نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیبه گزارش خبرنگار علمی ایرنا، ۱۰ فوریه؛ ۲۲ بهمن ماه از سوی یونسکو به عنوان روز بین‌المللی زنان و دختران در علم، نامگذاری شده است و شعار روز جهانی زنان و دختران در علم سال ۲۰۲۵؛ علم بدون مرز: توانمندسازی زنان برای آینده‌ای جهان‌شمول است.
به همین مناسبت، گفت‌وگویی با اکرم قدیمی، رئیس کرسی یونسکو در ترویج علم و رئیس انجمن ترویج علم ایران و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور در خصوص نقش زنان در ترویج علم، موانع موجود بر سر راه فعالیتهای علمی زنان و دختران در سطح بین‌الملل و راهکارهای رفع آن انجام دادیم.
قدیمی به خبرنگار ایرنا گفت: روز جهانی زنان و دختران در علم هر ساله، در تاریخ ۱۱ فوریه (۲۲ بهمن) گرامی داشته می‌شود. این روز در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان ملل متحد نامگذاری شد تا بر اهمیت نقش زنان و دختران در حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) تأکید کند.
کمتر از ۳۰ درصد پژوهشگران جهان را زنان تشکیل می‌دهند
وی تصریح کرد: با اینکه زنان نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما همچنان در بسیاری از شاخه‌های علمی کمتر حضور دارند. طبق آمار یونسکو، کمتر از ۳۰ درصد پژوهشگران جهان را زنان تشکیل می‌دهند.
وی درخصوص اهداف نامگذاری ۱۰ فوریه به این عنوان گفت: تشویق دختران به تحصیل در رشته‌های علوم پایه و فنی و مهندسی، حمایت از مشارکت برابر زنان در علم، رفع موانع اجتماعی و فرهنگی ورود زنان به دنیای علم و از بین بردن تبعیض‌های جنسیتی و افزایش آگاهی از دستاوردهای زنان دانشمند و تأثیر آنها بر پیشرفت علم و فناوری از جمله اهداف این نامگذاری است.
رئیس کرسی یونسکو در ترویج علم تاکید کرد: برای گرامیداشت این روز، سازمان‌های بین‌المللی، دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی سراسر جهان، برنامه‌های آموزشی، رویدادها و کنفرانس‌هایی برای الهام.بخشی به نسل جوان، به‌ویژه دختران علاقه‌مند به علم برگزار می‌کنند.
وی درخصوص نقش زنان در ترویج علم توضیح داد: اگر چه باور دارم ترویج علم، موضوعی فرا جنسیتی است و همه افراد، اعم از زن و مرد باید در این عرصه نقش‌آفرینی کنند، اما در پاسخ به سوال شما می‌توان گفت که نقش زنان در ترویج علم بسیار مهم و تأثیرگذار است. زنان نه تنها به عنوان پژوهشگران، مخترعان و اساتید در پیشرفت دانش بشری سهیم هستند، بلکه می‌توانند الگوهای مثبتی برای نسل‌های آینده باشند.
قدیمی ادامه داد: زنان با ورود به حوزه‌های علمی و تحقیقاتی، نه تنها به تنوع و غنای علمی کمک می‌کنند، بلکه در زمینه‌های مختلفی از جمله علوم پایه، مهندسی، پزشکی و فناوری، دستاوردهای قابل توجهی کسب کرده‌اند. آنها با مشارکت خود در این حوزه.ها، به توسعه پایدار و پیشرفت جوامع کمک می‌کنند. زنان به عنوان معلم، از سنین کودکی عشق به علم را در دانش‌آموزان پرورش می‌دهند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور با بیان اینکه زنان در حوزه.های مختلف علمی، از پزشکی تا فیزیک و هوش مصنوعی، پژوهش‌های ارزشمندی انجام داده‌اند که تأثیر جهانی داشته است، افزود: دانشمندان زن، مانند ماری کوری و مریم میرزاخانی، الهام‌بخش نسل‌های آینده‌اند و برای دختران علاقه‌مند به علم الگوی مناسبی ارائه می‌کنند. زنان پیشرو در علم با حضور موفق خود، کلیشه‌های جنسیتی را می‌شکنند و این باور که برخی حوزه‌های علمی، مختص مردان است را به چالش می‌کشند. علم فرایندی جهانی است که فراتر از مرزها و جنسیت عمل می‌کند اما موضوع نقش زنان در ترویج علم نیازمند بحث و بررسی بیشتری است.
