فعال شدن ۶ هزار شرکت دانش بنیان در دهه ۹۰

یکی از لایه‌ها مهم وجدید تولید، تولیدِ «دانش‌بنیان» است که می‌تواند موجب پیشرفت محسوس در همه اهداف اقتصادی شود. با توجه به اهمیت این موضوع حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سال ۱۴۰۱ را سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام نهادند. ایشان معیار قرار دادن تولید دانش‌بنیان واشتغال‌آفرین را موجب حرکت رو به جلووعبورازدشواری‌های اقتصادی دانستند. بدون شک تحقق شعار امسال نیاز به سیاستگذاری وبررسی تمام چالش‌ها و دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها دارد.
در این زمینه پژوهشگر ایرنا برای یافتن پاسخ به سوالاتی مانند جایگاه کنونی شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها دراقتصاد کشور کجاست؟ مهم‌ترین دلایل شکست کسب وکارهای فناورانه ودانش بنیان چیست؟ وبررسی نقش دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در ارتقای این شرکت، گفت وگویی  با مهندس «آرش سُروری» برنامه سازو فعال حوزه نوآوری و فناوری واستارت‌آپ‌ها و «فرهاد رجالی»  فعال حوزه دانش‌بنیان و مدیرعامل پیشین شرکت زیست فناور پیشتاز و آریان پرداخت داشت که در ادامه متن این گفت وگو را می‌خوانید:

فراز و نشیب دانش‌بنیان‌ها

« سُروری» درابتدای سخنان خود به تاریخچه شرکت‌های فناور درایران اشاره می‌کند و می‌گوید: از دهه ۷۰ شرکت‌های فناور و نوآور در ایران فعال شدند، از جمله این شرکت‌ها می‌توان به مجموعه زرنگار و هلو اشاره داشت. در ادامه و در دهه ۸۰ یک سری از کسب و کارها از جمله دیجی کالا آمدند و اواخر دهه ۸۰ کافه بازار، صبا ایده با کلوب خود و سرویس‌های وبلاگی روی کار آمدند، در آن زمان به اینها استارتاپ نمی‌گفتند و دانش بنیان هم نبود، به اینها فروشگاه اینترنتی، سایت اینترنتی، آنلاین، برخط و این گونه حوزه‌ها گفته می‌شد، در واقع  این اصطلاحات از دهه ۹۰ شروع شد.
اوایل دهه ۹۰ فرهنگ‌سازی در این باره اتفاق افتاد و بسیاری از استارت‌آپ‌ها شکل گرفتند، در واقع قبل از این دوره تعداد کمی شرکت دانش بنیان فعالیت داشتند اما اکنون بیش از ۶ هزار شرکت دانش بنیان در انواع مختلف وجود دارد و به این تعداد، شرکت‌های خلاق هم اضافه شدند که این نشان دهنده اهمیت استارتاپ‌ها و کارساز بودن اقتصاد دیجیتال در کشور استفعال حوزه نوآوری و فناوری و استارت‌آپ‌ها، پیشرفت این حوزه را در دهه ۹۰ شمسی به سه قسمت تقسیم می‌کند و می‌گوید: اوایل دهه ۹۰ فرهنگ‌سازی در این باره اتفاق افتاد و بسیاری از استارت‌آپ‌ها در این موقع شکل گرفتند، در واقع قبل از این دوره تعداد کمی شرکت دانش بنیان فعالیت داشتند اما  اکنون بیش از ۶ هزار شرکت دانش بنیان در انواع مختلف وجود دارد و به این تعداد، شرکت‌های خلاق هم اضافه شدند که این نشان دهنده اهمیت استارتاپ‌ها و کارساز بودن اقتصاد دیجیتال در کشورمان است.  

