حکمرانی در بخش آموزش عالی باید چگونه باشد و چالش‌های فراروی آن چیست؟

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی امروز (یکشنبه) میزبان آیین امضای تفاهم نامه میان این موسسه و موسسه آموزش عالی (IPPTN) دانشگاه سینس مالزی (Sains) بود.

بعد از آیین امضای تفاهم نامه، نشست حکمرانی، رهبری و مدیریت در آموزش عالی با حضور محمدرضا محمدزاده عطار معاون مرکز همکاری های علمی و بین المللی وزارت علوم، اعضای هیات علمی و متخصصان دیگری از نهادهای پژوهشی مربوط همچون مرشدی سیرت (Morshidi sirat) معاون رییس موسسه پژوهش آموزش عالی و محمد مفتاهو (‌Muhammad muftahu) مدیر موسسه پژوهش آموزش عالی مالزی برگزار شد.

رییس موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در این نشست تخصصی حکمرانی، رهبری و مدیریت آموزش عالی در ابتدا آماری از تولیدات علمی ایران ارائه داد و گفت: چهار درصد از مقالات پراستناد جهان به ایران اختصاص دارد و ۴۰ دانشگاه ایرانی در نظام رتبه بندی تایمز حضور دارند.

آیا دانش فقط وجه شناختی دارد یا غیرشناختی هم هست؟

علی‌باقر طاهری‌نیا افزود: حدود ۲ هزار مجله علمی در ایران چاپ می شود؛ از این تعداد ۲۰۰ نشریه معتبر بین المللی هستند. همچنین در پایگاه داده اسکوپوس در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۷۸ هزار مقاله علمی چاپ شده است. تعداد اعضای هیات علمی در ایران نیز نزدیک به ۸۰ هزار نفر است و نزدیک به ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو در ایران تحصیل می کنند.

وی به موضوعی نظریه ای در مورد علم پرداخت و گفت: آیا دانش فقط وجه شناختی دارد یا وجه غیزشناختی هم دارد و بین نظر و عمل شکاف است؟ به عبارت دیگر آیا هر کس چیزی بداند به آن عمل می کند، یا علم دارد و عمل نمی کند؟ مثلا یک پزشک می داند، سیگار ضرر دارد؛ ولی سیگار می کشد.

به طور کلی آیا همه وجوه دانش شناختی است یا غیزشناختی هم است؟ به نظر می رسد دانش فقط وجه شناختی نیست.

رییس مجمع پژوهشگاه‌های کشور تاکید کرد: در منطق قرآن کریم وجه غیرشناختی علم در عمل به دانش موثر است. برای نمونه مشرکان می دانند خالق آسمان و زمین خداست، ولی به خدا اعتقاد ندارند و این در قرآن کریم آمده است.

طاهری‌نیا خاطرنشان کرد: حقیقت علم فراتر از جغرافیا، زمان، جنسیت یک مفهوم است ولی وقتی می خواهد به عمل تبدیل شود فراتر از جغرافیا، زمان و جنسیت نیست و از این عوامل تاثیر می پذیرد. این وجه غیرشناختی علم است. برای اینکه همه دانسته های ما به عمل تبدیل شود، به عناصر غیرشناختی، مانند اراده، علاقه و باورمندی نیاز داریم.

تاکید بر توسعه همکاری‌های علمی با مالزی

معاون مرکز همکاری های علمی و بین المللی وزارت علوم نیز در این نشست به تشریح فعالیت های این مرکز در وزارت علوم پرداخت و با ارائه آماری در زمینه تولیدات علمی ایران گفت: ابران رتبه ۱۵ را در تولید علم در جهان دارد. جمعیت ایران یک درصد جمعیت جهان است و ۲ درصد علم جهان در ایران تولید می‌شود.

محمدرضا محمدزاده عطار به دیگر آمارهای آموزش عالی اشاره کرد و اظهار داشت: توسعه آموزش عالی نیروی کار ماهر در ایران را تامین کرده است و ما آماده همکاری علمی یا همه کشورها هستیم.

