نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیگروه جامعه ایرنا– قسمت قابل توجهی از تالاب های کشور با تنش های آبی شدید مواجه است، بخشی از آنها برای سال های طولانی خشک شده اند، این در حالیست که سال ۱۳۹۶ قانون حفاظت از تالاب های کشور در مجلس شورای اسلامی تصویب شد که پشتوانه خوبی برای سازمان حفاظت محیط زیست در راستای حفاظت از تالاب ها است اما سوال این است که سازمان تا چه اندازه از این قانون بهره برده است.
یکی از مواد قانون حفاظت از تالاب ها مشخصا می گوید هر نوع اقدامی که در بالادست تالاب منجر به بروز خسارت به این اکوسیستم شود مصداق جرم است و سازمان حفاظت محیط زیست این اختیار را دارد که اقدام و جرائم را مشخص کند، اما سوال اینجاست که چقدر این اتفاق افتاده است؟ البته فقط یک مورد آن هم دو سال پیش درباره تالاب گاوخونی اتفاق افتاد.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی در گفت و گو با خبرنگار محیطزیست ایرنا گفت: زمانی که از وضعیت تالاب ها و عملکرد دستگاه ها نسبت به حفاظت از این اکوسیستم های آبی در ۴۵ سال گذشته می گوییم به معنای این نیست قبل از انقلاب عملکرد سازمان محیطزیست زیر سوال نیست، اما در مجموع مساله مهم حفاظت از این حوضه های آبی است.
علی ارواحی افزود: سازمان محیط زیست در قبال تالاب ها از یک طرف عمدتا نقش قربانی به خود گرفته، از طرف دیگر تا اندازه ای می توان گفت که منفعل بوده ، اگر هم زمانی شاهد یک اتفاقی بودیم عمدتا جایی بوده که مطالبه از طرف سازمان های مردم نهاد مطرح شده است و بعد سازمان محیط زیست به استناد آن موضوع را پیش برده است.
وی تاکید کرد: آنقدر وضعیت محیط زیست سرزمین ما و به طور خاص تالاب ها و دریاچه ها بغرنج است که لازم است سازمان محیطزیست با توجه به وظایف ذاتی و مسئولیت هایی که بر عهده دارد؛ از نقش ها و رویه های منفعل خارج شود، اولین اقدامی که لازم است سازمان در بحث حفاظت از تالاب ها و دریاچه ها و به طور خاص تحویل حقابه ها انجام دهد؛ مقوله پیشگیری است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال ۹۹ سد در حوضه دریاچه ارومیه احداث شده و می بینیم که دریاچه دچار بحران شده است، در ادامه وقتی از علت وضعیت دریاچه سوال می شود می گویند که سدسازی ها یکی از عوامل بوده است، از این رو تقصیر متوجه یک نهاد خاصی می شود؛ کاملا هم درست است اما سوال اینجاست که نقش سازمان محیط زیست در این روند چه بوده، یعنی آیا یک مورد اقدام قضایی از سمت سازمان در روند احداث این سدها در حوضه دریاچه ارومیه صورت گرفته است؟ آیا در بالادست تالاب بختگان می بینید که اتفاقی پیشگیرانه افتاده باشد؟ آیا در بالادست شادگان و هورالعظیم اثری می بیند؟ کشت و صنعت توسعه نیشکر احداث می شود و آن همه آسیب به تالاب شادگان وارد می کند آیا اقدامی می بینید؟
ارواحی افزود: در چند سال گذشته شکل توسعه ای را در کشور داشتیم که منجر به تخریب تالاب ها و خشکیدگی آنها شده است، البته مشکلاتی که تالاب ها دارند صرفا بحث حقابه نیست آلاینده هایی که وارد تالاب ها می شوند، تغییر کاربری اراضی تالابی، گونه های مهاجم تهدیدات تالاب ها است که همه آنها بعد از گذشت چندین سال همچنان بر جای خود باقی مانده اند، مساله این است که در این روند کمتر می شنوید که سازمان حفاظت محیط زیست سهم یا نقشی را در این تخریب ها برای خودش قائل باشد و همواره تقصیر را به گردن نهادهای دیگر می اندازد.
