فیلم «جوکر؛ جنون مشترک» از دیدگاه اندیشه اسلامی بررسی شد

به گزارش ایکنا از قم، به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در هشتمین جلسه از سلسله نشست‌های اکران، تحلیل، بررسی و ایده‌پردازی تولید فیلم از دیدگاه اندیشه اسلامی که به بررسی فیلم «جوکر؛ جنون مشترک» اختصاص داده شد، آرش فهیم روزنامه‌نگار و منتقد سینما در بخش اندیشه‌ای محتوایی اظهار کرد: شخصیت جوکر از نشریات و کتاب‌‌های داستان مصور نشات گرفته است و شخصیت‌های جوکر را در سایر فیلم‌های هالیوودی از جمله «شوالیه تاریکی» اثر کریستوفر نولان دیده‌ایم، این فیلم که ادامه‌ای بر فصل اول موفق «جوکر» است، با تغییراتی در شخصیت‌پردازی و ژانر، مخاطبان را با چالش‌های جدیدی مواجه کرده است. 

وی افزود: در فیلم‌های قبلی هالیوود، جوکر به عنوان یک ضدقهرمان شناخته می‌شد؛ شخصیتی شرور که در مقابل قهرمان اصلی داستان قرار می‌گرفت اما در «جوکر: جنون مشترک»، این شخصیت به مرکز داستان تبدیل شده و حتی الهام‌بخش اعتراضات و شورش‌های شهری می‌شود که این تغییر نقش، بازتابی از گرایش اخیر سینمای هالیوود به مثبت‌نمایی شخصیت‌های شرور است که می‌تواند الگوهای خطرناکی را در جامعه ایجاد کند.

فهیم در ادامه به انتقاد نویسنده فیلمنامه «بریکینگ بد» اشاره کرد و افزود: این نویسنده اخیراً نسبت به این گرایش در هالیوود اعتراض کرده است، زیرا معتقد است که نمایش شخصیت‌هایی مانند جوکر که ذاتاً شرور هستند اما به شکلی دوست‌داشتنی و قهرمان‌گونه ارائه می‌شوند، می‌تواند تأثیرات منفی بر جامعه بگذارد، در فیلم «جوکر: جنون مشترک»، شخصیت اصلی با وجود اقدامات خشونت‌آمیز و ضداجتماعی، به گونه‌ای تصویر می‌شود که مخاطب با او همذات‌پنداری می‌کند البته این فیلم تصویر انتقادی نسبت به این گروه‌ها نیز دارد، زیرا جوکر محصول جریان اصلی هالیوود و سرمایه‌داران است و قطعا فیلم‌هایی که در این فضا ساخته می‌شوند با هدف آسیب زدن به جامعه آمریکا و نظام سرمایه داری نیست.

وی با اشاره به روایت فیلم از اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد، گفت: شخصیت جوکر در این فیلم نمادی از مدرنیسم است که در قالب این شخصیت تجلی پیدا کرده و خنده‌های او ناشی از یک بحران است همچنین این داستان شباهتی با رمان «مردی که می‌خندد» اثر ویکتورهوگو دارد، البته در سال 2019 به جزء جوکر 1 فیلم‌های زیادی به نمایش گذاشته شد که در آن فضای تضاد طبقاتی و آشوب‌هایی از سوی اقشار ضعیف جامعه به تصویر کشیده می‌شد که از آن جمله میتوان به فیلم« انگل» اشاره کرد. جنون و قدرت در فیلم «جوکر: جنون مشترک» بازتابی از نظریه‌های میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی، است که فضای تیمارستان و زندان در فیلم، شباهت زیادی به نظریه فوکو دربارهٔ انزوای افراد خطرناک برای جامعه دارد.

روزنامه‌نگار و منتقد سینما گفت: در فیلم، آرتور (شخصیت اصلی) در فضایی بین واقعیت و توهم حرکت می‌کند که این دوگانگی، بازتابی از تضاد بین آنارشیسم و رمانتیسم است، «جوکر: جنون مشترک» به لحاظ ساختاری و کیفی نسبت به فصل اول ضعیف‌تر عمل کرده است. تغییر ژانر از درام تاریک به موزیکال، تلاشی برای تلطیف فضای فیلم و هماهنگی با شرایط روز است اما این تغییر نتوانسته استحکام روایی فصل اول را حفظ کند و فیلمنامه با حفره‌هایی مواجه است همچنین این فیلم با وجود تغییرات جذاب در شخصیت‌پردازی و ژانر، نتوانسته به قدرت فصل اول خود دست یابد با این حال، ضعف‌های فیلمنامه و تغییرات ساختاری، از جذابیت آن کاسته است.