وی با یادآوری فعالیت ۵۱ پارک علم و فناوری در کشور و تولیدات محصولات دانش‌بنیان افزود: همکاری در حوزه علم و پژوهش از دیگر زمینه های فعالیت این پارک ها است و ایران آماده همکاری در این زمینه ها با کشورهای اسلامی است.

معاون مرکز همکاری های علمی و بین المللی وزارت علوم تاکید کرد: مالزی کشور اولویت داری برای ما به شمار می آید و فرصت های زیادی برای ارتقای همکاری ها وجود دارد. دانشمندان ایرانی در زمینه های مختلف از جمله نانوفناوری و زیست‌فناوری همچنین داروهای پیشرفته پیشرو هستند.

وی به ارائه نمونه هایی در زمینه تولید داروهای بیماری های خاص پرداخت و گفت: با وجود تحریم های شدید و ظالمانه علیه ایران و مشکلاتی که این تحریم ها پدید آوردند، ما از آنها به عنوان فرصتی برای مستقل شدن و حل مشکلات استفاده می کنیم.

آمادگی برای ایجاد کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های مالزی

معاون مرکز همکاری های علمی و بین المللی وزارت علوم توصیه هایی برای بهبود روابط علمی ارائه داد و اظهار داشت: برگزاری نشست های مشترک بین دو طرف در ایران و مالزی، بازدید از پارک های علم و فناوری، پروژه های مشترک بین دانشمندان ایرانی و مالزیایی و تبادل فناوری بین دو طرف، تبادل اعضای هیات علمی و دانشجو از اقدامات مفید در این زمینه است.

وی تاکید کرد: باید همایش های مشترک و بورسیه ها برای رشته های مختلف تدارک دیده شود. همچنین آماده ایجاد کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه مالزی هستیم.

ارتقای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها با بودجه زیاد ممکن است 

معاون رییس موسسه پژوهش آموزش عالی مالزی هم در این نشست به ساختار وزارت علوم مالزی پرداخت و گفت: دولت مالزی در مقاطع مختلف با شیوه های مختلفی دانشگاه ها را اداره کرده است، گاهی به آنها استقلال کامل می دهد و گاهی کامل تحت نظر دولت هستند و با تغییر دولت وضعیت اداره دانشگاه ها نیز عوض می شود.

مرشدی سیرت در مورد آمارهای آموزش عالی مالزی نیز اظهار داشت: مالزی از جهت رتبه بندی کلی دانشگاه ها و وضعیت آموزش عالی رتبه ۲۷ و در مقایسه با تولید ناخالص داخلی، رتبه ۳۱ را در جهان دارد اما بهبود رتبه بندی دانشگاه ها به بودجه زیادی نیاز دارد و وزارت علوم مالزی اکنون توجهی به بهبود رتبه های دانشگاه ها به این دلیل ندارد.

وی در ادامه به دو شیوه اداره دانشگاه ها بر اساس بودجه دولتی و بدون آن اشاره کرد و یادآور شد: اداره دانشگاه در هر کدام از این شرایط متفاوت خواهد بود و رابطه دانشگاه ها و دولت بسیار مهم است. مالزی در سال ۱۹۵۷ مستقل شد و تا امروز دوره های مختلفی از جهت آموزش عالی گذرانده است.

معاون رییس موسسه پژوهش آموزش عالی مالزی توضیح داد: آموزش عالی طی سال های ۱۹۶۹ تا ۱۹۹۶ به عنوان ابزاری برای بازسازی جامعه دیده می شد، در سال های ۱۹۹۶ تا از ۲۰۰۴ آموزش عالی نقش وسیله ای برای توسعه سیاسی و اقتصادی‌اجتماعی داشت. همچنین سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۳ به دلایل سیاسی دانشگاه ها از وزارت علوم مستقل شدند و آموزش عالی به عنوان ابزاز تقویت دیپلماسی دیده شد و تعداد دانشجویان خارجی در مالزی به شدت افزایش یافت اما بعد از بررسی ها متوجه شدیم آموزش عالی نوعی سرمایه گذاری است. در دوره ۲۰۱۳ تاکنون در حال تعیین جایگاه دانشگاه های مالزی در جهان هستیم.