وی تاکید کرد: وقتی هنوز موضوع ترویج علم در حاشیه است و برخی افراد درک درستی از علم و مروجان آن ندارند، سخن گفتن از این موضوع جای بسی تامل دارد.
فرهنگ‌ها و سنت‌ها مانع دسترسی دختران به علم
قدیمی در پاسخ به این سوال که چه موانع و چالش‌هایی برای زنان در عرصه علم وجود دارد؟ گفت: موانع متعددی بر سر راه فعالیتهای علمی زنان و دختران وجود دارد که برخی موارد را در ادامه توضیح می‌دهم.
وی ادامه داد: پاره‌ای محدودیت‌ها در فرهنگ‌ها و سنت‌های مختلف، مانع دسترسی دختران به تحصیلات عالی و فعالیتهای علمی می‌شوند. در برخی مناطق، زنان به منابع آموزشی و تحقیقاتی کافی دسترسی ندارند.
وی ضمن ابراز تأسف گفت: در محیط.های علمی، ممکن است تبعیض‌هایی بر اساس جنسیت وجود داشته باشد که مانع پیشرفت زنان شود. همچنین نابرابری در فرصت‌های شغلی از دیگر چالش‌های زنان در حوزه عامل است و زنان در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ممکن است با نابرابری در فرصت‌های شغلی و روند ارتقا مواجه شوند.
کلیشه جنسیتی، مانع فعالیت زنان در عرصه بین‌الملل
به گفته عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور، کلیشه‌های جنسیتی از دیگر موانع پیش روی زنان است، این کلیشه‌ها ممکن است مانع ورود دختران به رشته‌های فنی و مهندسی شود.
قدیمی ادامه داد: تبعیض در دریافت اعتبارات و بودجه‌های تحقیقاتی که در برخی موارد به نفع مردان توزیع می‌شود و عدم حضور کافی در رسانه‌ها و معرفی نشدن دستاوردهای علمی زنان در رسانه‌ها و کتاب‌های درسی باعث می‌شود این دستاوردها کمتر دیده شوند.
رئیس کرسی یونسکو در ترویج علم تاکید کرد: با حمایت از زنان در علم، نه تنها از ظرفیت نیمی از جمعیت جهان استفاده می‌کنیم، بلکه به پیشرفت سریعتر و عادلانه علم کمک خواهیم کرد. تشویق دختران به ورود به حوزه‌های علمی، برگزاری برنامه‌های آموزشی و بزرگداشت زنان دانشمند می‌تواند این روند را تقویت کند.
قدیمی در ادامه گفت‌وگو با ایرنا، درخصوص موانع موجود بر سر راه فعالیتهای علمی زنان و دختران در سطح بین‌المللی نیز گفت: فعالیتهای علمی زنان و دختران در سطح بین‌المللی با چالش‌ها و موانع متعددی روبه‌رو است که البته در برخی کشورها و رشته‌های علمی، وضعیت بغرنج‌تر است. این موانع را می‌توان در چند بخش اصلی بررسی کرد؛ نخست تبعیض جنسیتی و کلیشه‌های فرهنگی، نگرش‌های سنتی که در بسیاری از کشورها، باورهای فرهنگی نادرست علم و فناوری را حوزه‌ای “مردانه” می‌دانند.
رئیس انجمن ترویج علم ایران افزود: انتظارات اجتماعی، دیگر چالش پیش روی زنان است و زنان اغلب با فشارهای اجتماعی مواجه هستند که آنها را به نقش‌های سنتی مانند خانه‌داری سوق می‌دهد. همچنین کمبود الگوهای موفق و کمبود زنان دانشمند در کتاب‌های درسی و رسانه‌ها باعث می‌شود دختران، الگوهای الهام‌بخش کمتری داشته باشند.
نابرابری فرصت‌های تحصیلی و پژوهشی
قدیمی درباره نابرابری در فرصت‌های تحصیلی و پژوهشی بر سر راه فعالیت بین‌المللی زنان اظهار داشت: در برخی کشورها، دختران به دلایل فرهنگی و اقتصادی از تحصیل در برخی رشته‌های علمی منع می‌شوند و به دلیل تبعیض در دریافت بودجه.های تحقیقاتی، زنان پژوهشگر معمولاً بودجه‌های کمتری نسبت به مردان دریافت می‌کنند. همچنین امکان حضور در پست‌های دانشگاهی بالا برای زنان وجود ندارد و تنها درصد کمی از زنان در سطح مدیران علمی یا مرتبه استاد تمام (Full Professors) قرار دارند.
