«بن‌‌عاشور» مفسر قرآن و مدرن‌سازی آموزش در تونس

به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، شیخ محمد الطاهر بن عاشور در سال 1879 در تونس به دنیا آمد و تحت تأثیر شیوخ اصلاح‌طلب بود. ضمن اینکه با مصلحان زمان خود نیز در ارتباط بودکه از آن جمله می‌توان به محمد عبده، شیخ رشید رضا و شیخ محمد الخضر حسین اشاره کرد؛ کسانی که تاثیر زیادی بر اهتمام و توجه ابن عاشور بر اصلاح آموزش در تونس داشتند. 

به گفته جمال‌الدین دراویل، استاد تمدن و تاریخ عقاید در دانشگاه قیروان، شیخ ابن عاشور از خانواده‌ای اندلسی است که اجدادشان در حومه رباط، پایتخت مراکش، سکنی گزیدند و سپس به پایتخت تونس نقل مکان کردند. جد پدری او از علمای بزرگ قرن نوزدهم بود.

روش‌شناسی در تفسیر

این عالم تونسی را از اساتید اجتهاد اسلامی معاصر می‌دانند؛ او مفسر قرآن کریم بود و در زمینه حدیث، زبان، بلاغت و اصول نظام اجتماعی اسلامی مطالبی نوشته است.

محمد بن علی الشتوی، رئیس واحد فقها تونس در دانشگاه الزیتونه، می‌گوید که ابن عاشور در نوشته‌ها و طرح‌ها خود دارای چند ویژگی است؛ او صاحب نظریه جدیدی در علم مقاصد است و هنگام نوشتن کتاب «مقاصد شریعت اسلامی» تصمیم گرفت تا علم مقاصد شریعت را از علم اصول فقه جدا کرده و بدون اینکه علم اصول فقه را کنار بگذارد، آن را به علمی مهم تبدیل کند.  

جمال‌الدین دراویل در خصوص رویکرد ابن عاشور به تفسیر قرآن می‌گوید: کشورهای شمال آفریقا مفسر دیگری جز شیخ ابن عاشور نشناختند. او تفسیر خود را بر رویکردی روشن استوار کرده است که در ده مقدمه‌ای که در بخش اول کتابش با عنوان «التحریر و التنویر» آمده و در آنجا تصریح شده است که بازنگری در تفسیر قرآن کریم نقطه کانونی برای ساختن یک فرهنگ عربی اسلامی  جدید و پیشرفته است.

یکی از بارزترین مطالبی که در مقدمه‌ها به آن اشاره شده و به نوعی قطب‌نمای شیخ ابن عاشور در تفسیر به حساب می‌آید، این است که ایشان رویکرد اساسی در تفسیر قرآن کریم را رویکرد زبانی و بلاغی دانسته‌اند.

علی الشتوی خاطرنشان می‌کند که تونس و به طور کلی آفریقا تفسیر یحیی بن سلام را قبلاً می‌دانستند که حتی قبل از تفسیر امام طبری نوشته شده بود. همچنین مفسرانی بودند که برخی از سوره‌های قرآن کریم را تفسیر کرده بودند. سپس طرح شیخ ابن عاشور در تفسیر در چارچوب جریان اصلاحی که جهان عرب شاهد آن بود مطرح شد و مورد توجه قرار گرفت.

وی می‌افزاید: یکی از ویژگی‌های خاص شیخ ابن عاشور این است که قبل از شروع به تفسیر قرآن، مقاصد سوره را به طور کلی بیان می‌کند و تا زمانی که آیه را از منظر زبانی، نحوی و بلاغی بررسی نکند از آن عبور نمی‌کند. همچنانکه بر پیوند مستحکمی که بین آیات وجود دارد توجه می‌کند و دانش زبانی، فقهی و تارخی خود را در تفسیر متن قرآن به کار می‌گیرد.

اصلاح آموزش

جمال الدین دراویل درباره نقش ابن عاشور در اصلاح آموزش در دانشگاه قیروان می‌گوید: شیخ ابن عاشور از اکتفا به بازیابی دانش قدیم خودداری کرد و متوجه شد که اجتهاد امری ضروری است و نوآوری شناختی باید با حرکت غیرقابل توقف تاریخ همراه شود. او در رابطه با موضوع برخورد با علما می‌گوید: به هیچ وجه عظمتی در آنها نمی‌بینم… آنها نیز آن‌طور که ما می‌خوانیم می‌خوانند و آن‌طور که ما می‌فهمیم می‌فهمند.

محمد بن علی الشتوی با اشاره به اینکه تلاش‌های این عالم تونسی برای مدرن سازی زیتونه مورد استقبال عده‌ای و مقاومت برخی دیگر قرار گرفته است، خاطرنشان کرد که وی در کتاب خود با عنوان «الیس الصبح بقریب؟» – که در سن 26 سالگی نوشت – نقدی ریشه‌ای بر نظام آموزشی که تاریخ و علوم اسلامی در آن تدریس می‌شد نوشته و پیشنهاد واردکردن آموزش علوم جدید در دانشگاه الزیتونه را مطرح کرد.

جمال الدین دراویل ابراز تأسف می‌کند که دانشگاه اززیتونه از شیخ ابن عاشور بهره کافی نبرده و به پروژه و اندیشه‌های وی در زمنیه آزادی و روشنگری وی وفادار نبوده است.

این استاد تمدن و تاریخ عقاید دانشگاه قیروان درباره مواضع ابن عاشور در مخالفت با استبداد تأکید می‌کند که شیخ ابن عاشور ارزش آزادی را ریشه دار کرده و آن را مقصد اساسی قانون گذاری می‌داند و این در کتاب‌های «مقاصد شریعت اسلامی» و «اصول نظام اجتماعی در اسلام» آمده است.

شیخ طاهر ابن عاشور در 12 اوت 1973م در سن 94 سالگی در پایتخت تونس درگذشت.

گزارش از فرشته صدیقی 

انتهای پیام