سیرت به گران بودن تحصیلات عالیه در مالزی اشاره کرد و گفت: انواع مختلفی از دانشگاه ها در مالزی وجود دارند، اما تعداد دانشگاه های دولتی ۲۰ دانشگاه و دانشگاه خصوصی ۴۱۹ دانشگاه است. دانشگاه های بین المللی (خارجی) نیز در مالزی فعالیت می‌کنند. در مجموع هزینه آموزش عالی زیاد است و دانشگاه های دولتی باید دست کم ۴۰ درصد از بودجه را خود تامین کنند.

وی در ادامه به تشریح قوانین اداره دانشگاه‌ها در مالزی پرداخت و از طرح تحولی برای بهبود اداره آموزش عالی در این کشور سخن گفت.

مولفه‌های حکمرانی خوب در آموزش عالی

عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی هم در این نشست در مورد اجزای حکمرانی خوب در آموزش عالی ایران اظهار داشت: حکمرانی موضوعی گسترده و به معنای انتقال مدیریت از دولت به مردم است و رهبری بخشی از حکمرانی به شمار می آید.

احمدرضا روشن ادامه داد: مشکل این است چطور می توان عملکرد آموزش عالی را بهبود بخشید و حکمرانی خوب می تواند ابزاری مناسب در این زمینه باشد؛ حکمرانی خوب به معنای همکاری و تعامل بین همه دی نفعان از دانشجویان تا استادان دانشگاه و بقیه است.

وی آموزش عالی را یکی از ابزارهای توسعه جامعه دانست و بر اساس یک مطالعه انجام شده مولفه های مهم در حکمرانی را از منظر اساتید دانشگاهی را شایسته سالاری، تعامل، اصول اخلاقی دانشگاهی، شفافیت، قانون، برابری و عدالت کارآمدی حق انتخاب و موضوعات مالی دانست.

عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی گفت: اگر بخواهیم حکمرانی به درستی اجرا شود علم باید قدرت باید یکی از اجزای اصلی حکمرانی باشد. تعامل یکی از موضوعات اصلی حکمرانی است این موضوع در زمینه های مختلف علمی و میان دانشجویان و اعضای هیات علمی مصداق دارد حکمرانی بسیار مهم است و همه جنبه های آموزش عالی را تحت تاثیر قرار می دهد و مهم است که راه هایی برای حکمرانی بهتر بیابیم. برای تحقق حکمرانی خوبی دانش به معنای واقعی در بدنه و ساختار حکومت نفوذ کند و کشور بر اساس آن اداره شود.

نظام ملی ارزیابی پژوهش در ایران

همچنین عضو هیات علمی پژوهشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف در این نشست بر اساس مطالعه ای انجام شده به تشریح نظام ملی ارزیابی پژوهش در ایران پرداخت و اظهار داشت: سیستم های ارزیابی پژوهشی موضوعی تازه در آموزش عالی هستند که به اشکال مختلفی توسط مدیریت ها، دولت ها و غیره انجام می شود.

نجم الدین یزدی با مقایسه‌ مفصل بین نظام های ارزیابی پژوهش در ایران، انگلیس و استرالیا توضیح داد: نظام ملی ارزیابی پژوهش در ایران چالش های دارد که شامل ارتقا یا جذب اعضای هیات علمی بر اساس فعالیت های پژوهشی، تامین مالی ملی پژوهش‌ است و این موارد مانع از تعامل با دیگر ذی نفعان و در سطح بین المللی می شود، بنابراین باید این نظام بازطراحی شود.