وی گفت: قسمت قابل توجهی از تالاب های ما با تنش های آبی شدید مواجه هستند، بخشی از آنها برای سال های طولانی خشک شده اند، در سال ۱۳۹۶ قانونی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که هم از بابت تعیین جرایم و هم اولویت دهی به تخصیص آب به تالاب ها بعد از شرب ظرفیت های قانونی بسیار خوبی را ایجاد کرده است اما می بینیم که فقط یک مورد در تالاب گاوخونی و آنهم قائم به شخص یعنی مدیر کل وقت محیط زیست استان اصفهان آقای لاهیجان زاده که اکنون معاون محیط زیست دریایی سازمان است اتفاق افتاد، در واقع درباره عدم تخصیص حقابه تالاب گاوخونی یک اقدام قضایی انجام می گیرد، دیگر به شکل سیستمی نمی بیند که در تالاب های دیگر این اتفاق تکرار شود، پس یعنی ما از ظرفیت این قانون استفاده نکردیم.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی تاکید کرد: علاوه بر این، قانون حفاظت از تالاب ها می گوید که تالاب باید در دومین اولویت آب دریافت کند؛ در متن این قانون آمده که وظیفه سازمان محیط زیست برآورد میزان نیاز آبی و حقابه و وظیفه وزارت نیرو تخصیص این حقابه است، البته برای برخی از تالاب ها این مطالعه انجام شده و به اعداد و ارقامی رسیده اند اما این اعداد در رفت و برگشت ها و جلسات مکرر سازمان محیط زیست و وزارت نیرو در یک بروکراسی اداری مدت زمان مدیدی صرف می شود تا تایید شود بعد از تایید هم متاسفانه شاهد تخصیص آن نیستیم.
وی گفت: در این روند سوال اول این است که آیا مشاورانی که سازمان محیط زیست جذب می کند برای انجام این مطالعات به اندازه کافی توانمند هستند، سوال دوم ؛ آیا همزمان در این مطالعات مشاوران پروتکل هایی که بتواند واقع بینانه شرایطی را برای تخصیص آب پیشنهاد کند استخراج می کنند؟ سوال سوم؛ آیا متناسب با این پروتکل ها مثلا وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت خودش را درباره کاهش مصارف آب انجام می دهد؟ آیا سازمان محیط زیست، وزارت نیرو و بقیه بخش ها برای افزایش تاب آوری ها در برابر این خشکسالی ها یا کمبود بارش ها توانستند به وظایفشان بپردازند؟
شرایط تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور بحرانی است
وی تاکید کرد: تمام تالاب ها و دریاچه های کشور در صورت خشک شدن به منشأ گرد و غبار تبدیل می شوند حال در این میان برخی از تالاب ها به واسطه یک سری شاخص هایی که دارند به کانون تبدیل می شوند یعنی حوزه تاثیر انتشار آنها وسیع تر می شود بنابراین معنی آن این نیست که صرفا ۴۵ تالابی که کانون هستند باعث انتشار ریزگرد می شوند، اگر سازمان محیط زیست اشاره می کند که ۲۲۵ تالاب در کشور داریم معنی آن این است که تمام این تالاب ها در صورت خشکیدگی باعث انتشار ریزگرد می شوند اما به نوعی این موضوع جلوه پیدا می کند که گویی فقط ۴۵ تالاب که سند مطالعه دارند؛ با خشک شدنشان با مشکل انتشار ریزگرد روبرو هستند.
ارواحی گفت: در واقع سال ۱۳۹۸ مطالعاتی بر روی ۴۵ تالاب کشور انجام شده است و در راستای این مطالعه مناطق کانونی انتشار ریزگردها در کشور شناسایی شدند، مشخص شد که حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از عرصه های تالابی ویژگی کانونی برای انتشار گرد و غبار را دارند اما معنی آن این نیست که بقیه تالاب ها این ویژگی را ندارند، البته گفته شده که این مطالعات در حال به روز رسانی است و قطعا در نتایج جدید وسعت بیشتری از تالاب ها عرصه های انتشار خواهند بود.
وی تاکید کرد: این مطالعات در زمان ترسالی انجام شده و سوال جدی این بود که چه میزان از وسعت اراضی تالابی دستخوش این تهدید هستند، از زمانی که این مطالعات انجام شد تاکنون فرسایش خاک در کشور بیشتر و بیابان زایی تشدید شده است، اکنون می بینید که در سواحل شمالی کشور به سبب پسروی خزر هم فرونشست زمین و هم بیابانزایی در حال افزایش است، علاوه بر این طی این سال ها تخلیه و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی تشدید شده همزمان هم میزان بارش کاهش یافته است که مجموعه اینها ما را به این می رساند که شرایط نسبت به سال ۱۳۹۸ بحرانی تر شده است.
وی افزود: مسئولان در این مطالعات جدید اشاره کردند که وسعت قطعا بالاتر تخمین زده می شود بین ۶۰ تا ۶۵ درصد از اراضی تالابی کانون ریزگرد هستند اما با تمام اینها احساس می شود که می خواهند موضوع کمتر بحرانی نشان داده شود در حالیکه واقعا شرایط تالاب ها و دریاچه های کشور بحرانی است.