نقد نظام اقتصاد بازار آزاد در فیلم «جوکر: جنون مشترک»

در بخش دوم این نشست محسن کرمی، استادیار هنرهای رسانه‌ای دانشگاه صدا و سیما در بخش فیلمنامه اظهار کرد: فیلم «جوکر: جنون مشترک» از ابعاد مختلفی همچون علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، فلسفه سیاسی، تاریخ، روان‌شناسی، قدرت رسانه‌ها و علوم ارتباطات قابل بررسی است. این فیلم که در دسته‌ فیلم‌های شخصیت‌محور قرار می‌گیرد، مخاطب را با دنیای پیچیده‌ آرتور فلک، شخصیت اصلی داستان، همراه می‌کند و وجود یا عدم وجود سایر شخصیت‌ها در این فیلم به تناسب روابط آن‌ها با آرتور شکل می‌گیرد و کنش‌ها و واکنش‌های اوست که روند کلی فیلم را پیش می‌برد.

استادیار هنرهای رسانه‌ای گفت: مهمترین عناصر درام فیلم شامل شخصیت، روایت، گفتار فیلم، چالش، درون مایه‌ فیلم و جهان داستان است. شخصیت‌ها در درام به دو دستهی اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند که در فیلم‌های کلاسیک، این تقسیم‌بندی به قهرمان (پروتاگونیست) و ضدقهرمان (آنتاگونیست) محدود می‌شود در «جوکر: جنون مشترک»، آرتور فلک به عنوان قهرمان داستان، مسیری متفاوت را طی می‌کند و به نظر می‌رسد این شخصیت در مقایسه با فصل اول، از قهقرا بازمی‌گردد، اما در نهایت با سقوط و فروپاشی روانی او مواجه می‌شویم. این درون‌مایه‌ اصلی فیلم، مخاطب را به تأمل درباره‌ سرنوشت شخصیت‌هایی مانند آرتور وا می‌دارد.

وی افزود: روایت در فیلم‌های کلاسیک معمولاً با دو ضربهی اصلی پیش می‌رود: ضربه‌ اول فیلم را از پرده‌ اول به پرده‌ دوم می‌برد و ضربه‌ دوم به پایان فیلم منجر می‌شود اما در فیلم‌های مدرن، این ساختار تغییر کرده است. فیلم «جوکر: جنون مشترک» از جمله فیلم‌هایی است که روایت آن به صورت سه‌زمانه پیش می‌رود، مخاطب احساس می‌کند فیلم در حال تمام شدن است، اما روایت همچنان ادامه دارد که این شیوه‌ روایت، به پیام‌های فیلم عمق بیشتری می‌بخشد.

کرمی تصریح کرد: درون‌مایه‌ اصلی فیلم «جوکر: جنون مشترک» را می‌توان نقد ریشه‌ای نظام اقتصاد بازار آزاد (لیبرالیسم) دانست. این فیلم نشان می‌دهد که چگونه نظامی به ظاهر منظم و ساختارمند، افرادی مانند آرتور فلک را به وجود می‌آورد و آن‌ها را به سمت جنون و فروپاشی روانی سوق می‌دهد و در اینجا میتوان گفت؛ فیلم به‌طور ضمنی خواستار تغییر در این ساختار است و از نظام افسارگریخته‌ لیبرالیسم انتقاد می‌کند.

استادیار هنرهای رسانه‌ای بیان کرد: یکی از پیام‌های مهم فیلم این است که در دنیای رسانه‌ها، دسترسی به واقعیت درونی افراد و وقایع دشوار است. روایت‌های بیرونی، تنها بخشی از حقیقت را نشان می‌دهند و این موضوع در شخصیت آرتور فلک به وضوح دیده می‌شود وقتی آرتور به نظام قدرت می‌پیوندد، کسی شبیه به خود را بازتولید می‌کند که این فرآیند، نقدی تلویحی به ساختارهای قدرت و رسانه‌ها است که در فیلم به زیبایی به تصویر کشیده شده است همچنین گفتار فیلم کوتاه و در عین حال ساده و بسیار عمیق است و روایت این فیلم به صورت سوم شخص است یعنی به لحاظ فیلمنامه‌ای راوی به صورت ناظر بیرونی است.