تبعیض در محیط‌های علمی
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور در تشریح چالش‌های کاری و تبعیض در محیط‌های علمی برای زنان نیز بیان کرد: زنان دانشمند در مقایسه با همتایان مرد خود معمولاً حقوق و مزایای کمتری دریافت می‌کنند. علاوه بر این در برخی مراکز علمی و آزمایشگاه‌ها، محیط‌های کاری کاملا مردسالارانه است.
به گفته قدیمی، زنان در محیط‌های علمی با مشکل بازگشت به کار پس از زایمان مواجه هستند و بسیاری از زنان پژوهشگر پس از مرخصی زایمان با مشکلاتی در بازگشت به کار یا دریافت پروژه‌های تحقیقاتی مواجه می‌شوند.
بوی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر، زنان سهم کمی در تصمیم‌گیری‌های کلان علمی دارند که همین امر، باعث توزیع ناعادلانه سیاست‌ها و بودجه‌ها می‌شود و به‌علاوه در بسیاری از جوایز علمی معتبر (مانند نوبل)، درصد برندگان زن بسیار پایین است، حتی در مواردی که زنان در تحقیقات نقش کلیدی داشته‌اند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور تصریح کرد: زنان در فعالیت علمی با عدم تعادل کار و مسئولیت‌های خانوادگی روبه‌رو هستند و از آنجا که مسیر آکادمیک، طولانی است و نیاز به تحقیقات مستمر دارد، ممکن است با مسئولیت‌های خانوادگی زنان در تضاد باشد. در همین راستا کمبود امکانات مانند مهدکودک در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، تعادل کار و زندگی را برای زنان دشوارتر می‌کند.
راهکارهای رفع موانع حضور زنان
قدیمی در پاسخ به این سوال که چه راهکارهایی برای کاهش این موانع وجود دارد؟ گفت: باید برنامه‌های حمایتی برای زنان فراهم شود، فرصت‌های تحصیلی و شغلی ویژه برای آنها در حوزه علم و فناوری ایجاد شود و در کنار آن، آگاهی و آموزش در اولویت برنامه‌ها قرار گیرد و کلیشه‌های جنسیتی از طریق آموزش در مدارس و رسانه‌ها تغییر کند.
وی پیشنهاد کرد حضور زنان در پست مدیریت علمی افزایش یابد و برای حضورشان در پست‌های تصمیم‌گیری علمی و دانشگاهی، تشویق‌هایی در نظر گرفته شود و علاوه بر این، بورسیه‌ها و حمایت مالی ویژه زنان درنظر گرفته شود، برای مثال بودجه‌های تحقیقاتی ویژه برای زنان پژوهشگر تخصیص یابد.
قدیمی تاکید کرد: برای رفع موانع پیش روی زنان در فعالیتهای علمی، باید رویکردی چندبعدی و جامع اتخاذ شود که شامل حمایت‌های آموزشی، سیاستگذاری‌های عادلانه، تغییر نگرش‌های اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر باشد.
رئیس کرسی یونسکو در ترویج علم با تاکید بر اینکه با وجود موانع موجود، زنان دانشمند در سراسر جهان در حال تغییر شرایط هستند، افزود: حمایت از آنها و فراهم کردن فرصت‌های برابر می‌تواند به رشد سریعتر علم و فناوری کمک کند. پیشنهاد می‌کنم برای رفع این موانع دسترسی دختران به آموزش‌های علمی افزایش یابد، برنامه‌های آموزشی خاص برای دختران در حوزه‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) ایجاد شود. تشویق دختران از سنین پایین صورت گیرد و برنامه‌های آگاهی‌بخشی در مدارس ابتدایی برای تغییر نگرش‌ها درباره نقش زنان در علم پیش‌بینی شود.
افزایش تعداد زنان در رشته‌های علمی دانشگاهی از طریق ارائه بورسیه‌های تحصیلی و تشویق دانشگاه‌ها به پذیرش بیشتر دانشجویان زن در رشته‌های مهندسی، فیزیک، ریاضیات و فناوری نیز از دیگر پیشنهادات قدیمی در این راستا بود.
