انقلاب اسلامى ایران به رهبرى حضرت امام خمینى(ره)، سرآغاز شکل گیرى نظام و حکومتى با ماهیت دینى و مشارکت بى نظیر مردم با اهداف بسیار متعالى بود. امام احیاء کننده مکتب سیاسى اسلام بود با ویژگىها و امتیازات خاص آن، یکی از این ویژگیهای خاص همراهی تمام قد مردم با حضرت امام(ره) بود. به منظور بررسی نقش و جایگاه مردم در اندیشه امام خمینی(ره) اینکه مردم چگونه به رهبری امام خمینی(ره) اعتماد کردند و به مبارزه برخاستند، خبرنگار ایکنا از همدان، با امیرحسین رهبر عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان، گفتوگویی کرده است که مشروح آن را در زیر میخوانیم:
ایکنا _ رویکرد امام خمینی(ره) چگونه بود که مردم توانستند با ایشان همراه شوند و این اعتقادات نشأت گرفته از چه چیزی بود؟
امام خمینی(ره) با رویکردی مبتنی بر اسلام ناب محمدی(ص) و عدالتخواهی توانست مردم ایران را با خود همراه کند. این رویکرد چند ویژگی کلیدی داشت که در جذب و همراهی مردم مؤثر بود که به چند مورد از آنها اشاره میکنیم.
تأکید بر استقلال و مبارزه با استعمار؛ امام خمینی(ره) به شدت مخالف نفوذ خارجی و استعمار بود و بر استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران تأکید داشت. این موضوع برای مردم ایران که سالها تحت تأثیر قدرتهای خارجی و دچار سرخوردگی و یأس شده بودند جذابیت زیادی داشت.
عدالت اجتماعی؛ ایشان بر ایجاد جامعهای عادلانه و مبارزه با فساد و تبعیض بسیار تأکید داشت. این پیام برای اقشار مختلف جامعه، به ویژه محرومان و مستضعفان، بسیار الهامبخش بود.
مردمی بودن؛ امام خمینی(ره) همواره با مردم و مشکلات آنها همراه بود و از موضع یک رهبر دلسوز و مردمی سخن میگفت. این صداقت و نزدیکی به مردم، اعتماد آنها را جلب کرد.
تلفیق دین و سیاست؛ ایشان با ارائه تفسیری از اسلام که در آن دین و سیاست از هم جدا نیست، توانست نشان دهد که اسلام میتواند پاسخگوی نیازهای جامعه در عصر حاضر باشد. این رویکرد برای بسیاری از مردم در قشرهای مختلف که به دنبال هویت دینی و ملی خود بودند، جذاب بود.
مبارزه با ظلم و استعمار؛ امام خمینی(ره) به طور قاطعانه و محکم علیه حکومت پهلوی و ظلم و ستم آن موضع گرفتند. این موضعگیری شجاعانه و قاطع، الهامبخش مردم برای مبارزه با حکومت مستبد بود.
ساده زیستی و اخلاق؛ سادهزیستی و زندگی زاهدانه امام خمینی(ره) برای مردم بسیار الهامبخش بود. ایشان به عنوان یک رهبر دینی، خود را از مظاهر مادی دور نگه داشت و این موضوع اعتماد مردم را افزایش داد.
ایکنا _ اساس اعتقادات امام خمینی(ره) چگونه بود و از کجا نشأت گرفته بود؟
اعتقادات امام خمینی(ره) نشأتگرفته از مبانی اسلامی، به ویژه قرآن کریم، سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بود. ایشان با تکیه بر این منابع، تفسیری از اسلام ارائه داد که همزمان با حفظ اصول دینی، پاسخگوی نیازهای جامعه مدرن امروزی بود. این اعتقادات ریشه در عرفان اسلامی، فقه جواهری و اخلاق اسلامی داشت و بر پایه توحید و عدالت استوار بود به طور کلی، امام خمینی(ره) با ترکیبی از رهبری کاریزماتیک، اعتقادات عمیق دینی و درک عمیق از نیازهای مردم، توانست جنبشی مردمی ایجاد کند که به انقلاب اسلامی ایران منجر شد.
ایکنا _ نمود عملی اعتقاد، توجه و اعتماد به مردم از سوی امام خمینی(ره) قبل و بعد انقلاب چگونه بود؟
امام خمینی(ره) قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران، با اقدامات و مواضع عملی خود، نقش محوری در هدایت مردم و شکلگیری نظام جمهوری اسلامی را ایفا کرد. قبل از انقلاب اسلامی نمود این اعتقاد در مبارزه با حکومت پهلوی و استعمار خارجی دیده میشود امام خمینی(ره) از دهه ۱۳۴۰ شمسی به طور علنی علیه سیاستهای حکومت پهلوی، به ویژه کاپیتولاسیون موضع گرفت. این موضعگیری منجر به تبعید ایشان به ترکیه و سپس عراق شد. ایشان در تبعید نیز از طریق سخنرانیها، نامهها و پیامهای خود، به افشای ظلم و فساد حکومت پهلوی ادامه دادند.