ارواحی گفت: بعد از بحث پیشگیری که در چهار دهه گذشته اتفاق نیفتاده و باعث شد به این وضعیت برسیم، بحث تعیین و تخصیص حقابه ها است که به نظر می رسد در این زمینه هم اتفاق موثری نیفتاده است، متاسفانه اکنون رویه ای را می بینیم که وقتی مسئولان سازمان حفاظت محیطزیست درباره تالاب ها صحبت می کنند گویی یک نماینده وزارت نیرو یا جهاد در حال صحبت کردن است، درست است اگر بارش کم باشد قطعا تالاب ها هم حال بدتری پیدا خواهند کرد اما سوال این است که مسئولیت سازمان حفاظت محیطزیست چیست؟ نهادهای متولی برای افزایش تاب آوری چه کردند؟ نقش نظارتی سازمان محیط زیست کجا اعمال می شود؟
وی افزود: برای تعیین میزان ورودی حقابه به تالاب ها لازم است حقابه وروردی در مصب تالاب ها به واسطه ایستگاه های هیدرومتری یا فناوری های جدیدتر دقیقا مورد اندازه گیری قرار بگیرند در خوشبینانه ترین حالت در برخی از تالاب ها برای این کار از ابزاری که ۵۰ سال پیش استفاده می شد همچنان بهره می برند، آیا سازمان محیط زیست برای ایفای نقش نظارتی خود در تخصیص حقابه ها به این موضوع اندیشیده که لازم است ابزارهای نظارتی را تقویت کند؟ قبل از رسیدن آب به تالاب نقش وزارت نیرو و جهاد بسیار پررنگ است اما سازمان محیط زیست هم در این روند نقش نظارتی دارد تا آب کامل به بستر تالاب برسد.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی با اشاره به اینکه مسئولیت کانال های درجه ۳ و ۴ در شبکه های آبیاری و زه کشی با جهاد کشاورزی است، توضیح داد: در شبکه های آبیاری و زه کشی چهار دسته کانال درجه ۱، ۲ ، ۳ و ۴ داریم، مسئولیت حفاظت و نگهداری کانال های درجه ۱ و ۲ که کانال های بزرگتر و اصلی تر هستند با وزارت نیرو است، مسئولیت حفاظت و نگهداری کانال های ۳ و ۴ بیشتر کانال هایی هستند که وارد روستاها و اراضی کشاورزی می شوند و بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است که بخش قابل توجهی از هدر رفت آب در این کانال ها اتفاق می افتد، این مصداق خوبی است مبنی بر اینکه اگر بتوانیم نگهداری خوبی از شبکه ها داشته باشیم یعنی اینکه توانستیم در افزایش تاب آوری کار کنیم که اگر قرار باشد آبی از این کانال ها به تالاب برسد باید از کانال های ۳ و ۴ باشد اما متاسفانه اتفاقی که افتاد در این مسیر برداشت های غیر مجازی صورت می گیرد یعنی به طور مستقیم کشاورزان بعضا با موتورپمپ آب را از کانال های درجه ۱ و ۲ هم برداشت می کنند.
وی تاکید کرد: در این میان نقش سازمان حفاظت محیط زیست مطالبه گری و اقدام قضایی است، قانون حفاظت از تالاب ها که در مجلس تصویب شده یک ظرفیت قانونی و پشتوانه قانونی برای تامین و تخصیص حقابه تالاب ها است که همان قانون حفاظت از تالاب ها است که سازمان حفاظت محیط زیست با تکیه بر آن می تواند در برابر تخلفات اقدام قضایی انجام دهد، یکی از مواد قانونی مشخصا می گوید هر نوع اقدامی که در بالادست تالاب منجر به بروز خسارت در تالاب ها شود مصداق جرم دارد و سازمان محیط زیست این اختیار را دارد که اقدام و جرائم را مشخص کند، اما چقدر این اتفاق افتاده است؟ فقط یک مورد آن هم دو سال پیش درباره تالاب گاوخونی انجام شد.
