نسیم رویش پایگاه خبری جمعیت رویش های انقلاب اسلامیشاید این مطالب برایتان مفید باشد
به گزارش ایکنا از همدان، حسین مقدس، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم واحد ملایر در تفسیر سوره مبارکه حمد با تکیه به تفسیر «تسنیم» علامه جوادی آملی، مطالبی را در چند قسمت بیان کرده است که مشروح آن را در ریر می‌خوانیم:
تفسیر سوره مبارکه حمد تنها سوره‌ای از سوره‌های قرآن است که بر اساس روایت «لاصلاه الافاتحه الکتاب نماز نمی‌باشد مگر با فاتحة الکتاب» در تمام نمازهای واجب خوانده می‌شود. خدای متعال خواندن ده بار تلاوت آن را در هر شبانه روز، در نمازهای واجب، و چندین برابرِ آن را در نمازهای مستحبی سفارش کرده است.
استاد جوادی ضمن بر شمردن این نکته که مکی یا مدنی بودن این، تأثیری در تفسیر آن ندارد با استناد بر برخی ادله مکی بودن آن را ثابت می‌کند.
این سوره که فاتحه کتاب و سرآغاز کلام خدای سبحان است، در کلام الهی به گونه‌ای تکریم آمیز، همتای «قرآن عظیم» قرار گرفته است «ولقد آتیناک سبعاً من المثانی والقرآن العظیم و به راستی که هفت آیه از مثانی [یعنی سوره حمد] و قرآن بزرگ را به تو عطا کردیم.» (حجر / 87) و در اخبار نبوی و سخنان عترت طاهرین علیهم‌السلام نیز با نام‌ها و اوصافی چون «جامع‌ترین حکمت»، «گنج عرشی»، «شریف‌ترین ذخیره در گنجینه‌های عرش الهی»، «سوره شفابخش»، «نعمت بزرگ و سنگین» و «برترین سوره قرآن» از آن یاد شده است.
از منظر علامه جوادی آملی در تفسیر تسنیم، این سوره که با تعظیم نام خدای رحمان و رحیم آغاز می‌شود و با ستایش و بر شماری صفات جمال و جلال خدای سبحان و حصر عبادت و استعانت در او تداوم می‌یابد و با مسئلت هدایت از ساحت کبریایی‌اش پایان می‌گیرد، با همه ایجاز و اختصاری که دارد، مشتمل بر عصاره معارف گسترده قرآن کریم است؛ زیرا خطوط کلی و اصول سه گانه معارف دینی، یعنی مبدأشناسی، معادشناسی و رسالت شناسی است در این سوره با موجزترین الفاظ و روشن‌ترین معانی، بیان شده راه سلوک آدمی به سوی پروردگارش را نشان می‌دهد.
صدرالمتألهین شیرازی درباره این سوره مبارکه می‌گوید نسبت سوره فاتحه به قرآن، همانند نسبت انسان (جهان کوچک) به جهان (انسان بزرگ) است و هیچ یک از سُور قرآنی در جامعیت، همتای این سوره نیست. کسی که نتواند از سوره مبارکه فاتحه بخش عمده‌ای از اسرار علوم الهی و معالم ربانی (مبدأشناسی، معادشناسی، علم النفس و…) را استنباط کند، عالم ربانی نیست و به تفسیر این سوره، آن گونه که باید، راه نیافته است.
صاحب تفسیر تسنیم به نقل از زمخشری بیان می‌دارد که بیشتر مفسران برآنند که سوره مبارکه فاتحةالکتاب نخستین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است و طبرسی نیز با حدیثی از امیرالمؤمنین(ع) به این مطلب تصریح دارد «فأوّل ما نزل علیه بمکة، فاتحة الکتاب، ثم اقرأ باسم ربّک، ثم ن والقلم» (مجمع البیان، ج9 ـ 10، ص613، تفسیر سورهٴ انسان).