«جوکر: جنون مشترک»؛ تغییر ژانر و ضعف در شخصیت‌پردازی

در بخش دیگری از این نشست زهره نجف‌زاده کارگردان و منتقد سینما در بخش کارگردانی و زیباشناختی اظهار کرد: فیلم «جوکر: جنون مشترک» به کارگردانی تاد فیلیپس، ادامه‌ داستان شخصیت محبوب دنیای کمیک‌بوک‌ها، جوکر، است که توسط کمپانی وارنر برادرز ساخته شده است و این فیلم که پس از موفقیت چشمگیر فصل اول با فروش میلیارد دلاری و دریافت چندین جایزه‌ اسکار، انتظارات زیادی را برانگیخته بود، در فصل دوم با تغییر ژانر از دلهره‌آور به موزیکال، مخاطبان را با چالش‌های جدیدی مواجه کرده است.

نجف‌زاده گفت: در فصل اول فیلم، عدم آگاهی از گذشته‌ شخصیت جوکر، این فرصت را به مخاطب می‌داد تا با تخیل خود، پیشینه‌ای برای او بسازد. اما در «جوکر: جنون مشترک»، با آشکار شدن تمام جزئیات گذشته‌ جوکر، این فرصت از مخاطب گرفته می‌شود که این موضوع به ویژه در مورد شخصیت خانم لی، که پیشینه‌ مشخصی در فیلم ندارد، به ضعف شخصیت‌پردازی منجر شده است.

وی با اشاره به نظر تارانتینو بیان کرد: کوئنتین تارانتینو، کارگردان سرشناس هالیوودی، در مورد این فیلم گفته است: «خیلی خیلی دوستش داشتم، به شدت. وقتی به دیدنش رفتم، انتظار فیلم‌سازی تحسین‌برانگیزی داشتم، اما تصور می‌کردم ماجراجویی روشنفکرانه و غیرصمیمانه باشد که در نهایت به شکل فیلم جواب نمی‌دهد اما قدرش را می‌دانم. به اندازه‌ای پوچ‌گرا هستم که از فیلمی که به عنوان فیلم جواب نمی‌دهد، لذت ببرم. از جهاتی یک افتضاح بزرگ و عظیم است، اما واقعاً درگیرش شدم و سکانس‌های موزیکال را دوست داشتم.»، این از جمله معدود نظرات مثبت یک شخصیت بزرگ سینما است.

نجف‌زاده ادامه داد: نام فیلم «جوکر: جنون مشترک» نشان‌دهنده‌ این است که شخصیت‌های اصلی فیلم، یعنی آرتور فلک و خانم لی، به مرحله‌ای از جنون می‌رسند که می‌توانند روی یکدیگر تأثیر بگذارند اما آنچه در فیلم مشاهده می‌شود، این است که تأثیر قابل‌ توجهی از شخصیت خانم لی بر آرتور دیده نمی‌شود که این موضوع یکی از نقاط ضعف فیلم محسوب می‌شود، چرا که انتظار می‌رفت رابطه‌ این دو شخصیت به شکل عمیق‌تری پرداخته شود و تأثیر متقابل آن‌ها بر یکدیگر به وضوح نمایش داده شود.

نجف زاده تصریح کرد: با وجود کیفیت فنی بالا در زمینه‌هایی مانند میزانسن، نورپردازی و کارگردانی، «جوکر: جنون مشترک» نتوانست انتظارات مخاطبان را برآورده کند و این فیلم که با بودجه‌ای حدود ۲۰۰ میلیون دلار ساخته شده است، تنها ۲۰۹ میلیون دلار فروش داشته و با انتقاداتی در مورد شخصیت‌پردازی ضعیف و عدم تداوم پس‌زمینه‌ فصل اول مواجه شده است که این عوامل به طور مستقیم بر روند فروش فیلم تأثیر گذاشته‌اند. 

انتهای پیام