سروری ضمن اشاره بر شکوفایی استارتاپ‌ها در اواسط دهه ۹۰ اظهار داشت که با تصویب برجام شرایط استارتاپ‌ها خوب شد، امید و انگیزه با آمدن سرمایه‌گذار و شرکت‌های خارجی دوچندان شد. اما در اواخر دهه ۹۰ شمسی با  بازگشت تحریم‌ها و شیوع ویروس کرونا شرایط  برای ادامه کار و شکوفایی استارتاپ‌ها سخت شد، دراین دوران بسیاری از استارتاپ‌ها شکست خوردند و تعطیل شدند، همچنین برخی از آنها مهاجرت را برگزیدند و از ایران رفتند و شرکت را جای دیگر ثبت کردند این اقدام کار را سخت کرد، چرا که مهاجرت باعث شد که بسیاری از نیروهای متخصص، نخبگان و برنامه‌نویسان از کشور خارج شوند.

 سروری: از دهه ۷۰ شرکت‌های فناور و نوآور در ایران فعال شدند اما در دهه ۹۰ بود که استارت‌آپ‌ها رشد چشمگیری یافتند

نقش تعیین‌کننده دانشگاه‌ها در ارتقای شرکت‌های دانش‌بنیان

این برنامه‌ساز و فعال حوزه نوآوری و فناوری و استارت‌آپ‌ها ضمن تاکید بر نقش مهم سیستم آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها در توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان اظهار می‌دارد: دانشگاه و انتخاب رشته به ویژه برای دهه ۶۰ بسیار مهم و حیاتی بود. دانش‌آموزان رشته ریاضی- فیزیک معمولاً رشته‌های برق، مکانیک و عمران  و … انتخاب می‌کردند اما در نسل جدید باوجود اهمیت تحصیلات تکمیلی این امر چندان مهم نیست.
این در حالی است که داشتن حداقل لیسانس برای موفقیت در این حوزه مهم است چرا که به آنان دید مهندسی در کسب و کار می‌دهد و باعث می‌شود در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات بتوانند خوب مدیریت کنند. اما در دوران کرونا و آنلاین شدن کلاس‌ها یک مقدار نقش دانشگاه‌ها کم رنگتر شده است.

به گفته سروری، دانشگاه‌ها بدون شک می‌توانند در این حوزه کمک کنند. بنابراین اگر این حوزه علمی‌تر و تعاملی‌تر شود ، جوانان دانش‌آموخته می‌توانند دانش اقتصادی و مدیریت مالی داشته باشند و به رشد و آینده آنها کمک کند.

توسعه شرکت‌های دانش بنیان در زمینه کارهای نرم افزاری
« رجالی» فعال حوزه  شرکت‌های دانش بنیان ضمن اشاره به اینکه بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان در این دوره نیز نتوانسته‌اند به فعالیت خود ادامه دهند، خاطر نشان کرد:  اگر تولید صورت گرفته توسط شرکت‌های دانش بنیان منجر به خلق ثروت و رفع شدن  شدن مشکلات اقتصادی کشور شود نقش آنها در توسعه اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی ملت انکارناپذیر خواهد بود.
به عنوان مثال تامین عناصر غذای گیاهان در بخش تولیدات گیاهی کشور از طریق استفاده از کودهای شیمیایی تامین می‌شود. بخشی از این عناصر از طریق کودهای آلی و زیستی قابل تامین است که عمدتاً توسط شرکت‌های دانش بنیان تولید می‌شود، که هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است و هم از نظر حفظ سلامت جامعه از طریق تولید غذای سالم بدون انباشت کود شیمیایی و سم قابل توجه می‌باشد.

«رجالی» معتقد است که شرکت‌های دانش بنیان در زمینه کارهای نرم افزاری توسعه بیشتری پیدا کرده‌اند و در زمینه‌های دیگر از جمله کشاورزی توسعه کمتری دیده می‌شود. سروری، جایگاه استارت‌آپ‌ها را ویژه دانست و معتقد است که آنها می‌توانند به ارزآوری و صادرات کمک شایانی کنند

به گفته این فعال حوزه دانش بنیان فلسفه شرکت دانش بنیان، استفاده از تکنولوژی‌های جدید در تولید است که با تکنولوژی‌های سنتی متفاوت می‌باشد و همین امر نیاز به امکانات فیزیکی و فضای فیزیکی مورد نیاز را کاهش می‌دهد. به عنوان مثال در یک فضای ۲۰۰ متری یک شرکت دانش بنیان می‌تواند نوع خاصی از کود زیستی را تولید کند. اما وقتی برای گرفتن پروانه بهره‌برداری به سازمان جهاد کشاورزی مراجعه می‌کند، چون اسم تولید کود است یک فضای ۲ هزار متری را از شرکت طلب می‌کنند که به‌ دلیل هزینه اولیه زیاد، تامین آن امکان‌پذیر نبوده و در عمل تولید متوقف می‌شود.