نمود دیگر این اعتقاد در رهبری فکری و معنوی نهضت نمایان میشد، ایشان با استفاده از شبکه روحانیت و مساجد، مردم مختلف جامعه را به مبارزه علیه حکومت پهلوی تشویق کرد. نمود سوم این اعتقاد نیز در قیام ۱۵ خرداد 1342 دیده میشود. پس از دستگیری امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۲، قیام مردمی ۱۵ خرداد شکل گرفت که نقطه عطفی در مبارزات ضد حکومتی بود. این قیام نشان داد که امام خمینی(ره) توانایی بسیج تودهها را دارد.
نمونه چهارم اتحاد مردم حول محور اسلام بود امام خمینی(ره) با تأکید بر وحدت میان اقشار مختلف جامعه، از جمله روحانیون، دانشجویان، بازاریان و کارگران، توانستند جنبشی فراگیر ایجاد کنند. این اعتقاد بعد از انقلاب اسلامی نیز در 7 مورد نمایان است:
تشکیل نظام جمهوری اسلامی؛ پس از پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، امام خمینی(ره) با رهبری خود، نظام جمهوری اسلامی را تأسیس کرد. ایشان در همهپرسی ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، با رأی قاطع مردم، نظام جدید را رسمیت بخشید.
تدوین قانون اساسی؛ امام خمینی(ره) بر اساس نظریه ولایت فقیه، قانون اساسی جمهوری اسلامی را تدوین کرد که در آن نقش رهبری به عنوان ناظر بر اجرای احکام اسلامی تعیین شد.
مقابله با توطئههای داخلی و خارجی؛ پس از انقلاب، امام خمینی(ره) با چالشهای متعددی از جمله کودتای نوژه، جنگ تحمیلی و تحریمهای بینالمللی مواجه شد. ایشان با رهبری قاطع، توانست این بحرانها را مدیریت کند. در طول جنگ تحمیلی، ایشان با تأکید بر مقاومت و ایستادگی، روحیه مردم و رزمندگان را تقویت کرد.
تأسیس نهادهای انقلابی؛ امام خمینی(ره) نهادهایی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بسیج مستضعفین و جهاد سازندگی را تأسیس کرد تا به تحکیم نظام و خدمترسانی به مردم کمک کند.
تأکید بر استقلال و عدم وابستگی؛ ایشان همواره بر استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران تأکید داشت و مخالف هرگونه وابستگی به قدرتهای خارجی بودند. شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» نماد این رویکرد بود.
سادهزیستی و مردمی بودن؛ حتی پس از پیروزی انقلاب، امام خمینی(ره) سبک زندگی ساده و زاهدانه خود را حفظ کرد و همواره به عنوان الگویی از یک رهبر مردمی شناخته میشد.
فرهنگسازی و ترویج ارزشهای اسلامی؛ امام خمینی(ره) بر آموزش و ترویج ارزشهای اسلامی در جامعه تأکید داشت و معتقد بود که انقلاب باید در ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز تحول ایجاد کند. امام خمینی(ره) قبل از انقلاب با مبارزه فکری و عملی علیه حکومت پهلوی و استعمار خارجی، مردم را به سوی انقلاب هدایت کرد. پس از انقلاب نیز با تأسیس نظام جمهوری اسلامی، تدوین قانون اساسی، مقابله با بحرانها و تأکید بر استقلال و عدالت، توانست پایههای نظام جدید را مستحکم کند. ایشان با ترکیبی از رهبری کاریزماتیک، اعتقادات عمیق دینی و درک عمیق از نیازهای مردم، به عنوان نمادی از رهبری مردمی و انقلابی شناخته میشود.
ایکنا _ ارتباط امام خمینی(ره) با دولتمردان و حاکمان و مردم چگونه بود؟
در مورد نقش مردم در نظارت بر حکومت؛ امام خمینی(ره) همواره بر این موضوع تأکید داشت که مردم حق نظارت بر عملکرد حاکمان را دارند. ایشان معتقد بود که حکومت باید در خدمت مردم باشد و اگر حاکمان از مسیر خدمترسانی خارج شوند، مردم حق دارند از آنها انتقاد کنند و حتی در صورت لزوم، آنها را برکنار کنند. برای مثال، ایشان در سخنرانیهای خود میفرمود «حکومت برای خدمت است، نه برای حکومت کردن. اگر کسی از مسیر خدمت خارج شد، مردم باید او را به راه بیاورند.»
