راز سر به مُهر گورستان کودکان بُجد/ هَوَسانه‌ای که خاک شد + فیلم

به گزارش ایرنا قدمت و تاریخ همواره بخش مهمی از حیات بشر بوده و پیشینه تاریخی برای هر قوم و ملتی دارای اهمیت خاصی بوده است، خراسان جنوبی نیز این قاعده مستثنا نیست و با کشف محوطه، قلعه‌های باستانی و گورستان‌های متعدد، پیشینه تاریخی خود را بیش از پیش به اثبات رسانده است.

در این میان گورستان‌ها، به عنوان گونه‌ای از عرصه‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از جمله قدیمی‌ترین اسناد تمدنی انسان‌ها به شمار می‌روند که بررسی و شناخت آنها، اطلاعات ارزنده‌ای از شیوە سکونت، طرز تفکر و جهان‌بینی، آداب زیست و سنت‌های تدفین را دراختیار ما قرار می‌دهد.

گورها را باید آخرین برگ کتاب زندگی انسان‌ها نامید؛ صفحات خوانا و ناخوانایی که از گذشته‌های بسیار دور در اقصی نقاط زمین باقی مانده‌ و اسرار و رازهایی سربه ‌مهر در خود دارند.

در استان خراسان جنوبی هم سوای آرامستان‌های رسمی، گورستان‌های تاریخی وجود دارد که واقعیت‌های تاریخی و حقایقی از تمدن‌ها، انسان‌ها، آیین‌ها و تاریخ پر رمز و راز این کهن دیار را در دل خود جای داده است، یکی از این گورستان‌ها که اخیرا شناسایی شده و هنوز عملیات کاووش در آن انجام نشده “گورستان کودکان در روستای بجد” است.

در فاصله هشت کیلومتری جنوب شرقی شهر بیرجند و حاشیه جاده اصلی بیرجند – زاهدان روستای تاریخی بُجد واقع شده که گویی گنجی در هزارتویی نهان مخفی کرده ‌است.

بر روی تپه‌ای مشرف به این روستا و در نزدیکی مزارع و باغات کشاورزی کنونی اهالی روستای بجد، آثاری از گورستانی قدیمی به چشم می‌خورد که تمام قبور آن که به سبک قدیم سنگ‌چینی شده در اندازه‌ها و قد و قواره کودکانه به چشم می‌خورد که البته از تاریخ دقیق شکل‌گیری این گورستان اطلاعات دقیقی در دسترس نیست.

خبرنگار ایرنا به همراه دو کارشناس باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی راهی روستای بجد شد تا از نزدیک در جریان ماجرای “گورستان کودکان” این روستا در نزدیکی بیرجند قرار گیرد.

قدیمی‌ترین گورستان خراسان جنوبی مربوط به عصر برنز

کارشناس باستان شناسی خراسان جنوبی با بیان اینکه قدیمی‌ترین گورستان استان به عصر برنز بر می‌گردد گفت: در محوطه گون فردوس تدفین‌هایی مشاهده شده که مربوط به دوره برنز است.

سیده رقیه زعفران‌لو افزود: اوایل انقلاب اسلامی به خاطر تسطیح‌های گسترده‌ای که برای کشاورزی انجام شده بخش زیادی از این قبرستان قبل از تشخیص، توسط اهالی تخریب شده است ولی آثار تدفین، هزاره سوم قبل از میلاد یعنی عصر برنز را نشان می‌دهد.

وی بیان کرد: در نهبندان نیز به احتمال زیاد تدفین های دوره اشکانی را داریم چون نهبندان در آن زمان اهمیت زیادی داشته است اما هنوز آثار کاوش نشده و به دست نیامده است.

قبرستان بجد شهرستان بیرجند مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام و مدفن علامه عبدالعلی بیرجندی است

کارشناس باستان شناسی خراسان جنوبی با اشاره به برخی گورستان‌های قدیمی استان تصریح کرد: قبرستان بجد شهرستان بیرجند مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام و مدفن علامه عبدالعلی بیرجندی است که به دوره تیموری و اوایل دوره صفوی برمی‌گردد اما در دوران معاصر نیز در این قبرستان تدفین انجام می‌شود.

وی اضافه کرد: قبرستان تاریخی روستای آسو جزء تدفین های منحصر بفرد دوره تیموریان بوده که در آن ظروف سفالی مانند بشقاب و کاسه زیر سر مردگان قرار می‌گرفته و می‌توان گفت هیچ نمونه تدفینی به این شکل در دوره اسلامی کشف نشده و مشخص نیست بر اساس چه آیینی به همراه مردگان ظروف سفالی دفن شده است.

زعفران‌لو با اشاره به قبرستان هریوند و نوفرست اشاره کرد و افزود: این قبرستان‌ها مربوط به هزاره اول یعنی دوران‌های تاریخی پس از اسلام تا دوره صفوی هستند اما به دلایلی از آن به گبر (آداب تدفین زرتشتیان قبل از اسلام) یاد می‌کنند.