پژوهشگران علوم قرآنی نیز در بحث «اولین و آخرین سوره نازل شده»، آن را به عنوان یکی از اقوال دانسته‌اند. از آیه «أرءیت الذی ینهی٭ عبداً إذا صلّی» (سوره علق / آیات 9 الی 10) نیز برمی‌آید که پیامبراکرم(ص) قبل از رسالت و نزول قرآن، نماز می‌‌گزارده و آنچه در شب معراج آن حضرت تشریع شد، نمازهای پنجگانه با ویژگی‌ها و هیئت خاص آن بود، نه اصل نماز و از طرفی در روایات فریقین آمده است که قِوام نماز به فاتحةالکتاب است و در اسلام نماز بدون فاتحه، ناشناخته است. بنابراین، قول به این که سوره مبارکه حمد اولین سوره‌ای است که به طور کامل، بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است، چندان بعید نیست.
از منظر صاحب تفسیر تسنیم معارف قرآن کریم دارای سه بخش اصیل و محوری است؛ بخشی مربوط به مبدأ و توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و عبادی اوست؛ بخش دیگر مربوط به معاد، سومین بخش که تأمین کننده نیاز بشر بین مبدأ و معاد است، ناظر به هدایت و ضلالت، یعنی مبیّن وحی، رسالت و دین است. سوره حمد نیز، مشتمل بر عصاره بخش‌های یاد شده است. لذا می‌توان گفت محورهای اصلی معارف سوره حمد در برخی روایات «تحمید»، «اخلاص» و «دعا» معرفی شده است که به ترتیب اشاره به سه بخش این سوره دارد.
نویسنده تفسیر تسنیم در مورد انسجام این سوره با اشاره به سخنی از مرحوم طبرسی می‌نویسد «انسان با مشاهده نعمت‌های الهی، که نقص و نیاز آدمی خود شاهد گویایی بر آن است، با نام منعم سخن را گشوده، می‌گوید «بسم الله الرحمن الرحیم» و پس از اعتراف به وجود منعم یگانه، به حمد و شکر او می‌پردازد «الحمدلله» و چون همگانی بودن اِنعام الهی را می‌فهمد می‌گوید «ربّ العالمین» و چون دریافت که خدای سبحان علاوه بر پروراندن همه موجودات، روزی آنها را نیز بر عهده می‌گیرد، به رحمت مطلق حقّ اعتراف می‌کند «الرحمن» و هنگامی که عصیان تبهکاران و اِمهال و غفران الهی را مشاهده کرد به ذکر رحمت مخصوص او زبان می گشاید «الرّحیم».
چون تجاوز انسان‌ها به حریم یکدیگر را می‌نگرد، به «روز حساب» که زمام آن تنها به دست خداست اعتراف می‌کند «مالک یوم الدّین» و پس از پیمودن این مراتب و مراحل معرفتی و مشاهده اسمای حسنای خدای سبحان، تنها او را شایسته عبادت یافته، خود را در محضر او می‌یابد و آنگاه از خبر به خطاب گراییده، می‌گوید «إیّاک نعبد» و چون پیمودن راهِ عبادت را بدون کمک خدای سبحان ناممکن می‌یابد، اظهار می‌دارد «وإیّاک نستعین» و چون می‌بیند راه‌ها فراوان و پویندگان آنها گوناگونند، بهترین راه را از خدای سبحان مسئلت می‌کند «اهدنا الصّراط المستقیم» و سرانجام، چون پیمودن صراط مستقیم را به تنهایی دشوار می‌یابد و نیاز به همسفرانی راه بلد را احساس می‌کند می‌گوید «صراط الذین أنعمت علیهم» و برای آن که در این راه، بیگانه با او رفاقت نکند می‌گوید «غیر المغضوب علیهم ولا الضّالّین» و این گونه بین تولی اولیای الهی و تبری از دشمنان او جمع می‌کند.
در برخی از روایات اهل بیت علیهم‌السلام با تأکیدی ویژه، به تلاوت سوره حمد ترغیب شده است. سر تأکید فراوان روایات بر تلاوت این سوره، از اهمیت و اسرار نامگذاری آن روشن می‌شود. برخی از این روایات به قرار زیر است. «أَيُّمَا مُسْلِمٍ قَرَأَ فَاتِحَةَ الْكِتَابِ أُعْطِيَ مِنَ الْأَجْرِ كَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلْثَيِ الْقُرْآنِ» و از حضرت رسول(ص) روايت شده كه هر كه فاتحة‌الكتاب را قرائت كند، ثواب قرائت دو ثلث قرآن به او مى‌دهند.
انتهای پیام
منبع