وی همچنین خواستار تغییر نگرش‌های اجتماعی و فرهنگی و مبارزه با کلیشه‌های جنسیتی شد و گفت: در کنار آن محتوای کتاب‌های درسی و برنامه‌های آموزشی نیز باید برای نمایش بیشتر و مثبت‌تر نقش زنان دانشمند تغییر کند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور با تاکید بر حمایت زنان و دختران در عرصه علمی گفت: حمایت از نقش زنان به‌عنوان الگوهای موفق، ضروری است و باید دانشمندان زن برجسته برای ایجاد الگوهای مثبت در مدارس و دانشگاه‌ها معرفی شوند. همچنین شرایط کاری و پژوهشی برای زنان بهبود یابد و محیط‌های کاری حمایتی ایجاد و برای جلوگیری از تبعیض جنسیتی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی تلاش کنیم.
وی اظهار داشت: ضروری است سیاستگذاران و دست‌اندرکاران، حقوق و مزایای برابر برای زنان و مردان در پست‌های دانشگاهی تضمین کنند و امکاناتی مانند مرخصی زایمان منعطف، مهدکودک در مراکز علمی و گزینه‌های کار پاره‌وقت برای حمایت از مادران پژوهشگر داشته باشند.
قدیمی در بخش دیگر پیشنهادهای خود برای رفع چالش‌های پیش روی زنان در عرصه علمی تصریح کرد که باید حمایت مالی و بورسیه‌های ویژه زنان پژوهشگر پیش‌بینی شود و بودجه‌های تحقیقاتی برای زنان افزایش و گرنت‌های تحقیقاتی ویژه برای پژوهشگران زن تخصیص یابد.
به گفته وی ایجاد فرصت‌های کارآموزی و پژوهشی بین‌المللی برای دختران و زنان در رشته‌های علمی،سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های علمی زنان و حمایت از نوآوری‌ها و کسب‌وکارهای علمی که توسط زنان تأسیس شده‌اند نیز اجتناب‌ناپذیر است.
قدیمی معتقد است که حضور زنان در مدیریت علمی و تصمیم‌گیری‌ها ضروری است و باید انتصاب زنان در پست‌های مدیریتی دانشگاهی بیشتر شود و زنان را به کسب موقعیت‌های ارشد علمی و مدیریتی تشویق کنیم. همچنین سیاست‌های حمایتی در نهادهای علمی با تصویب قوانین و برنامه‌های حمایتی برای کاهش نابرابری‌های جنسیتی در مراکز تحقیقاتی ایجاد شود. به‌علاوه جوایز علمی ویژه برای زنان پژوهشگر و تشویق نامزدی آنها برای جوایز بین‌المللی طراحی شود.
رئیس انجمن ترویج علم ایران با اشاره به تقویت شبکه‌های ارتباطی و همکاری بین زنان دانشمند، پیشنهاد کرد: گروه‌ها و انجمن‌هایی برای حمایت از زنان دانشمند و تبادل تجربه تشکیل و فضاهایی برای معرفی و تشویق زنان پژوهشگر در سطح بین‌المللی ایجاد شود و با تقویت همکاری‌های بین‌المللی از شبکه‌سازی بین زنان دانشمند در کشورهای مختلف برای افزایش فرصت‌های تحقیقاتی حمایت شود
وی رفع موانع فعالیت و رشد زنان در علم نیاز را نیازمند حمایت دولت‌ها، دانشگاه‌ها، جامعه و رسانه‌ها دانست و گفت: آموزش، تغییر نگرش‌ها، بهبود شرایط کاری و افزایش فرصت‌های مالی، کلید موفقیت زنان در عرصه علمی است و با اجرای این پیشنهادات، می‌توان محیطی برابر و عادلانه برای زنان دانشمند فراهم کرد و از استعدادهای بالقوه علمی آنها حداکثر استفاده را برد.
استفاده حداکثری از استعدادهای زنان موجب رشد علمی و اقتصادی کشورها می‌شود
قدیمی در خصوص پتانسیل‌های زنان در مسیر توسعه علمی کشور توضیح داد: پتانسیل‌های زنان در توسعه علمی کشور واقعاً قابل توجه و مهم است. زنان به عنوان نیمی از جمعیت جامعه می‌توانند تأثیر شگرفی در پیشرفت علمی، فناوری و نوآوری‌های ملی داشته باشند. بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که کشورهایی که به استفاده حداکثری از استعدادهای زنان در علم و فناوری توجه کرده‌اند، رشد علمی و اقتصادی سریعتری را تجربه کرده‌اند.