وی با بیان اینکه در خصوص این قبرستان‌ها کاوش خاصی انجام نشده است تصریح کرد: زرتشت‌ها تدفین ندارند چون معتقدند خاک نباید آلوده شود لذا مرده را معمولا خارج از منطقه مسکونی یا استخواندان می‌گذاشتند و بعد از اینکه فاسد شد یا پرندگان گوشت مرده را خوردند، استخوان‌های مانده را در داخل خاک یا ظروف سفالی گذاشته و دفن می‌کردند.

این کارشناس باستانی شناسی ادامه داد: احتمال می‌دهیم قبرستان‌های هریوند و نوفرست مربوط به صدر اسلام باشد اما چون اسکلت‌های موجود در جهت قبله نبوده به آن گبری می‌گویند، اما آثار و شواهدی مبنی بر اینکه مربوط به دوران قبل از اسلام باشد به دست نیامده است.

وی یادآور شد: در تپه تخچرآباد بیرجند تدفینی به دست آمده که همراه جسد بازوبند مفرقی در قبر گذاشته شده که به دوره بعد از هخامنشی بر می‌گردد، در این محل قبرستان دیده اما گویا قلعه‌ای وجود داشته که اطراف آن تدفین‌هایی به این شکل صورت گرفته است.

در مجموع کاوش خاصی مانند استان‌های غرب کشور در خصوص گورستان و قبرستان‌های خراسان جنوبی انجام نشده است

زعفران‌لو تاکید کرد: در مجموع کاوش خاصی مانند استان‌های غرب کشور در خصوص گورستان و قبرستان‌ها در استان انجام نشده است.

خاک دختر شهید افسانه‌ای نشات گرفته از یک واقعیت

یک باستان شناس خراسان جنوبی به خاک دختر شهید در روستای بجد بیرجند اشاره کرد و گفت: از گذشته در زبان عامیانه مردم این منطقه به قبر؛ خاک می‌گویند و خاک دختر شهید افسانه‌ای نشات گرفته از یک واقعیت دارد که در طول سالیان دراز شاخ و برگ گرفته است.

محمدرضا سروش به توضیح این افسانه پرداخت و افزود: یک خواهر و برادر که گویا افرادی سرشناس بوده‌اند به همراه کاروانی از روستای بجد رد می‌شدند که خواهر حامله بوده و چشمش به اناری روی زمین افتاده و هوس انار می‌کند. او انار را برداشته و قسمتی از آن را می‌خورد اما برادر از این موضوع نارحت شده و خواهر را کتک می‌زند.

وی گفت: کتک زدن برادر به مرگ این مادر می‌انجامد و بر اساس افسانه‌ای که شنیده شده کودک متولد می‌شود در حالیکه دانه‌ای انار در دهانش بوده است، برادر نیز از مرگ خواهرش ناراحت شده و خودکشی می‌کند.

این باستان شناس اظهار کرد: از آنجاییکه یک مادر پا به ماه و یک برادر در این محل کشته و دفن شده‌اند این مکان تقدس زیادی برای مردم داشته و از گذشته‌های دور تاکنون در زبان محلی به این محل “خاک دختر شهید” می‌گویند.

عبور کاروان حجاج چین از بجد

وی ادامه داد: همچنین این منطقه محلی برای عبور کاروان‌های متعدد از جمله حجاج بوده است، به گونه‌ای که سر و نخ‌های تاریخی در یکی از نسخه‌های خطی دیده شده و یادداشتی که نوشته شده بود «عبور کاروان حجاج چین از بجد»، همان مسلمانان اویغور که اسلام را از طریق مسلمانان خراسانی فرا گرفتند و بخشی از فرهنگ خراسانی هم دارند.

گزارش میدانی خبرنگار ایرنا حاکی از این است که در بخش‌هایی از گورستان کودکان روستای بجد که به تازگی شناسایی شده، افراد ناشناس با حفاری قبور به دنبال گنج می‌گشتند که نتیجه این عمل بی شرمانه قبرهای تخریب شده و استخوان‌های خرد شده بوده است.

اما این گورستان متروکه که بالای تپه‌ای مشرف به روستا قرار دارد باید حصارکشی شود، زیرا از یک طرف در فاصله اندکی از مزارع کشاورزی واقع شده و برخی اهالی این روستا به خصوص کودکان و نوجوانان در محدوده آن تردد دارند.

از طرفی زمین چمن مصنوعی روستای بجد نیز در جوار این گورستان در حال احداث است که با افتتاح آن خطر سقوط برای کودکان و نوجوان در داخل شکاف قبور وجود دارد.

بدون شک چنانچه به اهمیت هویت تاریخی گورستان‌های تاریخی پی برده شود می‌توان صنعت گردشگری را در این حوزه رونق و مفهوم جدیدی در صنعت گردشگری استان خراسان جنوبی رواج داد.

استان خراسان جنوبی اکنون ۱۰ اثر جهانی، هزار و ۵۵ اثر ملی و سه هزار و ۶۵۵ اثر شناسایی‌شده دارد و از ۲۶ پایگاه جهانی در کشور، استان خراسان جنوبی دارای چهار پایگاه میراث جهانی و پنج پایگاه ملی است.