در مورد مسئولیتپذیری حاکمان در قبال مردم؛ امام خمینی(ره) به دولتمردان و حاکمان هشدار میداد که باید در قبال مردم پاسخگو باشند و از هرگونه فساد، خودبرتربینی و سوءاستفاده از قدرت دوری کنند. ایشان میفرمود «حاکمان باید بدانند که آنها خادمان مردم هستند، نه اربابان مردم.» ایشان همچنین بر این موضوع تأکید داشت که حاکمان باید درد مردم را درک کنند و برای رفع مشکلات آنها تلاش کنند.
در مورد ارتباط مستقیم امام(ره) با مردم؛ امام خمینی(ره) همواره ارتباط مستقیم و صمیمی با مردم داشت. ایشان در سخنرانیها، پیامها و دیدارهای عمومی، مستقیماً با مردم صحبت میکرد و از دردها و مشکلات آنها آگاه میشد. این ارتباط مستقیم باعث میشد که مردم احساس کنند امام(ره) به آنها نزدیک است و دردهای آنها را درک میکند.
در باب نقش مردم در انتخاب حاکمان؛ امام خمینی(ره) بر این موضوع تأکید داشت که حاکمان باید با رأی مردم انتخاب شوند. ایشان معتقد بود که حکومت باید برآمده از خواست مردم باشد و این موضوع در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز مورد تأکید قرار گرفت. برای مثال، انتخاب رئیسجمهور، نمایندگان مجلس و اعضای مجلس خبرگان با رأی مستقیم مردم انجام میشد و این موضوع نشاندهنده اهمیت نقش مردم در تعیین سرنوشت کشور بود.
در مسئله انتقاد از عملکرد دولتمردان؛ امام خمینی(ره) همواره از مردم میخواست که عملکرد دولتمردان را زیر نظر داشته باشند و در صورت مشاهده تخلف یا سوءمدیریت، از آنها انتقاد کنند. ایشان میفرمود «مردم باید بیدار باشند و از حقوق خود دفاع کنند.» ایشان همچنین خود به عنوان رهبر، در مواردی که احساس میکرد دولتمردان از مسیر خدمترسانی خارج شدهاند، از آنها انتقاد میکرد و حتی در مواردی، آنها را برکنار میکرد.
در مورد تأکید بر وحدت میان مردم و حاکمان؛ امام خمینی(ره) همواره بر وحدت میان مردم و حاکمان تأکید داشت و معتقد بود که این وحدت، رمز موفقیت نظام جمهوری اسلامی است. ایشان میفرمود «اگر مردم و حاکمان با هم متحد باشند، هیچ قدرتی نمیتواند به این نظام آسیب برساند.» ایشان همچنین از حاکمان میخواستند که به مردم نزدیک باشند و از دردها و مشکلات آنها آگاه شوند.
در مسئله نقش مردم در حفظ نظام؛ امام خمینی(ره) همواره بر این موضوع تأکید داشت که حفظ نظام جمهوری اسلامی به حضور و مشارکت مردم وابسته است. ایشان میفرمود «اگر مردم پشتیبان نظام نباشند، نظام سقوط خواهد کرد». این تأکید بر نقش مردم در حفظ نظام، باعث میشد که مردم احساس کنند نقش آنها در سرنوشت کشور بسیار مهم است.
همچنین در مسئله پاسخگویی حاکمان به مردم؛ امام خمینی(ره) به دولتمردان توصیه میکرد که به سؤالات و انتقادات مردم پاسخ دهند و از هرگونه پنهانکاری و بیپاسخگذاری دوری کنند. ایشان معتقد بودند که پاسخگویی به مردم، اعتماد آنها را جلب میکند و باعث تقویت نظام میشود.
اگر بخواهم جمع بندی داشته باشیم، ارتباط مردم و امام خمینی(ره) با حاکمان و دولتمردان در نظام جمهوری اسلامی بر اساس نظارت مردم بر حکومت، مسئولیتپذیری حاکمان در قبال مردم و مشارکت مردم در تعیین سرنوشت کشور شکل گرفته بود. امام خمینی(ره) همواره بر این موضوع تأکید داشت که حکومت باید در خدمت مردم باشد و اگر حاکمان از مسیر خدمترسانی خارج شوند، مردم حق دارند از آنها انتقاد کنند و حتی در صورت لزوم، آنها را برکنار کنند. این دیدگاه مبتنی بر مردمسالاری دینی و عدالتخواهی بود و به یکی از پایههای اصلی نظام جمهوری اسلامی تبدیل شد.
در گفتوگوی بعدی مولفههای حکمرانی و جامعه مطلوب که امام با انقلاب دنبال برپایی آن بود را بررسی میکنیم.
انتهای پیام
منبع