ارواحی گفت: یک مساله ای که در روند تامین حقابه با آن مواجه هستیم پایین آمدن توقع مسئولان سازمان محیط زیست است، وقتی با مسئولان محیط زیست صحبت می شود می گویند آنقدری آب دریافت کنیم که فقط سطح تالاب مرطوب شود و ریزگردی به هوا بلند نشود، وقتی سطح انتظار را سازمان محیط زیست تا این حد پایین می آورد چه انتظاری می توانیم داشته باشیم که حداقل ها به تالاب تخصیص پیدا کند؟
وی افزود: اکنون به مدت ۱۰ سال است که بحث پیاده سازی الگوی کشاورزی پایدار در حوضه دریاچه ارومیه از محل اعتبارات بین المللی به صورت پایلوت انجام می شود یک سوال جدی وجود دارد اینکه چرا بعد از ۱۰ سال همچنان شاهد تدوین یک طرح ملی نیستیم، این الگو یا الگوی کارآمدی است یا نیست، اگر نیست چرا ادامه می دهیم اگر این الگو موثر و کارآمد است چرا تا به الان به یک طرح ملی تبدیل نشده است؟
وی اظهار د اشت: گویی سطح انتظارات و فعالیت های مدیریتی تا حدی تنزل پیدا کرده که پاسخگوی این میزان از تخریب و بحران نیست، به نظر می رسد که سازمان محیط زیست در بحث آلاینده های ورودی به برخی تالاب ها شاید اقدام جدی نکرده و شاید هم موردی بوده، تالاب انزلی را ببنید برای سه دهه است که آلاینده ها وارد این تالاب می شود اما شاهد اتفاق مثبتی نیستیم البته که مسوولیت بحث کنترل آلاینده ها و جلوگیری از آن جزو وظایف بخش های دیگر است اما سازمان محیط زیست نقش نظارتی دارد و لازم است اقدام کند.
اکوسیستم آب شیرین تالاب شادگان را از دست دادیم
ارواحی گفت: مثال دیگر تالاب شادگان است، برای سال های متمادی زه آب توسعه نیشکر به این تالاب آسیب زده است اکنون به واسطه اینکه برای دهه ها حقابه ای از رودخانه جراحی دریافت نمی کند و اگر آبی هم از کارون دریافت کند صرفا در پیک های سیلابی کارون است اکنون شرایط به گونه ای شده که حیات تالاب شادگان وابسته به این زه آب هایی است که هم آلوده به سموم است و هم میزان شوری آنها بالا است.
وی افزود: اکنون کار به جایی رسیده که بخش اکوسیستم آب شیرین تالاب شادگان را تقریبا از دست دادیم، این تالاب یکی از کم نظیرترین اکوسیستم ها در کشور است چون همزمان هم اکوسیستم آب شیرین، لب شور و شور در تالاب شادگان مشاهده می شود که متاسفانه اکوسیستم آب شیرین شادگان تقریبا از دست رفته بخشی از آبزیان بومی این تالاب کاملا از بین رفتند و دیگر یافت نمی شوند، علاوه بر این قطعا زه آبها به برخی از سموم و مواد شیمیایی آلوده هستند البته اذعان می شود که توسعه نیشکر در چند سال اخیر تصفیه خانه هایی را احداث کرده اما باز هم میزان سمومی وارد تالاب می شود، سوال اینجاست آیا اکنون سازمان محیط زیست برنامه ای دارد که این زه آبها در اختیار بخش کشاورزی قرار بگیرد و حقابه اصلی تالاب از رودخانه جراحی وارد تالاب شود؟ اما می بینیم که به نظر می رسد اقدامی در دست انجام نیست.
وی گفت: تغییر کاربری اراضی تالابی هم معضل دیگری است که با آن دست به گریبان هستیم، موارد متعددی صورت گرفته اما به سرانجام مشخصی نرسیدند، البته مواردی هم بود که به نتیجه رسید اما با توجه به اهمیت موضوع نیاز به همت بیشتری دارد، ورود گونه های مهاجم مانند سنبل آبی به تالاب انزلی و ماهی تیلاپیا به تالاب شادگان هم مشکل دیگری است که گریبان تالاب ها را گرفته، سازمان محیط زیست برای تمام اینها برنامه تهیه کرده اما اجرا نمی شود، سازمان محیط زیست باید خودش کنشگر و مطالبه گر باشد و در صدد توجیه عملکرد ضعیف بخش های دیگر برنیاید.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی تاکید کرد: اگر تالاب های ما همین نیمه جانی هم که دارند به مدد مدیریت خداوند و طبیعت است وگرنه در تالاب های مختلف تهدیدات ریشه ای همچنان پابرجا هستند، ببینید تا چه میزان از آنها برطرف شده اند؟ البته منکر زحمات و تلاش های سازمان حفاظت محیط زیست نیستیم به ویژه بخش کارشناسی سازمان، اما امید است در این دوره با توجه به ظرفیتی که وجود دارد رویه مدیران ارشد سازمان محیط زیست تغییر کند و شاهد ایفای نقش خیلی جدی تر توسط سازمان محیط زیست باشیم.
منبع
