پا در آیند و با هجوم آفت‌های ثانویه تیر خلاص به این درختان زده شود و مرگ و زوال این درختان رقم بخورد.
گنجینه‌ای طبیعی زاگرس در معرض خطر خشکیدگی
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: جنگل‌های زاگرس گنجینه ارزشمندی از منابع طبیعی به شمار می‌رود که خدمات اکوسیستمی از جمله تولید آب، اکسیژن، زیستگاه امن برای حیات وحش، پیشگیری از فرسایش خاک، بروز سیلاب‌ها، ترسیب کربن و جذب آلاینده‌ها را موجب می‌شود.
او یادآور شد: اما شرایط پیش آمده ناشی از پدیده زوال موجب شده تا کارکردهای اکوسیستمی جنگل‌های بلوط تحت تاثیر قرار گیرد و این گنجینه سرسبز به مرور ضعیف و دچار آسیب شود.
ایرانمنش در خصوص اکوسیستم پیچیده جنگل‌های بلوط و اقدامات کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی که برای پیشگیری از بروز خشکیدگی و زوال باید انجام شود گفت: با توجه به اینکه مجموعه‌ای از عوامل موجب بروز پدیده خشکیدگی می‌شود، مدیریت آن سخت و پیچیده است و با یک نسخه واحد امکان برطرف شدن این پدیده وجود ندارد.
او یکی از اقدامات کوتاه مدت برای برطرف کردن مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی، پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش دسترسی رطوبت مورد نیاز درختان جنگلی را ایجاد سامانه‌های سطوح آبگیر عنوان کرد و افزود: با ایجاد این سامانه‌ها نزولات جوی را ذخیره و از جاری شدن بارش‌ها به صورت روان‌آب از جنگل پیشگیری می‌کند همین امر موجب مرطوب شدن ریشه درختان، زادآوری طبیعی و مصنوعی در جنگل‌های بلوط می‌شود.
ایرانمنش با بیان اینکه سطح مواد مغذی درختان بلوط در اثر خشکیدگی به شدت کاهش می‌یابد گفت: محلول‌پاشی هرچند از جمله شیوه‌های مقابله و تاثیرگذار در محدود کردن پدیده زوال است اما این کار به دلیل گستردگی عرصه‌های جنگلی و سخت گذر بودن کاری بسیار سخت است.
او تاکید کرد: شدت و سرعت زوال و خشکیدگی جنگل‌های بلوط زنگ خطری برای مسوولان است که این موضوع را مد نظر قرار دهند و با تخصیص اعتبار لازم شرایط احیا و مدیریت این جنگل‌ها را به عنوان گنجینه‌ای طبیعی فراهم کنند.
برداشته شدن فشارها از جنگل‌های بلوط زاگرس
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: برداشته شدن فشار ناشی از چرای بی رویه دام در عرصه جنگل‌های بلوط، کاهش بهره‌برداری‌های بی‌حساب و کتاب، حذف شخم شیار و زراعت در عرصه‌های جنگلی از جمله مواردی است که برای حفظ و احیای این جنگل‌ها باید انجام شود.
پایه‌های بلوطی که هنوز هم مقاوم هستند
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به انجام یک طرح کاربردی در جنگل‌های بلوط گفت: در بین تعداد زیاد از درختان بلوطی که در منطقه دچار خشکیدگی شده‌اند دیده شده برخی از درختان هنوز سالم و شاداب باقی مانده‌اند و احتمال داده شد که این درختان به صورت ژنتیکی مقاوم به خشکیدگی هستند.
به گفته ایرانمنش، نتایج تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد پایه‌های باقی‌مانده بلوط در عرصه‌های جنگلی که دچار خشکیدگی شده‌اند، دارای نوعی مقاومت ژنتیکی هستند و می‌توان از این پایه‌های درختان برای احیای مناطق تخریب شده استفاده کرد.
او ادامه داد: با توجه به پژوهش انجام شده می‌توان با شناسایی پایه‌های مقاوم بلوط و انجام یک سری اقدامات فنی یک باغ بلوط ایرانی مقاوم به خشکیدگی را در غرب کشور ایجاد و از آن به عنوان مبدا بذر بلوط برای احیای مناطق تخریب شده استفاده کرد.