چگونگی کمک کردن به استارت‌آپ‌ها برای زنده ماندن

سروری، جایگاه استارت‌آپ‌ها را ویژه دانست و معتقد است که آنها می‌توانند به ارزآوری و صادرات کمک شایانی کنند. بنابراین باید قدر و اهمیت آنها به خوبی دانسته شود و از آنها حمایت شود. برای مقابله با چالش‌های فرآوری استارت‌آپ‌ها باید ‌روی منابع انسانی، کار تیمی و پلتفرم‌های جدید تمرکز کرد و تخصصی کار کرد.

کم کردن مجوزها، مشکلات بیمه و مالیات برای این نوع کسب وکارها ضروری است. چرا که پروسه مجوزها اینقدر پیچیده است که کسب و کار دیگر برایش رمقی باقی نمی‌ماند. اینها باید تسهیل شود، ارگان‌های دولتی می‌توانند با درک بالا از مدل این کسب و کارها کمک کنند.

برنامه‌ساز و فعال حوزه نوآوری معتقد است، انتقال تجربه و داشتن مشاور می‌تواند به مدیران این شرکت‌ها کمک کند. دانش‌بنیان‌ها همواره سعی کنند به روز باشند. این به روز بودن می‌تواند به صورت خواندن کتاب و مقاله یا شرکت در سمینارها و رویدادها و شبکه‌سازی باشد می‌تواند مشاوره باشد

عدم نیاز بازار، یکی دیگر از دلایل شکست کسب و کارهای فناورانه و دانش بنیان است. سروری معتقد است استارت‌آپ‌ها باید یک چیزی تولید ‌کنند که مشتری داشته باشد.

 آموزش و فرهنگ‌سازی، یکی دیگر از راه‌های کمک به پیشرفت کسب و کارها است. اینکه افراد این شرکت‌ها را مدام به روز کنیم و آموزش ببینند، می‌تواند حائز اهمیت باشد.

وی در ادامه به اهمیت اعتبارسنجی در این حوزه اشاره می‌کند و اذعان داشت که اعتبارسنجی منجر به این می‌شود که ما مشتریان درست خود را بتوانیم انتخاب کنیم و حرف آنها را بشنویم.

سروری پیشنهاد می‌کند که استارتاپ‌ها حتما ایده‌های جدید را بسنجند، برای ایده‌های که موجود است، ارزش افزوده خلق کنند، دنبال ایده‌های تکراری نروند، چرخه دوباره تولید نکنند چون که از هزینه، انرژی و وقت آنها می‌کاهد و آخر هم به پول و درآمدزایی نمی‌رسند.

 کسب وکارها بهتر است، تیم خوبی که تکمیل کننده هم باشد را تشکیل دهند، افراد مستعد را در تیم بیاورند  و اعتبار سنجی ایده را فراموش نکنند. چرا که تمام شدن سرمایه اولیه، پول و پیدا نکردن سرمایه‌گذار مناسب از دلایل شکست کسب و کارهای فناورانه است. بنابراین باید جذب سرمایه شتاب‌دهی فراموش نشود. جذب سرمایه می‌تواند از اقوام و یا از فرشتگان سرمایه باشد.

این فعال حوزه کسب و کار ضمن تاکید بر مقوله آموزش می‌گوید: استارت‌آپ‌ها همواره سعی کنند به روز باشند. این به روز بودن می‌تواند به صورت خواندن کتاب و مقاله یا شرکت در سمینارها و رویدادها و شبکه‌سازی باشد می‌تواند مشاوره باشد.