وی ادامه داد: توجه به پتانسیل زنان باعث می‌شود که نرخ مشارکت علمی آنها افزایش یابد به این نحو که در سال‌های اخیر، آمار زنان در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به طور قابل توجهی افزایش یافته است. بسیاری از زنان ایرانی در رشته‌های پزشکی، مهندسی، نانوفناوری، زیست‌شناسی و سایر علوم حضور موفقی داشته‌اند. این افزایش می‌تواند به ارتقای کیفیت علمی و تحقیقات کشور کمک کند و زمینه‌ساز نوآوری‌های بیشتری باشد.
قدیمی ادامه داد: نکته جالب توجه این است که حضور گسترده زنان در این عرصه در ایران بالاتر از بسیاری از کشورهای در حال توسعه است. با این حال، زنان ایرانی با چالش‌هایی همچون محدودیت‌های قانونی، اجتماعی و فرهنگی مواجه هستند که ممکن است در پیدا کردن مشاغل مناسب و پیشرفت حرفه‌ای‌شان تأثیر بگذارد. این نکته نشان‌دهنده اهمیت تلاش برای ایجاد فرصت‌های برابر و حمایت از توانمندی‌های زنان در عرصه‌های علمی و پژوهشی است.
رئیس کرسی یونسکو در ترویج علم گفت: خلاقیت و نوآوری در تحقیقات علمی بسیاری از زنان دانشمند در حوزه‌های تحقیقاتی و نوآورانه، ایده‌های خلاقانه‌ای را ارائه داده‌اند. به عنوان مثال، زنان در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، محیط‌زیست و پزشکی تحقیقات ارزشمندی انجام داده‌اند. همچنین حضور زنان در پروژه‌های تحقیقاتی و استارتاپ‌های علمی می‌تواند به تولید فناوری‌های جدید کمک کند به‌علاوه زنان بخش مهمی از جامعه معلمان، اساتید دانشگاهی و پژوهشگران آموزشی را تشکیل می‌دهند که نقش کلیدی در تربیت نسل جدید دانشمندان و متخصصان دارند بر این اساس، افزایش مشارکت زنان در آموزش عالی و پرورش نسل آینده محققان و مهندسان، مسیر توسعه علمی کشور را هموارتر می‌کند.
وی در خصوص توانمندی زنان در مدیریت علمی و سیاستگذاری گفت: در برخی کشورها، زنان در پست‌های مدیریتی علمی و دانشگاهی نقش تعیین‌کننده‌ای در تدوین سیاست‌های علمی و فناوری دارند. در ایران نیز زنان در برخی از نهادهای علمی و دانشگاهی به عنوان مدیران و تصمیم‌گیران حضور دارند، اما هنوز ظرفیت‌های بیشتری برای رشد دارند. مشارکت فعال زنان در سیاستگذاری‌های علمی می‌تواند به بهبود تصمیمات راهبردی و تخصیص عادلانه منابع کمک کند.
قدیمی بیان کرد: زنان در حوزه‌های کارآفرینی علمی و دانش‌بنیان نیز نقش مهمی دارند و بسیاری از آنها شرکت‌های نوآورانه‌ای در زمینه فناوری، زیست‌فناوری، نانوفناوری و پزشکی راه‌اندازی کرده‌اند. سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌های علمی زنان، می‌تواند باعث رشد اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه فناوری‌های پیشرفته در کشور شود.
وی درباره چالش‌ها و راهکارهای بهره‌گیری بهتر از پتانسیل زنان در توسعه علمی گفت: کمبود فرصت‌های برابر در دریافت بودجه‌های تحقیقاتی، محدودیت حضور زنان در سیاستگذاری‌ها و مدیریت علمی و فناوری و کمبود منابع برای کمک به زنان پژوهشگر در ایجاد تعادل بین مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی از چالش‌های پیش روی زنان است و راهکار آن تسهیل دسترسی زنان به بودجه‌های پژوهشی و گرنت ها، افزایش حضور زنان در سیاستگذاری علم و فناوری و مدیریت‌های دانشگاهی و نهادهای علمی، توسعه برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای برای کارآفرینی علمی زنان است چرا که زنان پتانسیل عظیمی در پیشرفت علمی و فناوری کشور دارند و افزایش مشارکت آنها می‌تواند به توسعه پایدار، رشد اقتصادی و پیشرفت تکنولوژی کمک کند و برای استفاده حداکثری از ظرفیت زنان، باید موانع ساختاری و فرهنگی را کاهش داد و فرصت‌های بیشتری برای حضور آنها در تحقیقات، مدیریت علمی و کارآفرینی ایجاد کرد.
منبع