او یادآور شد: برای نجات این اکوسیستم از وضعیت بحرانی و احیای جنگل‌های بلوط به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند در منطقه باید شرایط استفاده از این پایه‌های مقاوم فراهم شود.
آفت‌ها؛ تیر خلاصی برای بلوط
در کنار زوال هجوم آفت‌ها و بیماری‌های جنگلی و مرتعی که مهمترین آنها آفت‌های برگ‌خوار و جوانه خوار بلوط به شمار می‌رود از دیگر تهدیدهای جنگل‌های بلوط به شمار می‌رود.
کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به تنوع آفت‌ها و بیماری‌های مربوط به جنگل‌های بلوط گفت: در زمان حاضر چند نوع از این آفت‌ها شناسایی و هنوز تعداد قابل توجه دیگری نیز وجود دارد که هنوز شناسایی نشده است.
سید احمد موسوی یادآور شد: در بین این آفت‌ها، آفت جوانه‌خوار بلوط که کانون آن در حاشیه رودخانه‌ها در مناطق جنگلی است در چهارمحال و بختیاری از نیمه تا اواخر اسفند ماه از تخم خارج و از جوانه‌ها و برگ درختان بلوط تغذیه می‌کنند و درختان در فصل بهار بدون برگ می‌شود.
موسوی ادامه داد: هر چند این درختان برگ خود را براثر تغذیه آفت از بین می‌رود اما در خرداد دوباره برگ درختان جوانه می‌زند اما دیگر درخت بلوط آن رمق گذشته خود را برای زادآوری ندارد در این مرحله است که حضور آفت‌های ثانویه فرصت‌طلب از جمله سوسک‌های چوب‌خوار و پوست خوار تیر خلاص خود را به این درختان وارد می‌کنند.
او گفت: تنها راهکار مبارزه با این آفت‌ها را استفاده از روش مبارزه بیولوژیک و باکتری بی.تی است که از دل طبیعت تامین می‌شود که با توجه به توپوگرافی منطقه و وجود مناطق سخت‌گذر امکان محلول‌پاشی در تمام مناطق جنگلی آلوده چهارمحال و بختیاری وجود ندارد به همین دلیل هر روز مناطق آلوده به این آفت‌ها و بیماری‌ها در استان روبه افزایش است به نحوی که مساحت آلوده شده از ۲۳ هزار هکتار در سال ۱۴۰۱ و ۳۶ هزار هکتار در سال ۱۴۰۲ به ۴۵ هزار هکتار در سال جاری رسیده است.
موسوی یادآور شد: انتظار می‌رود با توجه به کاهش محسوس بارش‌ها در سال جاری جمعیت این آفت‌ها در جنگل‌های بلوط سال آینده افزایش و وسعت بیشتری از این جنگل‌ها گرفتار این آفت‌ها شوند.
به گفته کارشناس حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد پراکنش آفت‌های جوانه خوار بلوط کل مناطق جنگلی لردگان، فلارد، خانمیرزا، کوهرنگ و اردل را آلوده کرده باشد.
بیشتر بخوانید:
آفت پروانه جوانه خوار بلوط برای جنگل‌های چهارمحال و بختیاری یک تهدید جدی است
جانور جوانه‌خواری که جان بلوط را می‌بلعد
سخن آخر
مشارکت بخشی به مردم و جوامع محلی در خصوص حفظ جنگل‌ها و راه‌های جلوگیری از تخریب آنها، می‌تواند گامی مؤثر در حفظ این سرمایه‌های طبیعی باشد و این اقدام نه تنها به نفع محیط زیست است بلکه می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه کمک کند و آینده‌ای پایدار برای نسل‌های آینده فراهم آورد.
به گزارش ایرنا، یک‌میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از مساحت چهارمحال و بختیاری را مراتع و جنگل‌ها پوشش داده است که رقمی معادل ۸۶.۵ درصد از سطح این استان را شامل می‌شود.
منبع
